ساعدنیوز
ساعدنیوز

پائیز تهاجم و زخم های التیام ناپذیر

  شنبه، 03 مهر 1400   زمان مطالعه 17 دقیقه
دکتر امیرحسین حاتمی : پائیز تهاجم و زخم های التیام ناپذیر
حمله عراق به ایران در آستانه پائیز 1359 رخ داد. البته، این اولین پاییزی نبود که ایران زمین مورد تهاجم خارجی قرار میگرفت. حمله خانمانسوز مغولان به ایران نیز در اولین روز پائیز سال 598 هجری شمسی رخ داد. دکتر امیرحسین حاتمی استادیار تاریخ دانشگاه بین المللی امام خمینی و مدیر کل کتابخانه ملی و مرکز اسناد استان قزوین درباره حمله مغولان می گوید.

موقعیت خاص ژئواستراتژیک ایران باعث شده است که این سرزمین همیشه در معرض تاخت و تازهای تجاوزگرانه و توسعه طلبانه قرار داشته باشد.

ساعد نیوز: حمله مغول به ایران یک زخم التیام ناپذیر در خاطره جمعی ما ایرانیان است و همیشه شاعران و ادیبان ما و نیز هنرمندان در عرصه های مختلف هنری تلاش کرده اند تا آلام و اظلام این دوران را به تصویر بکشند. نکته جالب توجه این است که تهاجم مغول به ایران در نخستین روز پائیز رخ می دهد و عراق نیز در سال 1359 در اولین روز پائیز به ایران حمله کرد. بفرمائید دلیل این همه تجاوز و تاخت و تاز به ایران عزیز چیست و چرا حمله مغول در سال 598 هجری شمسی اساساً رخ داد؟

دکتر امیرحسین حاتمی: موقعیت راهبردی ـ جغرافیایی، همیشه ایران را در معرض تاخت و تازهای تجاوزگرانه و توسعه­ طلبانه قرار داده است. از این منظر «جنگ» و تهاجمات خارجی، همیشه جزئی از تاریخ ما ایرانیان بوده است. اما بدون تردید یکی از اسفناک­ترین و غم ­انگیزترین رویدادهای تاریخ ایران عزیز ما، هجوم ویرانگر مغولان در سال 598 هجری خورشیدی (617 هجری قمری) بود. درباره چرایی وقوع این رویداد، مجموعه­ ای از علل و عوامل داخلی و خارجی را باید در نظر گرفت.

در واقع ساختار سیاسی، اقتصادی و اجتماعی اقوام استپنشین آسیای میانه به سبب شرایط نامساعد اقلیمی و طبیعی بسیار ساده و ابتدایی بود. سرسختی و فقر طبیعت، تنگی معیشت با خود به همراه داشت و این امر به همراه خانه به دوشی و مقتضیات خاص آن مانع تمرکز بود. استپ­نشینان به صورت پراکنده می­ زیستند و از وحدت و تمرکز سیاسی برخوردار نبودند. به لحاظ اقتصادی هم در مضیقه و فشار بودند و از همین روی به جنگ و غارت در حکم شیوه ­ای از معیشت می­ نگریستند. قبائل مغولی نیز که در اواخر سده ششم هجری در این مناطق به قدرت رسیدند، به نوعی وارث سنت­های اقوام استپ­نشین بودند. با ظهور چنگیزخان، اما از نظر سیاسی و اجتماعی دگرگونی بزرگی رخ داد. در واقع تمامی رؤسای قبایل تحت تأثیر قدرت­گیری او قرار گرفته و انسجام و وحدتی یکپارچه سراسر استپ را فرا گرفت و لفظ مغول نماد معرفی قدرت اخیر شد.

تصویر

البته این دگرگونی بزرگ که در نهایت به ظهور قدرتی متمرکز انجامید، با ساختار سنتی و اقتصاد قبائلی همخوانی نداشت. وجود مسائل دیگری نظیر افزایش و انسجام جمعیت، تمرکز قدرت، اختلافات طبقاتی، کافی نبودن امکانات طبیعی و اقلیمی در پاسخ­گویی به نیازهای روزافزون نظام جدید، و خطر بالقوه ­ای که قدرت نوظهور را به سبب مشکلات اخیر تهدید می­کرد، همگی زمینه ­ای شد تا مغولان برای رهایی از این معضلات به سرزمین­های مجاور روی آورند. بنابراین، ماهیت کاملاً نظامی قدرت نوظهور مغولان به همراه ضرورت­های سیاسی ـ اقتصادی پیش ­گفته، تهاجم به قلمرو همسایگان را امری اجتناب ­ناپذیر کرده بود.

