به گزارش ساعدنیوز به نقل از ایکنا، نقش اساسی علم و فناوری در پیشرفت و توسعه جوامع از موضوعاتی است که کسی در آن تردید ندارد و عناصری همچون قدرت ملی و رفاه اجتماعی یک کشور تابع این دو مؤلفه بنیادی است. درخشان ترین فصل فرهنگ ایرانی اسلامی مقارن با دوره شکوفایی علم و دانش در جامعه و شکل گیری تمدن اسلامی بود؛ تمدنی که مسلمان ها قرن ها در حسرت احیای آن کوشیدند، ولی راه به جایی نبردند.
با گذشت زمان مشخص شد که تولید علم در علوم انسانی وضعیت رضایت بخشی ندارد. به همین دلیل امروز مسئله «تولید علم» به یکی از دغدغه های اساسی مسئولان، اندیشمندان حوزوی و دانشگاهی بدل شده است. به اعتقاد این گروه، تولید علم در ایران، خصوصا در علوم انسانی، وضعیت نامطلوبی دارد و ایرانیان مشارکت چندانی در تولید دانش جهانی ندارند. بی گمان این مسئله در آینده پیامدهای منفی خواهد داشت و ما را در دستیابی به اهداف و آرمان های ملی ناکام می گذارد.
به همین بهانه تصمیم گرفتیم که در گفت وگو با اندیشمندان و دغدغه مندان این حوزه، در قالب پرونده «تولید علم» به بررسی وضعیت تولید علم در ایران و عوامل و نتایج آن بپردازیم.
در هشتمین گفت وگو با غلامرضا ذکیانی هم صحبت شده است. ذکیانی دارای مدرک دکتری فلسفه و حکمت اسلامی از دانشگاه تربیت مدرس است. وی سابقه ریاست مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران و ریاست دانشکده ادبیات و زبان های خارجی دانشگاه علامه طباطبایی را در کارنامه خود دارد.
گفت وگوی خبرنگار ایکنا با غلامرضا ذکیانی را می خوانید؛
ایکنا ـ برخی از اساتید معتقدند که دانشگاه های ما از نظر سطح علم و دانش، هیچ کاستی ای نسبت به دانشگاه های غرب و شرق ندارند، بلکه اشکال در مسائل دیگری همچون ترویج علم، نوآوری، کاربردی سازی دانش و ... است. در مقابل برخی بر این باورند که ما در حوزه آموزش و روش پژوهشی کاستی های جدی در دانشگاه داریم که منجر به عقب ماندگی ما از قافله جهانی شده است. دیدگاه شما چیست؟
من سال ها روی این موضوع کار کردم. در همین رابطه طرحی در ذهن بنده هست که صددرصد کاربردی است، ولی یک همت فراوزارتی لازم است و باید شورای عالی انقلاب فرهنگی پیگیر باشد. اگر این اتفاق بیفتد، مشکلات حل می شود و اگر این اتفاق نیفتد، این مشکل هیچ وقت حل نخواهد شد.
حالا طرح مسئله می کنم و بعد به پرسش های شما پاسخ خواهم داد. غیر از تولید علم، می خواهم دو سه موضوع دیگر را هم مطرح کنم؛ از جمله تحول در علوم انسانی. ما شورای تحول در علوم انسانی را داریم که من هم عضو آن بودم و نمره قبولی به آن نمی دهم. همچنین بحث اسلامی سازی دانشگاه ها مطرح است، زیرا انقلاب ما اسلامی است و باید همه جای کشور از جمله دانشگاه اسلامی شود، اما چه اتفاقی رخ می دهد که الان بچه های ما با حجاب و نمازخوان وارد دانشگاه می شوند، ولی وقتی از دانشگاه بیرون می آیند این گونه نیستند؛ یعنی نه تنها وضع را اصلاح نکردیم، بلکه همان وضع موجود را خراب کردیم. اینها مسائلی است که به سادگی نمی شود از کنارش رد شد. به همین خاطر باید مشکل اصلی را پیدا کنیم.
