به گزارش سایت خبری ساعد نیوز به نقل از ایسنا، از ابتدای شروع بیماری کووید-۱۹ در ایران، عده ای اقدام به تبلیغ توصیه هایی برای درمان و مصونیت از بیماری در فضای مجازی و گاه در رسانه ملی کردند. این توصیه ها با نام توصیه های طب سنتی و طب اسلامی ترویج شده و معدودی از آن ها در دسته درمان های طبیعی قرار می گیرند.
بررسی های یک مطالعه در ایران نشان داده که بیش از ۹۰ درصد افراد شرکت کننده در پژوهش، این توصیه ها را باور داشته اند. با توجه به باور پذیر بودن چنین توصیه هایی از سوی مردم، ضروری است که این توصیه ها از نظر جنبه های اخلاقی و علمی بررسی شوند تا چنانچه واقعاً راهگشا هستند از آن ها به درستی استفاده شود و چنانچه به لحاظ علمی کارآیی ندارند مردم از آن آگاه شوند تا به با کار بستن آن ها به خود و با آن انتشار آن به دیگران آسیب نرسانند.
بر همین اساس پژوهشگران، با انجام یک مطالعه مروری جنبه های علمی و اخلاقی توصیه های درمانی و پیشگیری در بحران کووید-۱۹ را که با نام درمان های طبیعی، طب سنتی و طب اسلامی در فضای مجازی و رسانه ملی مطرح شده اند را مورد بررسی قرار دادند.
برای انجام این مطالعه، ابتدا فهرستی از شایع ترین داروها و توصیه های رایج در فضای مجازی یا رسانه ملی تهیه شد. در گام دوم برای بررسی علمی اثرات ضد ویروسی و ضد کووید-۱۹ این داروها و توصیه ها کلید واژه های متناسب با آن توصیه، به دو زبان فارسی و انگلیسی در پایگاه های معتبر علمی مانند پاپ مد، گوگل اسکولار، پایگاه اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی و نیز در کتاب مرجع گیاهان دارویی جستجو شد. کلید واژه های فارسی به دست آمده شامل داروی امام کاظم، هلیله، مصطکی، رازیانه، زهر زنبور عسل، آپی تراپی، بخور جوش شیرین، نمک، زنجبیل و ضدعفونی کننده های طبیعی مانند گلاب، اسپند، عنبرنسارا، کندر و سرکه بودند.
همچنین ویژگی ها و کاربردهای این گیاهان و مواد، در کتاب «مخزن الادویه» که یک منبع معتبر داروشناسی در طب سنتی ایرانی محسوب می شود، جستجو شد. در نهایت نیز برای بررسی جنبه های اخلاقی توصیه ها و تجویزات پزشکی راهنمای عمومی اخلاق پزشکی سازمان نظام پزشکی کشور و آموزه های اخلاقی طب سنتی ایرانی مندرج در منابع اصیل طب سنتی ایرانی استناد شد و داده های به دست آمده مورد تجزیه و تحلیل محتوایی قرار گرفتند.
داروی منسوب به امام کاظم (ع)، درمان کرونا است؟
بررسی های این مطالعه نشان داد؛ داروی منسوب به امام کاظم علیه السلام که از مهم ترین ادعاهای منتشرشده در فضای مجازی برای پیشگیری و درمان عفونت کووید-۱۹ است، در منابع طبی قدیم وجود ندارد. منبعی که این دارو در آن قید شده، کتاب «طب الائمه» است که اعتبار لازم را ندارد.
محققان این مطالعه می گویند: بسیاری از احادیث طبی، حتی آن هایی که در کتاب های معتبری مانند الکافی و بحارالانوار آمده اند، از نظر سند بررسی نشده اند و حتی اگر معتبر باشد نیز باید از لحاظ محتوا بررسی شوند.
به علاوه بررسی ها نشان داد که هیچ کارآزمایی بالینی درباره موثر بودن داروی امام کاظم به همین شکلی که اکنون در عطاری ها عرضه می شود، برای کووید -۱۹ و یا بیماری های مشابه با کووید-۱۹ انجام نشده است.
نکته دیگری که وجود دارد، به کارگیری داروی امام کاظم به شکل موجود در بازار است. این دارو در عطاری ها به صورت داروی ترکیبی ارائه می شود و نمونه های موجود در بازار، محصول هیچ شرکت داروسازی معتبری که استانداردهای لازم را رعایت کرده باشد، نیستند. همچنین داروی امام کاظم به شکل موجود، از پشتوانه علمی و اخلاقی برای پیشگیری یا درمان عفونت کووید-۱۹ ندارد.
