هستی و زمان هایدگر به روایت فون هرمان

فون هرمان، اگزیستانسیال گفتار را شرح میدهد و لذا ذیل آن سکوت، سخن، زبان و دیگر عناصر بنیادین گفتار نیز روشن میشود.

برای اولین بار کتاب سوژه و دازاین از زبان آلمانی به فارسی ترجمه شده است. فردریش ویلهلم فون هرمان، نویسنده کتاب، یکی از دستیاران هایدگر بوده که تفسیر و شرح های درخشانی از آثار هایدگر بالاخص کتاب هستی و زمان ارئه داده است. و اما کتاب سوژه و دازاین شرحی بر هستی و زمان هایدگر و به طور مشخص بخش گفتار آن است. در واقع فون هرمان، اگزیستانسیال گفتار را شرح میدهد و لذا ذیل آن سکوت، سخن، زبان و دیگر عناصر بنیادین گفتار نیز روشن میشود. سوژه و دازاین را باید در نسبت با کتاب هستی و زمان خواند. در واقع، پرداختن به اگزیستانسیال گفتار نه تنها روشنایی بخش این بخش از کتاب هستی و زمان است بلکه در خوانش دیسکورث فوکویی و آثار دیگر متفکرانی همچون آگامبن و غیره نیز موثر واقع می شود.

ساخت گشايي از هستنده ها و تاريخ هستي راهي است به سوي فهم معنا و امکان هاي ديگر از هستي.

کتاب «هستي و زمان» هايدگر با ساخت گشايي فلسفۀ ماقبل خود در جستجوي سرآغازي جديد براي تفکر است، سرآغازي که زندگي را به سوي گشودگي و رويدادي از آن خود هدايت کند و اين سرآغاز جديد رخ نمي دهد مگر با طرح پرسش از معناي هستي. در طرح پرسش از معناي هستي هر هستند ه اي که بنياد-سرآغاز فرض شده باشد؛ مانند عقل، تجربه، خدا و غيره واچيني و لايه برداري مي شود تا از يک سو هستندگي شان آشکار شود و از سوي ديگر افق هستي گشوده شود و اين يعني فراهم شدن امکان آغازي ديگر در مواجهه با چيزها در نسبتی نو با هستي. ساخت گشايي از هستنده ها و تاريخ هستي راهي است به سوي فهم معنا و امکان هاي ديگر از هستي.

پروژه هستي و زمان هايدگر بر آن است تا شکاف سوژه-ابژه را که برآمده از فلسفه سوژه و آگاهي درخود است، به پرسش گيرد.

همانطور که در کتاب هستي و زمان شکاف فلسفه با زندگي پر می شود، شکافي که از دو بني ديدن جهان ريشه گرفته و در نهايت به شکاف سوژه-ابژه ختم شده است، در کتاب سوژه و دازاین نیز چنین غنابخشی و پرشدگی اتفاق می افتد. پس، همچون هايدگر که با جدي گرفتن پديدارهای هرروزينه و واقع بودگي زندگي گام هاي خود را آغاز مي کند و با فهم اگزيستانسيال هايي مانند در- جهان- هستن، پرتاب شدگي، يافتگي، فهم و گفتار از سوژۀ تنها، در خودفرورفته و درون باش فرا مي رود، در این کتاب نیز شرح چنین وضعیتی است. در واقع، دازاين برخلاف سوژه داراي خصلتي استعلايابنده و گشوده به سوي چيزها دارد. اين گشودگي با چيزها و به سوي چيزها بودن سبب مي شود که ما دازاين را هستنده اي نسبت مند فهم کنيم؛ يعني دازاين سر در برون دارد و براساس در-جهان- هستن و ساير اگزيستانسيال ها که چيزي پيشاپيش او است سامان مي يابد. پروژه هستي و زمان هايدگر بر آن است تا شکاف سوژه-ابژه را که برآمده از فلسفه سوژه و آگاهي درخود است، به پرسش گيرد و هم از اینروست که انسان براساس جهان پيراموني و نسب مندي اش مورد تحليل قرار مي دهد.