در این میان نمی­توان آغاز دقیق مناسبات میات دو قدرت مغولی و خوارزمشاهی (که در این زمان بر بخش اعظمی از ایران حکومت می­کرد) و چگونگی این مناسبات را مشخص کرد تا بر اساس آن علل تهاجم مغولان به ایران آشکار شود. اما صرف نظر از برخی اختلافات ارضی و به تبع آن سیاسی و اقتصادی، بسیاری از مورخان ماجرای اترار را مهم شمرده­ اند. در این «واقعه هایله» حاکم شهر مرزی اترار گروهی از بازرگانان مغولی را به سبب طمعی که در مال آنان کرده بود، کشت و آنان را پیش سلطان محمدخوارزمشاه جاسوس قلمداد نمود. اما واقعیت این است که نمی­توان این ماجرا را علت اصلی دانست. در واقع زمزمه ­های هجوم مغول از چندسال پیش از این واقعه شنیده می­ شده است. با این حساب این رویداد بیشتر بهانه­ ای برای هجومی اجتناب ناپذیر بوده است که عملکردهای نابخردانه مؤید آن محسوب می­ شود.

تصویر

در حقیقت قلمرو خوارزمشاهی با وجود انسجام و تمرکز ظاهری فاقد هویت واحد بود و از نوعی خلا مقبولیت رنج می ­برد.

ساعد نیوز: نکته جالب توجه در زمان حمله مغول به ایران وجود یک نظام سیاسی و اجتماعی مشخص در ایران است ولی در عمل این نظام سیاسی و اجتماعی نمی تواند ملت را برای دفاع از وطن بسیج کند و این نشان از یک انحطاط ساختاری در ایران آن زمان پیش از حمله مغول بوده است. لطفاً در این باره توضیحاتی بفرمائید؟

دکتر امیرحسین حاتمی: در حقیقت قلمرو خوارزمشاهی با وجود انسجام و تمرکز ظاهری فاقد هویت واحد بود و از نوعی خلا مقبولیت رنج می ­برد. خوارزمشاه در حالی بر سرزمینی با شهرهای عظیم و پرجمعیت و اقتصاد تجاری پررونق حکم می ­راند، در همان حال در ماوراالنهر و خوارزم، نظام قدرت خوارزمشاهی فاقد پویایی و وحدت رویه بود. در همین حال حکومت خوارزمشاهی با امپراتوری چنگیزخان هم مرز شد. امپراتوری ­ای که به جبر یا اختیار به دنبال گسترش قلمرو بود و در عین حال ثبات و انتظام لازم را نیز دارا بود. هم مرزی قلمرو این مدعیان قدرت و زیاده­ خواهی­ های هر کدام از آنها به سرعت مناطق مرزی را به یک منطقه راهبردی تبدیل کرد. دقت در منابع تاریخی، نشان می­دهد که رقابت و اختلاف میان قدرت­های مذکور نخست از مسائل ارضی، که در درون خود مسائل اقتصادی و قومی را نیز دارد، آغاز شده و آنگاه اختلافات سیاسی و نظامی را به دنبال آورده است. تلاشهای خوارزمشاه در جهت هدایت فعالیت­های تجاری و نوعی محاصره تجاری ـ اقتصادی منطقه از طریق بستن راه­های تجاری ترکستان، و وجود شایعاتی مبنی بر احتمال حمله مغول از مدت­ها قبل نیز این مساله را تایید می ­کند.

بنابراین مجموعه ­ای از مشکلات و معضلات داخلی در سرزمین­های تحت تسلط چنگیزخان و نیز ماهیت توسعه­ طلبانه حکومت چنگیز سبب توجه جدی چنگیز به مرزهای غربی خود شد. از سوی دیگر عدم ثبات و انسجام لازم در قلمرو خوارزمشاهیان و مشغول شدن ذهن سلطان محمد به درگیری­های عمدتاً بی ­مبنا با خلافت عباسی، امکان در پیش­گیری سیاست­های درست و عاقلانه را از خوارزمشاه سلب کرده بود. در این میان ماجرای اترار جرقه نهایی را زد و موجب ایلغار مغول به جهان ایران و اسلام گردید.

تصویر

کشتار و ویرانی نیشابور به قدری گسترده و غمناک بود که حتی گفته شده مغولان هفت شبانه روز بر نیشابور ویران آب بستند و در سراسر آن جو کاشتند.