ایکنا ـ از نظر شما مشکل اصلی چیست؟
تصور می کنم ما یک مشکل نهادی داریم نه یک مشکل علمی؛ یعنی این طور نیست که دانشمندان مشکل اسلامی سازی دانشگاه ها و تولید و تحول در علوم انسانی را حل کنند. اگر مشکل اصلی را حل نکنیم، هیچ کدام از این مشکلات حل نخواهد داشت. حل این مشکل نیازمند همتی بالاتر از هیئت دولت است و عزم ملی می خواهد و مسئولان ارشد کشور باید این موضوع را از شورای عالی انقلاب فرهنگی مطالبه کنند. همچنین، این طرح صددرصد اجرایی است و در صورت اجرا، باید تا یک سال آینده ثمره اش به طرز محسوسی دیده شود. برخی فقط حرف می زنند و همایش برگزار می کنند که نتیجه هم ندارد، ولی این طرح کاملاً عملیاتی و تنها راه حل است و نیازهای ما را رفع می کند.
به نظر من مسئله اصلی پیوند دانشگاه با جامعه است و این پیوند نهادی است؛ یعنی باید نهاد دانشگاه را طوری تعریف کنیم که با جامعه گره بخورد. تا زمانی که گره نخورد دانشگاه نه تنها سبب تولید علم و تحول در علوم انسانی و نیز اسلامی سازی دانشگاه ها نمی شود، بلکه در هر سه مورد کار سلبی انجام می دهد؛ در نتیجه بعد از چهل و سه سال متوجه می شویم که مشکل تولید علم داریم. چرا بعد از چهل و سه سال باید نگران تولید علم و تحول در علوم انسانی باشیم؟
متاسفانه ما نهاد دانشگاه را خیلی دست کم گرفتیم. دانشگاه مثل یک اژدهای هزار سر است که اگر یک سر آن را بزنید، هزار سر دیگر درمی آید و فرهنگ، جامعه، رسوم، دین و مناسک شما را تحت تأثیر قرار می دهد که این گونه بوده است. اگر می خواهیم دانشگاهی را که از غرب وارد کردیم، که گریزی هم از آن نیست، به خدمت خودمان درآوریم، باید آن را بومی سازی کنیم. بدین ترتیب ارتباط واقعی آن را با جامعه تأمین کرده ایم و خواهیم دید که چه تأثیراتی دارد.
جامعه نیازی به دانشگاه احساس نمی کند
الان اساتید در گروه ها می نشینند و مدام رشته ها، مقاطع و گرایش های جدیدی را تأسیس می کنند. من که سالیان متمادی در دانشگاه حضور دارم می بینم که جامعه ما در سطوح مختلف اصلاً نیازی به دانشگاه احساس نمی کند، چون دانشگاه کاری که باید، نمی کند. دانشگاه از نیازهای واقعی نیروی انتظامی، صداوسیما و حاشیه نشینی خبر ندارد. هر جای کشور نیاز و مشکلی وجود دارد، باید سیستماتیک به دانشگاه عرضه و طی چند ماه به آنها پاسخ داده و آن پاسخ به آزمایش گذاشته شود و آزمایش جواب بدهد. اگر جواب نداد، دانشگاه باید به ازای پولی که گرفته است پاسخگو باشد.
چرا ادارات ما نیاز به دانشگاه را احساس نمی کنند و خود را تافته جدابافته می دانند؟ چون دانشگاه با نیازهای واقعی جامعه ارتباط ندارد؛ لذا صداوسیما، نیروی انتظامی و قوه قضائیه هرکدام برای خودشان دانشکده تأسیس می کنند. این دانشکده ها به مرکز اعطای مدرک به مسئولان دستگاه های اجرایی تبدیل شده؛ یعنی مصیبت بیشتری ایجاد شده است. ما باید دانشگاه را طبق نیازهای جامعه مان تعریف کنیم. چرا این همه دانشجو جذب می کنیم و در نهایت همه شان بیکارند؟ زیرا رشته ها و نحوه جذب هیئت علمی درست تعریف نشده است.
ایکنا ـ اگر درست فهمیده باشم؛ طرح مسئله شما این است که ارتباط دانشگاه با جامعه قطع شده است.