بررسی ها در مورد گیاهان مصطکی، رازیانه و هلیله نشان داد، ترکیب مصطکی و هلیله در طب سنتی ایرانی برای خروج خلط سودا به کار رفته است. ولی در بیماری کووید-۱۹ مشخص نیست که واقعاً غلبه اخلاط وجود دارد یا خیر. همچنین طبق تحقیقات جدید رازیانه در کودکان منع مصرف دارد و مصطکی در اطفال باعث اسهال می شود. لذا قاعدتاً این دارو برای اطفال مناسب نیست.
به علاوه مشخص شد که عصاره آبی گیاه هلیله تنها در دوزهای بالا در آزمایش های جانوری اثرات متعادل کننده سیستم ایمنی داشته است. تاثیر این گیاه بر ایمنی بدن کاملا وابسته به دوز ماده موثر است و تاثیرات آن در هر میزان مصرفی بروز نمی کند. همچنین بررسی ها نشان داده این گیاه هر چند فعالیت ضد ویروسی قوی تری نسبت به داروی ضد ویروس «آسیکلوویر» دارد؛ اما در مهار تکثیر ویروس و پس از عفونت، بسیار ضعیف تر از آسیکلوویر عمل می کند.
بخور جوش شیرین التهاب را از بین می برد؟
بررسی مستندات در مورد بخور سنتی جوش شیرین که یکی دیگر از موارد منتشرشده در فضای مجازی برای مبارزه با کووید-۱۹ است، نشان داد در مطالعاتی که اثربخش بودن جوش شیرین در التهابات سیستم تنفسی را نشان داده اند، از فرم ریزذره این ماده استفاده شده است. برای تولید ریزذره به دستگاه «نبولایزر» نیاز است و در بخورهای سنتی، ریزذره تولید نمی شود و تنها آب بخار می شود. به همین خاطر نمی تواند بر روی دستگاه تنفسی اثر بگذارد و چه بسا ممکن است بخار حاصله به دلیل داشتن دی اکسید کربن مضر هم باشد. همچنین نکته قابل ملاحظه این است که مشخص نیست جوش شیرین در منابع طب سنتی دقیقاً معادل چه دارویی است.
تاثیر ضد ویروسی شست وشوی بینی و حلق با نمک
با بررسی تاثیر غرغره حلق و شست وشوی بینی با نمک بر بیماری کووید- ۱۹ مشخص شد که برای تاثیر این اعمال، معمولاً به مطالعات سایر عفونت های ویروسی دستگاه تنفسی استناد می شود. درباره موثر بودن شست وشو با محلول سالین، هر چند که اطلاعات متناقض دیده می شود، اما ظاهراً تعداد موارد موافق بیشتر است. محققان معتقدند که غلظت بالای نمک، اثرات ضد ویروس دارد؛ ولی می تواند عوارضی مانند سوزش شدید، احساس گرفتگی در بینی و آبریزش بینی داشته باشد.
همچنین برخی مطالعات نیز احتمال پرتاب شدن ویروس به قسمت های پایین تر دستگاه تنفسی و خوردن ماده غرغره را به عنوان عوارض احتمالی مطرح کردند. به هرحال نمک هم اثرات پیشگیری کننده و هم اثرات درمانی در حد کاستن از التهاب و کم شدن دوره علامت دار در عفونت های ویروسی دستگاه تنفسی را داشته است و در کووید-۱۹ نیز ممکن است در کاستن از شدت علائم و در کاهش انتشار ویروس، موثر باشد و شاید غرغره با آب نمک در افرادی که منع مصرف ندارند، پیشنهاد خوبی باشد.
پیشگیری و درمان کووید-۱۹ با زهر زنبور عسل
بررسی های این مطالعه نشان داد، در مورد اثر بخشی از زهر زنبور عسل در عفونت کووید-۱۹ مطالعه اختصاصی وجود ندارد و به طور کلی اکثر مطالعات برای زهر زنبور عسل در محیط آزمایشگاه و معدودی بر روی جانوران آزمایشگاهی بوده و مطالعات انسانی در این رابطه بسیار اندک هستند.
باید توجه داشت به دلیل مخاطراتی که زهر زنبور عسل می تواند داشته باشد، بایستی برای تخمین میزان ایمنی و میزان کارایی زهر زنبور در بیماری کووید-۱۹ مطالعات حساب شده ای با رعایت نکات اخلاق در پژوهش، به منظور بررسی اثرات پیشگیرانه آن در افراد سالم و اثرات درمان کننده آن در مبتلایان به کووید- ۱۹ طراحی شود.
ضد عفونی با گلاب، سرکه و دود کردن اسفند و عنبرنسارا
استفاده از مواد طبیعی مانند گلاب و سرکه و دود کردن اسفند و عنبر نسارا، برای ضدعفونی و گندزدایی از دیگر موارد مطرح شده در فضای مجازی است.