ساعد نیوز: ایران پیشتر نیز مورد تهاجم قرار گرفته بود و اساساً همان طور که حضرتعالی فرمودید، به دلیل موقعیت ژئواستراتژیک خاص خودش، همیشه مورد طمع قدرت های دیگر بوده است. چه چیزی اساساً تهاجم مغول را چنین دردناک و برجسته ساخته است که هیچگاه از خاطره جمعی ما ایرانیان پاک نمی شود؟

دکتر امیرحسین حاتمی: هجوم مغول به ایران با هیچ یک از حملاتی که تا این زمان به ایران شده بود، قابل قیاس نبود. مغولان تحت تأثیر ماهیت نظامی­ گونه قدرت چنگیزی و ملاحظاتی که در امور سیاسی و معیشتی داشتند، بنا را بر شدت عمل گذاشتند و با قتل و کشتار وحشتناک هول و هراس فراوانی ایجاد می­کردند. شدت کشتار و ویرانی شهرها و نمودهای تمدن ایران به وسیله مغولان به قدری بود که می­ تواند در انحطاط و ایستایی ادوار بعدی جامعه ایران عامل مهمی تلقی شود.

سپاهيان مغول، بعد از محاصره اترار، به تسخير ديگر بلاد مجاور جيحون مبادرت ورزیدند و بر هر شهر و دياري كه دست يافتند، اهالي را قتل عام و شهر را با خاك يكسان كردند. پس از آنكه يكي از فراريان بخارا به خراسان رسيد، مردم وحشت زده از كيفيت واقعه پرسيدند، او در جمله اي كوتاه گفت: «آمدند و كندند و سوختند و كشتند و بردند و رفتند.» اين سياست قتل عام و تخريب را مغولها تقريبا در تمام بلاد اسلامي عملي و اجرا كردند.

در هر صورت، شهرهای بزرگ ماورالنهر مثل بخارا و سمرقند در سال 616 و 617 هجری به زودی تصرف و ویران شدند. پس از فتح کامل ماوارالنهر، مغولان وارد خراسان شدند و مرو را در سال 618 تصرف و ویران کردند. اما در خراسان غمناک­ترین حادثه، در نیشابور رخ داد. کشتار و ویرانی نیشابور به قدری گسترده و غمناک بود که حتی گفته شده مغولان هفت شبانه روز بر نیشابور ویران آب بستند و در سراسر آن جو کاشتند.

تصویر

پس از حمله مغول به ايران، شبكه هاي آبياري به كلي خراب شد، عده نفوس سخت تقليل يافت، دامهاي كاري نظير گاو و قاطر و اسب از ميان رفتند، قحطي و امراض مسری بروز كرد، و اين عوامل در وضع كشاورزي ايران منعكس گرديد. خراسان بيشتر و زودتر از ديگر نواحي، آسيب ديد. به گفته نسوي، پس از نخستين هجوم (620- 617 هجري)، همه شهرها و قلاع خراسان ويران شد. فاتحان يا روستاييان را به قتل مي رسانيدند، يا به اسيري مي بردند و از آنان در كار محاصره بلاد، كندن خندق و آوردن سنگ براي دستگاههاي سنگ انداز، استفاده مي كردند.

بسياري از ساكنان كه براي نجات به كاريزها پناه برده بودند، در آن مجاري درگذشتند. چون سياست كلي چنگيز قتل و غارت و از بين بردن انبارها و منابع آذوقه بود، قحطي و بيماري شيوع يافته بود. نسوي مي نويسد از حدود بلخ تا حدود دامغان، يك سال، پيوسته خلق گوشت آدمي و سگ و گربه مي خوردند؛ چه عمال چنگيز خان جمله انبارها را سوزانده بودند. «چون بعد از 14 سال يعني در سنه 634 هجري، خان بزرگ، اوكتاي قاآن، فرمود تا هرات را احيا كنند و عده اي از اسيران (هزار نفر پيشه ور و نساج را كه بعد از تسخير هرات از آن شهر كوچانده بودند بازگردانيدند، ديدند كه در پيرامون ويرانه هاي شهر، تقريبا نه روستايي باقي مانده و نه دام كاري، و جويها انباشته است و بدين سبب، مردم ناچار خود بجاي گاو، گاوآهن مي كشيدند». البته این وضع به خراسان اختصاص نداشت و شهرهای منطقه جبال هم همین وضعیت را داشت. برای نمونه به گزارش خواندمیر، مغولان در قزوین کشتار عظیمی به راه انداختند و «قرب پنجاه هزار مسکین را به تیغ کین کشتند».

بنابراین مشخصه بیشتر شهرهای ایران در این دوره زوال و انحطاط عظیم اقتصادی است که علت آن ویرانی­ های حاصل از ایام فتوحات مغول و بدتر از آن روش­های اداری، بویژه سیاست مالیات­گیری فاتحان نخستین (نایب الحکومه­ های خان بزرگ) بوده است. پدیده­ های نمونه ­وار این دوره عبارتند از: کاهش جمعیت و تقلیل مساحت زمین­های زیر کشت، زوال کشاورزی، کوچ کردن گروه­های تازه صحراگردان مغول و ترک، گسترش دامداری صحرانشینی و خانه به دوشی، زوال زندگی شهری، رشد گرایش به سوی اقتصاد طبیعی، افزایش مالیات­های دولتی، و اجازه فئودالی، وابستگی روستاییان به زمین و رشد جنبش­های طغیانی روستاییان.