بله؛ اگر همین امروز هشتاد درصد دانشگاه های کشور را تعطیل کنید، هیچ اتفاقی نمی افتد. تازه به بودجه کشور هم کمک می شود. اگر بنا باشد دانشگاه مشکل جامعه را حل کند یک راه بیشتر ندارد و آن راه آنقدر ساده است که اگر بگویم تعجب خواهید کرد. نیاز واقعی ما با بودجه مان تعریف می شود. اگر قرار باشد حقوق من به عنوان استاد دانشگاه در آخر ماه به حسابم واریز شود، مگر مریضم که خودم را به دردسر بیندازم و از مؤسسه و شرکت و وزارتخانه طرح پژوهشی بگیرم؟ ولی اگر به صورت نهادی حقوق من را به رفع نیازهای جامعه وصل کنند و بگویند امسال شما باید پنج درصد هزینه های دانشگاه را تأمین کنید، دانشگاه ها و اساتید باید بسیج شوند تا این امر تحقق پیدا کند. بنابراین، به مرور زمان همه دانشگاه ها بودجه دولتی شان قطع خواهد شد و خودگردان می شوند.
اگر من به عنوان رئیس دانشگاه بدانم که پنج درصد حقوقم به گرفتن طرح پژوهشی بستگی دارد، باید تلاش کنم تا طرح بگیرم. از طرف دیگر، هیچ کس به من پول مفت نمی دهد، بلکه نهادها مشکلشان را استخراج می کنند و به من می دهند. اگر شما واقعاً مشکل فلان نهاد را حل کردید، به شما پول می دهند، وگرنه خیر. بدین ترتیب دانشگاه از حالت خمودی، ناکارآمدی و غیرکارآفرین بودن خارج می شود، حتی انتزاعی ترین رشته ها مثل منطق، که رشته بنده است، با جامعه گره می خورد. دانشجویان من در رشته منطق مدرکشان را می گیرند و می روند، ولی این مباحث انتزاعی به چه درد دین و دنیایشان می خورد؟
نحوه کاربردی سازی منطق
یک مثال از کاربردی سازی رشته خودم بزنم. مثلاً در سخنرانی های مجلس شورای اسلامی استدلال های اشتباه بسیار است و فردی با فریاد زدن یک طرح را تصویب می کند. این نشان می دهد که هم نماینده و هم کسانی که تحت تأثیر آن قرار می گیرند با منطق آشنایی ندارند. اگر صورت جلسات مجلس را بگیرم، می توانم طی یک هفته آن را تحلیل منطقی و نیز گزارش آن را به مجلس ارائه کنم. متأسفانه منطق در خدمت نیازهای واقعی جامعه نیست.
من اگر بتوانم روش استدلال را به مردم آموزش دهم، سطح منطق مردم بالا می رود و من هم پنج درصد بودجه خودم را تأمین می کنم. در نتیجه دیگر رشته من ناظر به انتزاعیات نیست، بلکه به سراغ تربیت دانشجویانی می روم که مسائل کاربردی را به مردم یاد دهند. همچنین، وقتی دانشجوها فارغ التحصیل شوند، ده نهاد داوطلب آنها را جذب می کند، ولی چون کاربردی تربیت نمی شوند، جایی آنها را تحویل نمی گیرد.
علاوه بر این، چرا جامعه و دانشگاه همدیگر را تحویل نمی گیرند؟ چون گره واقعی، که گره نهادی است و باید قانونمند حل شود، شکل نگرفته است. منظورم گره زدن نیازهای جامعه به دانشگاه و گره زدن نیازهای دانشگاه به جامعه است. گره زدن این دو به هم از راه بودجه امکان پذیر می شود و دانشگاه باید پنج درصد از درآمدش را تأمین کند.
چگونه می توان این کار را انجام داد؟ اولا باید جلوی مدرک فروشی گرفته شود؛ یعنی هیچ دانشگاهی اجازه نداشته باشد که بیشتر دانشجو جذب یا تعداد پردیس هایش را زیاد کند. دانشگاه فقط باید از طریق طرح های پژوهشی ناظر به حل مشکلات جامعه بودجه اش را تأمین کند. اگر این مشکل حل نشود، هیچ کدام از مشکلات حل نخواهد شد، ولی اگر این حل شود، علوم انسانی متحول می شود.
اکنون کسی از رشته های روانشناسی و جامعه شناسی راه حلی برای فقر، طلاق و ... درخواست نمی کند، اما اگر این مطالبه وجود داشته باشد، دانشگاه ها بر روی طلاق و نرخ جمعیت کار می کنند. در نتیجه علوم انسانی رشد می کند. اگر این کار را نکنیم، ده سال دیگر شما به یکی دیگر از اعضای هیئت علمی زنگ خواهید زد و می پرسید که چرا تولید علم نداریم و چرا دانشگاه اسلامی نمی شود.
افزایش ۵۷ درصدی حقوق بازنشستگان در دستور کار دولت
