داستان مد در قرن 18
با اینکه شاید بسیاری از افراد چارلز فردریک ورث، خیاط بریتانیایی ساکن پاریس را اولین ” دیزاینر لباس” بدانند اما شاید بهتر باشد داستان را از دربار پادشاهی کشور فرانسه در قرن 18 دنبال کنیم. جایی که نام یک بانوی فرانسوی در عرصه مد و لباس فرانسه و اروپا جلب توجه می کند. رز برتن با نام اصلی “ماری-ژان برتن” Marie-Jeanne Bertin متولد شهر اَبِویل Abbeville فرانسه (منطقه ای در شمال فرانسه که صنعت نساجی آن بسیار شناخته شده است)، فردی بود که در بسیاری از منابع از او به عنوان اولین” دیزاینر لباس” یاد می شود. شاید بتوان گفت که پیش زمینه هرآنچه که امروز در دنیای مد و فشن اتفاق می افتد، به سال های 1774 تا 1792 در فرانسه بازمی گردد. زمانی که خیاط و استایلیست ملکه ماری آنتوانت همسر لوئی شانزدهم، نقش بسیار پررنگی در تعیین کردن سبک پوشاک و مد روز در سراسر اروپا داشت.
در قلب پاریس چه می گذشت
اگرچه دربار لوئی شانزدهم، پست یا سمتی دقیقا با عنوان “وزارت مد و لباس” نداشت اما راهروهای کاخ زیبای ورسای همواره پر از خیاطان و آرایشگرانی بود که در رفت و آمد بودند. برتن تنها خیاط ماری آنتوانت نبود. چنین وظیفه خطیری همکاری ده ها نفر را می طلبید و از طرفی برتن نیز در گذر زمان صدها مشتری دیگر پیدا کرد که باید به سفارشات آن ها رسیدگی می شد. اما هیچ تاجر مد و پوشاک دیگری نبود که توانسته باشد تا این حد به ملکه نزدیک شود. اگرچه مردم عادی (یعنی طبقه کارگر) تا قرن نوزدهم، به دلایل اقتصادی هنوز به وادی “فشن” کشیده نشده بودند. اما اگر تعریف فشن را بر طبق “نظریه سرریز” درنظر بگیریم که ابداعات ابتدا در بلندمرتبه ترین سطوح اجتماعی رخ داده و سپس به سمت سطوح پایین گسترش می یابند (اسونسن, 2006) ، شاید بتوان گفت مشابه چنین اتفاقی در قرن 18 نیز رخ داده است. فشن در بالای جامعه خلق می شد و سپس به قشرهای پایین اجتماع سرریز می کرد و مردم عادی در آرزوی داشتن لباس هایی همچون اشراف زادگان بودند. فرایند تولید فشن، اگرچه همچنان فرایندی اساسا مشارکتی بود و افراد زیادی در خلق آن دخیل بودند، به تدریج تداعی گر تصوری از مهارت دیزاینرانه و بینش حرفه ای یک شخص واحد شد.
کارنامه کاری رز برتن
رز برتن طراح لباس قرن 18 کار خود را با دوخت کلاه و کارکردن در مغازه ای با نام “تره گلان” Trait Galant زیرنظر بانویی به نام “پگل” Madame pagelle آغاز کرد. ذهن او مدام در جستجوی ابداع طرح ها و مدل های جدید و رواج ترندهای تازه بود. بعدها در سال های 1770 در خیابان “سن هونوره” Rue Saint Honoré پاریس مغازه خودش را بازگشایی کرد و نام آن را “گرند مگول” Le grand mogol گذاشت. او در این مغازه به فروش لوازم تزئینی لباس و انواع تور مشغول بود. زنان اشراف زاده مشتریان او بودند تا اینکه گستره افرادی که به مغازه او می آمدند، رفته رفته بیشتر می شد و آن ها علاوه بر خرید، از مشاوره های او برای انتخابی مناسب تر بهره مند می شدند. تا اینکه در سال 1774 او توسط یکی از زنان اشراف زاده دربار به نام “لوئیز هانریت دوبوربن” Louise Henriette de Bourbon (دوشس شارتر) به ملکه وقت فرانسه ماری آنتوانت Marie Antoinette معرفی شد. برتن هفته ای دوبار به محضر ملکه شرف یاب می شد و جدیدترین لباس هایی که با خلاقیت و هنر خود دوخته بود را به او عرضه می داشت و ساعت ها در مورد جزئیاتشان توضیح می داد. ملکه هم ظرافت و خلاقیت کارهای او را می پسندید و در مدت زمان کوتاهی تبدیل به معتمد ملکه برای انتخاب در این حیطه شد. از این زمان به بعد، رز برتن نه تنها بر کمد لباس ملکه، بلکه رفته رفته مسیر تاثیرگذاری بر کل اروپا را طی می کرد. اما همین نکته که او چگونه در دیگر کشورها شناخته شد، داستان بسیار جالبی دارد که نوآوری نابی در دل آن نهفته است و در ادامه به آن اشاره خواهیم کرد.