معاصران ایام تهاجم مغول توصیفات روشنی از این وضعیت به دست داده­ اند. ابن اثیر هجوم مغول را فاجعه جهانی عظیمی می­داند. حتی عطا­مَلک جوینی مورخ هوادار مغولان درباره قتل عام­های سرداران چنگیزخان می­نویسد «هرکجا که صدهزار خلق بود ... صد کس نماند». بیش از یک سده پس از تهاجمات اولیه یعنی سال 740 هجری حمداله مستوفی «خرابی (زمان کنونی) را در نتیجه ظهور دولت مغول و قتل عامی که در آن زمان رفت» می­داند و می­نویسد «و شک نیست که اگر تا هزار سال دیگر هیچ حادثه­ واقع نشدی، هنوز تدارک ­پذیر نبودی و جهان با آن حال اول نرفتی که پیش از آن واقع بود». بنابراین در مورد زوال و انحطاط اقتصادی ایران در این زمان نمی­توان تردید داشت.

تصویر

البته نابسامانی حیات اقتصادی ایران در طی هجوم مغول تنها عامل انحطاط فاجعه­ آمیز اقتصادی کشور نبود.

ساعد نیوز: عمده نتایج حمله مغولان به ایران چیست؟ آیا اساساً می توانیم این حمله را دلیل رنج های ایرانیان در آن زمان بدانیم یا عوامل دیگری نیز در این فرایند دخیل بوده است؟

دکتر امیرحسین حاتمی: اما نتیجه آنی و اولیه تهاجم مغول سقوط گسترده جمعیت عمدتاً در میان زحمت­کشان شهری و روستایی، به واسطه قتل عام و برده و اسیر گرفتن مردم، فرار بقایای جمعیت، و ترک مناطقی بود که در گذشته از جمعیت موج می­زد. در متون و منابع ارقام شگفت انگیزی از کشتار هست که اگرچه اغراق آمیز هست، ولی نفس وجود چنین ارقام زیادی، حاکی از کشتاری عظیم است. این سقوط جمعیت، بیش از همه نیروی کار در حوزه­ های اقتصادی را از میان برد و خود به انحطاط بیشتر اوضاع اقتصادی کمک کرد.

البته نابسامانی حیات اقتصادی ایران در طی هجوم مغول تنها عامل انحطاط فاجعه­ آمیز اقتصادی کشور نبود. پس از تهاجمات اولیه تا مدت­ها صلح پایداری رقم نخورد. تاخت و تازهای صحراگردان به شکل مستمر ادامه داشت. به همین دلیل بسیاری از شهرها همچنان ویران و متروک باقی ماند. به همین ترتیب افزایش شمار صحراگردان در کشور در تنزل اقتصاد و خصوصاً کاهش زمین­های کشاورزی سهمی مهم داشت. در این دوره دسته­ های فراوانی از قبایل بیابانگرد مغول به درون کشور کوچ کرده بودند. برخی مناطق روستایی به مراتعی برای صحراگردان مبدل شدند و همین صحراگردان اثرات نامطلوبی در حوزه اقتصادی ایران به جا گذاشتند. دامپروری، خانه به دوشی، بدون آشنایی با کشت علیق و در تمام طول سال در پی علوفه گشتن، مشخصه کلی صحراگردان و مستلزم وجود مراتع ییلاقی و قشلاقی پهناور و نامسکون بود. صحراگردان همواره مسلح بودند و به دلیل وجود تشکیلات قبیله ­ای قدرت و نیرو داشتند، علوفه را از میان می­بردند و در کوچ­ها، دام­ها را به کشتزارهای غله رها می ­ساختند و از غارت روستاییان فاقد سازمان و بی­سلاح روی­گردان نبودند.

تصویر

اما مهمترین عامل به تعویق افتادن تجدید حیات اقتصادی کشور و عاملی که در نزول اقتصادی بیشتر سهم داشت، سیاست مالی نایب­السلطنه ­های بزرگ و ایلخانان بوده است. این سیاست عمدتاً سخت و طاقت ­فرسا بود. چرا که مالیات­ها دقیقاً تقویم نشده بودند، و وضع آنان بیشتر دلبخواهی بود، هرسال چندین بار از مردم مالیات گرفته می­شد و غالباً میزان آن اختیاری بود. تصویر عمومی که از اوضاع اقتصادی ایران در عصر تهاجم مغولان به دست داده شد، تقریباً در بیشتر شهرهای فتح شده کم و بیش یکسان بود. نتیجه این وضعیت اسفناک نیز انحطاط و زوال اقتصادی و اجتماعی قزوین در نیمه نخست سده هفتم هجری بود.