در بررسی های این مطالعه مشخص شد برخی از این مواد طبیعی که برای ضدعفونی توصیه شده اند، اثرات ضد باکتری دارند، ولی مطالعه بر روی اثرات ضد ویروسی آن ها انجام نشده است. همچنین مشخص شد بر اساس منابع طب سنتی، دود دادن کندر در بیماری های منتقله از راه هوا، باعث اصلاح وضعیت می شود؛ اما در مورد اسفند و عنبر نسارا در منابع طب سنتی ایرانی چنین اثری بیان نشده است.
اثرات ضد باکتریایی گلاب در مطالعات متعددی نشان داده شده و به عنوان ماده افزودنی به غذا برای عفونت های پوستی و غرغره در گلو درد، پیشنهاد شده است؛ ولی در رابطه با اثرات ضد عفونی کننده و یا گندزدایی آن مطالعه ای یافت نشد. در منابع طب سنتی پاشیدن گلاب و پاشیدن سرکه در منزل برای جلوگیری از بیماری های منتقله از راه هوا توصیه شده است؛ اما سرکه در سرفه های تازه و خشک ممنوع است.
مصرف زنجبیل برای پیشگیری و درمان کووید-۱۹
یکی دیگر از شایع ترین موارد عنوان شده در فضای مجازی تعیین طبع سرد برای ویروس و توصیه به مصرف گرمیجات مانند زنجبیل است. هنوز مشخص نیست چگونه سرد بودن طبع ویروس کووید ۱۹ تایید شده است؟
همچنین در طب سنتی بیماری چهار مرحله دارد هر مرحله درمان خاص خود را می طلبد. مدعیان مشخص نکرده اند که استفاده از زنجبیل برای کدام مرحله از بیماری توصیه شده است. همچنین باید توجه داشت، موثر بودن زنجبیل برای درمان یا پیشگیری از عفونت کووید-۱۹ باید توسط مطالعات علمی مشخص شود.
این توصیه ها پشتوانه علمی ندارند
یافته های این مطالعه نشان می دهد که بیشتر توصیه های ترویج شده در فضای مجازی، از پشتوانه علمی قوی برخوردار نیستند و در منابع طب سنتی و منابع طب نوین، سند معتبری برای کارآ بودن آن ها علیه بیماری ها یا وضعیت مشابه کووید-۱۹ وجود ندارد.
محققان این مطالعه معتقدند که مطالعات بالینی دارای حجم نمونه اندک و روش تحقیق مشکل دار، قادر به اظهار نظر قاطع نیست. علاوه بر این برخی از این توصیه ها ممکن است بسیار خطرناک باشند.
به گفته این پژوهشگران؛ این توصیه ها در دو گروه توصیه های پیشگیری و توصیه های درمانی، قابل طبقه بندی اند. گاهی حتی در منابع طب سنتی ایرانی نیز یافت نمی شوند و صرفاً دربردارنده نظرات شخصی افرادی است که اغلب غیر پزشک هستند. همچنین طبق مطالعات جدید، بسیاری از این توصیه ها فاقد پشتوانه علمی محکم هستند و اکثراً تاکنون بر کووید ۱۹ آزمایش نشده اند.
این محققان می گویند: طبیبان به نام طب سنتی، بارها از تجویز داروهای ناشناخته و تجویز، بدون یافتن علت و بدون دانستن مکانیسم اثر دارو نهی کرده اند. همچنین طبق آیین نامه اخلاق پزشکی سازمان نظام پزشکی، تجویز دارو توسط غیر پزشک و تجویز دارو خارج از پروتکل های مصوب، ناقض اخلاق پزشکی است. همچنین اخلاق حرفه ای داروسازی نیز باید در تهیه داروهای ترکیبی رعایت شود.
در انجام این تحقیق امیر محمد کاظمی فر؛ استاد پزشکی قانونی و مسمومیت دانشگاه علوم پزشکی قزوین، مرضیه بیگم سیاهپوش؛ دکترای تخصصی طب سنتی ایرانی از انجمن علمی طب سنتی ایرانی قزوین و محمد مهدی زرشناس؛ دانشیار گروه داروسازی سنتی دانشگاه علوم پزشکی شیراز با یکدیگر مشارکت داشتند.
یافته های این مطالعه به صورت مقاله علمی با عنوان «بررسی جنبه های علمی و اخلاقی توصیه های درمانی و پیشگیری از کووید-۱۹ با نام درمان های طبیعی، طب سنتی و طب اسلامی در فضای مجازی و رسانه ملی»، در فصل نامه تاریخ پزشکی منتشر شده است.
آیا حجامت می تواند جایگزین واکسن کرونا شود؟