سلیقه خاص ماری آنتوانت در لباس پوشیدن
از ماری آنتوانت به عنوان زنی که شیفته مد بود یاد می شود. ولع سیری ناپذیر ملکه برای تجمل گرایی باعث می شد که دوست نداشته باشد یک لباس را دوبار بپوشد. دراین صورت بالطبع به تعداد زیادی لباس نیاز داشت. در منابع گفته شده است که او سالیانه 300 دست لباس سفارش می داد (که طبیعتا همه ی این 300 دست لباس، کار برتن نبود). نگاهی که این ملکه به مد و لباس داشت تنها به انتخابی مناسب و درخور شان و منزلت اش منحصر نمی شد و او پوشاک را برای ابراز فردیت خود نیز استفاده می کرد. همین باعث شده بود سلیقه او در لباس پوشیدن و انتخاب هایش مورد توجه بسیاری از افراد حتی خارج از مرزهای قلمرو خودش، قرار بگیرد. ملکه برای تحت تاثیر قراردادن دیگران هنگامی که در انظار عموم قرار می گرفت، توصیه ها و مشاوره هایی از برتن می خواست که کاملا مناسب او باشد و فقط برای او صدق کند. اما زمان زیادی نمی گذشت که همه آرزو داشتند لباس هایی شبیه ملکه داشته باشند. لباس ها و دامن هایی که رز برتن طراحی می کرد به حضور زنان در مجالس جلوه ای دوچندان می بخشید. همچنین دامن های پف دار و باشکوه باعث می شد تا فضایی که هر زن به خود اختصاص می داد سه برابر یک مرد باشد. که همین موضوع باعث می شد تا زنان از “حریم شخصی مناسب و منطقی برخورداراشند. دیزاین یک لباس در دنیای فشن نشانه برتری موقعیت زنی بود که آن را به تن داشت.
همکاری رز برتن با آرایشگران برای دیزاین مو ملکه
ماری آنتوانت، آرایشگر مو اختصاصی نیز داشت. “موسیو لئونارد” Léonard-Alexis Autié شخصی بود که به سِمَت آرایشگر دربار درآمد و با گذشت زمان تبدیل به آرایشگر شخصی ملکه شد و موهای او را با مدل های پف دار و باشکوه و با استفاده از تزئینات مبالغه آمیز و اکسسوری های مختلف می آراست. تکمیل چنین آرایشی بر روی موها 6 مرحله داشت. گرچه ممکن است این مدل مو امروزه به عنوان یک جزء اصلی در استایل خیابانی یا روزمره به کار نرود اما هنوز هم الهام بخش گریمورهای بسیاری در عرصه مد و فشن است. ناگفته نماند که خود شخص رز برتن هم مدل موهای جدید ابداع می کرد که بسیار در بین پرنسس های دربار طرفدار پیدا کرد. مثلا آراستن مو با زیورآلات یا فرم دادن به موها به شکل های مختلف یا مدل مویی که شامل جای گذاری سه قطعه “پر” در پشت شنیون سر می شد. به درخواست و اجازه خود ملکه، رز برتن و موسیو لئونارد همکاری خود را برای بنیان گذاری مجله ای با محوریت موضوع مد و فشن به نام “مجله بانوان”Journal des Dames آغاز کردند.
مردم، ملکه و خیاطش را سرزنش کردند
بعضی از نوشته های اعتراضی یا نامه های سرگشاده، رز برتن را مورد سرزنش قرار می دادند که چرا قدم در راه تامین امیال سیری ناپذیر و تجمل گرایی ملکه نهاده بوده درحالی که بسیاری دیگر از مردم طبقه پایین و متوسط حتی توان تامین پیش پا افتاده ترین و اساسی ترین نیازهای خود را نداشتند. این دو نفر یعنی ملکه و برتن، بابت افول اقتصادی تجارت ابریشم شهر “لیون” Lyon فرانسه نیز مورد سرزنش قرار گرفتند؛ چراکه طرفدار پارچه های سبک تری مثل نخ پنبه های تولید کارخانه های اسکاتلندی بودند و از آن ها نیز استفاده می کردند.
طراحی ژان-پل گوتیه، قصیده ای به شکوه و زیبایی دربار فرانسه
این لباس با عنوان “مارکی های توارگ” Les Marquis Touaregs به یکی از کالکشن های Haute Couture بهار-تابستان سال 1998 خانه مد “ژان-پل گوتیه” Jean Paul Gaultier تعلق دارد، که طرح آن توسط “لورنزو پوسوکو” Lorenzo Posocco بازتعریف شده است. طرح اصلی با یک دامن مشکی همراه بوده است اما “پوسوکو” یک دامن پف دار مناسب با حال وهوای داستان و لوکیشن موزیک ویدئو درنظر گرفته است. اکسسوری هایی که برای تکمیل زیبایی این لباس انتخاب شده اند، گوشواره هایی از یاقوت کبود، گردنبندی از زمرد متعلق به برند Vram و یک پاپیون بزرگ مشکی برای موهاست. هنرمندان و سلبریتی های زیادی، لباس های خود را از آرشیو طراحی های این دیزاینر پاریسی انتخاب می کنند. ژان-پل گوتیه در سال 2020، پس از پنج دهه درخشان فعالیت در حرفه مد، بازنشستگی خود را اعلام کرد اما این برند رویکرد جدیدی را برای ادامه راه اتخاذ کرده و آن همکاری با دیگر طراحان و برگرداندن لباس های حاضرآماده ready-to-wear خود به خط بازتولید و فروش است.
میوز در دنیای فشن