البته یک نکته مهم آن است که انحطاط ایران و جهان اسلام صرفا معلول هجوم مغول نبود. در واقع از مدت ها پيش بسياري از محققان و منابع تاريخي هجوم ويرانگر مغول را به عنوان اصلي ترين و مهمترين عامل انحطاط ذكر كرده اند. اما به دلايل متعدد تاريخي نمي توان اين مسئله را به طور كامل پذيرفت و كل جريان انحطاط را به گردن يك هجوم بيگانه انداخت. در اين باره بايد گفت كه رويداد هجوم مغول به سرزمينهاي اسلامي به عنوان يكي از نقاط عطف در تاريخ اين سرزمين، هميشه مفاهيم قتل، غارت، وحشيگري، قساوت قلب، حكومت بيگانگان، افول تمدن و تخريب زيربناهاي اقتصادي ـ اجتماعي و علمي ـ فرهنگي را در ذهن تداعي مي كند. بديهي است همانگونه که گفته شد، نيمه اول قرن هفتم هجري يكي از ناگوارترين ادوار تاريخي ممالك اسلامي عموماً و سرزمين ايران خصوصاً مي باشد. وقوع قتل و غارت، كشتار بي رحمانه مردم، ويراني آثار و ابنيه تاريخي و تخريب زيربناهاي تمدني، مانند هر جنگ و ستيز ديگر، پيامد هجوم مغول نيز بوده است. اما با اين حال توجه به چند نكته ضروري به نظر مي رسد. يكي آنكه افول و انحطاط تمدن ايراني و اسلامي از سالها قبل از هجوم مغول آغاز شده بود و ايلغار مغول ضربه نهايي را وارد كرد. تعصب ورزي حاكمان و وزراي سلجوقي در برخورد با علما و دانشمندان و يكسونگري آنان در زمينه علم و دين، ضعف اقتدار و تمركز سياسي پس از مرگ ملكشاه سلجوقي، شكست سنجر در نبرد قطوان و به دنبال آن هجوم مكرر غزها به خراسان و ويراني مراكز علم و تمدن خراسان بزرگ مانند مرو و نيشابور، درگيريهاي خانمان برانداز مدعيان قدرت پس از مرگ سنجر، درگيريهاي خوارزمشاهيان با خلافت عباسي كه خود نهايتاً از عوامل هجوم مغولان شد و بسياري عوامل ديگر پيش زمينه ­اي را براي نابودي زيرساختهاي علمي در ايران فراهم كرده بود و هجوم خارجي (مغول) قاطعترين ضربه را بر پيكر بيمار تمدن ايراني و اسلامي وارد آ ورد.

تصویر

ابوالحسن بيهقي مورخ معاصر با سلطان سنجر (نيمه نخست قرن ششم) كه خود در اين زمان «پر مِحن» زندگي كرده است، فضاي حاكم بر جامعه آن روزگار را چنين توصيف كرده است: «آثار علم در اين ايام در بلاد خراسان مندرس گشته» و «هِمَم بقاي امم در مَهاوي قصور و نقصان قرار گرفته و هر كس لذت در جمع و منع مي داند.» حتي خود غزالی نيز در اواخر عمرش (ظاهراً 503 هـ) در پاسخ به نامه سلطان سنجر که از او برای پیوستن به لشکرگاهش دعوت نموده بود، به دقت اوضاع خراسان آن روز را تشريح مي كند «... بر مردمان طوس رحمتی کن که ظلم بسیار کشیده اند و غله به سرما و بی آبی تباه شده و درخت های صد ساله از اصل خشک شده و مرد روستایی را هیچ نمانده مگر پوستینی و مشتی عیال گرسنه و برهنه. و اگر رضا دهد که پوستین از پشت باز کند تا رسمتان برهنه با فرزندان در تنوری شوند، رضا مده که پوستشان باز کنند. و اگر از ایشان چیزی خواهند، همگنان بگریزند و در میان کوهها هلاک شوند و این پوست باز کردن باشد». اين جملات آشكارا انحطاط اقتصادي و اجتماعي خراسان بزرگ را در آغاز قرن ششم و يك قرن قبل از هجوم مغول به تصوير مي كشد.

دوم اينكه، مغولان در هجوم خود در بسياري از شهرها قبل از دست زدن به قتل و غارت هنرمندان و صنعتگران و صاحبان صنايع و علما را يك سو مي نهادند. همين امر یکی از عوامل اساسی پديد آمدن شاهكارهاي بي نظير تمدني مانند ربع رشيدي، شنب غازاني و مجتمع سلطانيه با آن همه پشتوانه هاي عظيم مالي و برنامه هاي وسيع علمي و تحقيقاتي در قرن هفتم بود. سوم آنكه مسلمانان در اين دوره به جاي تسريع در روند مسلمان كردن مهاجمان غالب و استحاله آنان در تمدن ايراني و اسلامي و تلاش براي بازسازي زيرساختهاي تخريب شده، خود به روند اين افول و انحطاط كمك مي كردند. وصاف الحضره در ضمن تعريف و تمجيد از كردچين شاهزاده مغول و خدمات او در شيراز مي نويسد «شگفتا كه مغولان براي خيرات مردگان خود اسبي بر سر چوب كنند تا پرندگان گرسنه از آن بخورند و سير گردند ولي پيروان آيين محمدي در ابطال خيرات و مبرات مي كوشند و هرچه هست به ناحق صرف لذات و وسيله جاه و حرمت خود مي سازند».

از سوي ديگر برخي از پژوهشگران بر اين باورند كه با توجه به تنوع و تعدد مشاهير علمي و ادبي مانند مولانا، حافظ، سعدي، عطاملك جويني، خواجه رشيدالدين، حمدالله مستوفي، خواجه نصيرالدين طوسي، علامه قطب الدين شيرازي و ... و مراكز علمي و آموزشي بيشمار در عصر ايلخانان، اثرات واقعي انحطاط و زوال در دوره صفويه و افشاريه و زنديه ظاهر شد. بنابراین گرچه هجوم ویرانگر مغولان ضربات هولناکی بر پیکره تمدن ایرانی ـ اسلامی وارد آورد، اما در واقع این ضربات، زنجیره ­ای از عواملی را تکمیل کرد که از حدود یک سده پیش از هجوم مغولان شروع شده بود.

پایگاه خبری ساعدنیوز را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید.

دیدگاه ها
  دیدگاه ها
پربحث های هفته   
چیدمان مفصل و پر زرق و برق سفره هفت سین شاه و فرح در کاخ مجلل شان+عکس/بریز و بپاش زمانی که مردم پولی برای خرید عید نداشتند... (1108 نظر) سفره غذای ساده و بدون تجملات محمود احمدی نژاد در خانه اش +عکس/فرش ماشینی معمولی و ... (1023 نظر) افطار کردن ساده رهبر معظم انقلاب با خرما و چای در کنار مردم و تعارف کردن خرما به روزه داران توسط ایشان+ویدئو (685 نظر) سجاده رهبر ساده زیست انقلاب در بیت رهبری/ زیبایی و معنویت در اوج سادگی + عکس (431 نظر) شرط علی دایی برای بخشش آقای کمدین: دفعه آخرت باشد که ادای من را درآوردی! (394 نظر) دکوراسیون منزل ساده و میز هفت سین همسر باسلیقه محمود احمدی نژاد در تهران (356 نظر) رونمایی از سبک زندگی لوکس و مرفه گونه حسن روحانی در زمان ریاست جمهوری‌اش+ویدئو/ از عادت به خوردن آب پرتقال طبیعی تا استفاده از مارک خاص تشک (262 نظر) تصویری از آخرین افطاری سردار قاسم سلیمانی در منزل محسن رضایی (217 نظر) خلاقیت منحصر بفرد پزشک خوش ذوق در همراهی کردن بیماران تا اتاق عمل حماسه ساز شد+فیلم/ سلطان روحیه دهی در سطح خاورمیانه! (194 نظر) مدل مانتو خوش رنگ لیلا اوتادی برای عید 1403/خانوما ایده بگیرین + عکس (174 نظر) چیدمان میز کنسول شیک و خاص خونه فوق العاده زیبای علیرضا بیرانوند با لوازم آنتیک/ ماشالا به سلیقه اکرم بانو (151 نظر) دورهمی صمیمانه باربد بابایی با دختران جوانش سر میز ناهار ایتالیایی/ ماشالا یکی خوشگل تر از دیگری+عکس (145 نظر) کیک تولد خاص با شکلات 3 بعدی اکرم بانو همسر علیرضا بیرانوند/ مبارکا باشه + عکس (140 نظر) اولین روز ازدواج حامد سلطانی مجری برنامه سال تحویل با سلطان قلبش همسر دومش/ ماشالا چه عروس ماهی😍 (137 نظر) اتاق خواب اروپایی و امروزی پناه و نبات استخری در بلژیک/ چقدر سلیقه مامانشون شیک و خاصه+ویدیو (122 نظر)
دیگران می‌خوانند   
عید دیدنی در منزل ساده و بدون تجملات محمود احمدی نژاد+عکس/ خانه‌ای بدون مبلمان و دکوراسیون آنچنانی پس گردنی خوردن نیما شعبان نژاد از سعید آقاخانی بعد از نمک ریزی/ روزه شو باطل کرد! +فیلم خط و نشون کشیدن شاهرخ استخری بازیگر خانواده دوست وسط پاساژ/ فقط نگاه های جواد عزتی! + عکس دورهمی صمیمی مصطفی زمانی و شهاب حسینی با ابوالفضل پورعرب دور سفره هفت سین/ جمع شهرزادی ها جمع هست+عکس مدل مانتو مزونی و مخمل سوزن دوزی شهرزاد کمال زاده مخصوص خانم های شیک پوش در عید امسال/ مثل همیشه با اصالت+ عکس سکانس خنده دار دلتنگی مریم امیرجلالی برای حمید لولایی در خانه به دوش/ بوی جورابش هم برام خاطره است+ویدیو سفره هفت سین جمع و جور اما شیک ساره بیات در خانه اش+عکس/خانوما ایده بگیرین! چیدمان سفره هفت سین ساده و مختصر برای زهره فکور صبور، ستایش سریال دلنوازان در خانه ابدی اش+عکس/روحش شاد و یادش گرامی روانشناسی رابطه: راه های برگرداندن عشق از دست رفته / با این راهکار پس از جدایی به رابطه خود برگردید 29 راهکار عالی برای اینکه بیشتر از 100 سال عمر کنیم / چگونه می توان 100 سال و بیشتر عمر کرد؟ عکس های عجیب و چندش آور از جشنواره بیرون آوردن چشم / اگر روحیه لطیفی دارید از دیدن این تصاویر خودداری کنید جدیدترین تصاویر هلیا امامی با لباس عیدی در آستانه عید نوروز (عکس) پاساژگردی پناه و نبات استخری / دختران شاهرخ استخری برای خرید چه تیپ ملوسی زدن روانشناسی شخصیت: اگر این 9 رفتار را دارید شما ذاتا دوست داشتنی هستید / ببین از دید بقیه چجور آدمی هستی (ویدئو) تفریح فوق لاکچری رونالدو و خانوادش در یک مکان بهشتی / بچه هاش چه کیفی میکنن بهترین سن برای مهاجرت چه زمانی است و راحت‌تر میتوان پذیرش گرفت؟! (عکس) ماشین پر از گل مهراوه شریفی نیا/ انگار امسال وظیفه اومدن طراوت و سرسبزی به طبیعت با مهراوه خانومه نه با بهار! فال انبیاء روزانه سه شنبه 29 اسفند ماه 1402 زیلو های کهنه و نخ نمای منزل رهبر معظم انقلاب که جای خود را به فرش های نفیس نداد/ روایتی از یک زندگی ساده... غمگین ترین تصویر از سفره هفت سین نسرین مقانلو بعد از فوت عزیزانش با سینِ سوگ/ آدم جیگرش کباب میشه😭 رونمایی از تخت خواب عروسکی و لوازم کیوت اتاق ایران خانوم که با سلیقه عروس سیدحسن خمینی چیده شده/ ماشالا چه نوزاد خوشگلی+عکس (عکس) رونمایی از دسته گل عروس المیرا شریفی مقدم مجری برنامه سال تحویل با دیزاین شیک گل های لیلیوم حضور سید حسن خمینی در مراسم عقد ساده و بدون تجملات آزاده نامداری و فرزاد حسنی مجری ویژه برنامه سال نو+عکس نوه خوشگل و کیوت خشایار راد، آقای بیات سریال خانه به دوش/ماشالا چقدر ناز و بانمکه😍+عکس رونمایی از کیک تولد چندطبقه و فوندانتی پسر بانمک سپهر حیدری و آرام جوینده/ ماشالا چه پسر قندعسلی+عکس تبریک تولد جالب و خاص شاهرخ استخری به برادر خانومش/ معلومه خیلی باهم صمیمی هستن!+عکس برنامه نوستالژیک سال تحویل در سال 1368/ چقدر همه چیز حس زندگی داشت + فیلم روستای تاریخی حیرت انگیز کندوان در تبریز؛ مکانی زیبا برای تعطیلات نوروز پیام احساسی هادی چوپان به همسرش پس از قهرمانی+ عکس فال حافظ با تفسیر سه شنبه 29 اسفند 1402 + فیلم امضای بسیار زیبا و خاص الهه منصوریان قهرمان ووشو/ این امضا نیست اثر هنریه + عکس ماجرای عجیب پسری که شب عقد دختر مورد علاقه اش به تالار رفت +ویدئو فال قهوه با نشان روز سه شنبه 29 اسفند ماه 1402 همه چیز درباره‌ی ادامه تحصیل دکتری در خارج از کشور عیدی متفاوت و خداپسندانه لیلا اوتادی به مردم یک روستا/ دست مریزاد خانم بازیگر+ویدیو (فیلم) خلاقیت خنده دار پدر ایرانی در نگهداری از نوزادش حین رانندگی حماسه آفرید/ بچه از دست رفت😅 خلاقیت منحصر به فرد شهرداری مشهد در آستانه عید نوروز حماسه آفرید/ فقط تو ایران میشه این منظره زیبا رو دید!+عکس عاشقانه های نرگس محمدی بازیگر سریال ستایش و همسرش علی اوجی زیر باران/ ماشالا به این زوج سکانس خنده دار خلاصه سفرهای نوروزی از زبان مهران مدیری کمدین محبوب ایرانی+ویدئو/یعنی عمرا بتونی جلوی خنده هاتو بگیری! دلیل جالب و متفاوت هانیه توسلی، هستی سریال میوه ممنوعه برای ازدواج نکردن+ویدیو
تیتر امروز   
روانشناسی رابطه: راه های برگرداندن عشق از دست رفته / با این راهکار پس از جدایی به رابطه خود برگردید 29 راهکار عالی برای اینکه بیشتر از 100 سال عمر کنیم / چگونه می توان 100 سال و بیشتر عمر کرد؟ روانشناسی شخصیت: اگر این 9 رفتار را دارید شما ذاتا دوست داشتنی هستید / ببین از دید بقیه چجور آدمی هستی زیلو های کهنه و نخ نمای منزل رهبر معظم انقلاب که جای خود را به فرش های نفیس نداد/ روایتی از یک زندگی ساده... حضور سید حسن خمینی در مراسم عقد ساده و بدون تجملات آزاده نامداری و فرزاد حسنی مجری ویژه برنامه سال نو+عکس روستای تاریخی حیرت انگیز کندوان در تبریز؛ مکانی زیبا برای تعطیلات نوروز فال ابجد روزانه سه شنبه 29 اسفند 1402 شوک به جامعه هنری؛ کشف جسد بی‌جان یک کارگردان دیگر در خانه‌اش +عکس قتل هولناک زن جوان در مسیر رفتن به دکتر / قاتل جسد را پس از قتل سوزاند + جزییات فال انبیاء روزانه سه شنبه 29 اسفند ماه 1402 فال روزانه امروز سه شنبه 29 اسفند ماه 1402 فال شمع روزانه امروز سه شنبه 29 اسفند 1402 اعلام تقویم برگزاری آزمون‌های سال 1404 توسط سازمان سنجش/ جزئیات فال حافظ با تفسیر سه شنبه 29 اسفند 1402 + فیلم فال قهوه با نشان روز سه شنبه 29 اسفند ماه 1402
منتخب روز   
(ویدئو) سورپرایز تولد یک پسر تُرک توسط مادرش در محل کار با کیک/ تو این شرایط هم دست از کار نمیکشه😍 سید محمد خاتمی پرسپولیسی است یا استقلالی؟ (فیلم) به وجد آمدن رهبر معظم انقلاب از اجرای هنری نوجوانان ایرانی در حسینیه بیت رهبری / عشق یعنی لافتی الا علی، عشق یعنی رهبرم سید علی ... (فیلم) ویدئویی دیده نشده از نظر صریح رهبر معظم انقلاب درباره حمله به بدحجاب‌ها کوبیدن صورت دختر جوان روی کیک تولد جان او را گرفت/ ویدئو را تا انتها تماشا کنید خطر از بیخ گوش مسافران گذشت/ هر دو خلبان با هم به خواب رفتند (ویدئو)وحشتناک‌ترین حادثه جاده‌ای/ همه داخل خودرو، بلا از آسمان نازل شد! لحظات دلهره آور در حیات وحش/ کمین مار چند 10 متری برای شکار میمون + فیلم (ویدئو) شکستن دکور برنامه تلویزیونی و سقوط مجری صداوسیما در برنامه زنده حرکت زشت و دور از انسانیت یک تازه به دوران رسیده نو کیسه در جایگاه سوخت+ فیلم/ با اینا باید چیکار کرد؟ (فیلم) رونمایی از یک وسیله آتیش بازی خطرناک / اینا دست چهارشنبه سوری ما رو از پشت بستن! (عکس) تصاویر دیده نشده از پسران رهبر انقلاب در مراسم ختم دایی‌شان با رعایت دقیق پروتکل های بهداشتی کرونا / از دست ندادن با میهمانان تا گذاشتن ماسک دوتایی