دازاين در سرآغازين ترين موقعيت خود با جهان و با- هستن است و با ديگري هستن و در-جهان- بودن امري بنیادین در موقعيت دازاين است و دازاين در مراوده و کليت هاي ارجاعي با آنها تقويم مي شود.

کتاب «سوژه و دازاين» در پنج فصل به تحرير درآمده است که چهار فصل اول به مفاهيم اساسي هستي و زمان مي پردازد. يکي از مهم ترین فصل های کتاب، فصل دوم است که در- جهان- هستن هايدگري و مفهوم زيست-جهان هوسرلي مورد بررسي قرار مي گيرد، در اين فصل با بررسي مفهوم جهان نزد اين دو متفکر نشان داده مي شود که هوسرل علي رغم اينکه در دوران متاخر تفکر خويش مفهوم زيست - جهان را وارد فلسفه خود مي کند اما زيست- جهان هوسرلي موفق نمي شود که مراودۀ سروکاردارنده و شناخت جهان ويژه آن را فراتر از تامل شناخت شناسي و شيوه مفهومي آن در پديدارشناسي خود مورد توجه قرار دهد و همین امر سبب مي شود که در زيست-جهان هوسرلي مراودۀ سروکاردارند با چيزها در کليت ارجاعي آن امري ثانويه تلقي شود و زيست-جهان او بر مبناي سوژه هاي تنها که براساس خصلت بين الاذهاني براساس همدلي با يکديگر هم-جهان مي شود تلقي شود، اين هم-جهاني عملا براساس پروژه سوژه و خودآگاهيِ درون باش سوژه رخ مي دهد و مفهوم جهان در نزد او امري ثانويه باقي مي ماند. براين اساس ميتوان گفت در تفکر هوسرل، سوژه تنها، مقدم بر مفهوم زيست- جهان است و زيست-جهان امري ثانويه باقي مي ماند. اما در تفکر هایدگر ما با سوژه ای تنها و مقدم بر جهان مواجه نمی شویم و اصلا واژه ی سوژه دیگز به کار برده نمی شود. لذا در- جهان- هستن و مراودۀ سرکاردارنده با چيزها در نزد هايدگر براساس کليت ارجاعي طرح مي شود و دازاين در اّس و اساس خود در- جهان- هستن است. بنابراين دازاين در سرآغازين ترين موقعيت خود با جهان و با- هستن است و با ديگري هستن و در-جهان- بودن امري بنیادین در موقعيت دازاين است و دازاين در مراوده و کليت هاي ارجاعي با آنها تقويم مي شود.

فکر در نزد هايدگر در بنياد خصلت ديالوگي و نه مونولوگي دارد.

يکي از مباحث مهم ديگري که کتاب «سوژه و دازاين» به آن مي پردازد فصل پنجم کتاب است که عنوان آن «هستي شناسي بنيادين زبان» است. اين فصل که نيمي از کتاب را در برمي گيرد به بررسي تفاوت گفتار Rede به مثابه ذات زبان با زبان به مثابه زبان صوتي و نوشتاري Sprache مي پردازد. بحث گفتار در بند 34 «هستي و زمان» آمده است که فون هرمان به شرح و بسط دقيق اين بند مي پردازد. بحث تفاوت و اشتراک زبان شاعرانه با زبان فلسفي در اين قسمت مهم است، براين اساس است که هايدگر بعدها از نزديکي تفکر کردن و شعر گفتن سخن مي گويد و از همسايگي تفکر و شعر سخن مي گويد، البته تفکر در نزد هايدگر چيزي سوبژکتيو و براساس تصورات دروني نيست، زيرا تفکر امري است که در- جهان- هستن و با ديگران و در نسبت مندي خود را به سوي چيزها مي گشايد، تفکر در نزد هايدگر در بنياد خصلت ديالوگي و نه مونولوگي دارد. در قسمتي از فصل پنجم به بحث سکوت و گوش سپاري پرداخته مي شود، گوش سپاري به يکديگر شيوه اي بنياديني است که در آن همبودي در- جهان- هستن خود را مي سازد. مي توان گفت براساس نظر هايدگر نه تنها سخن گفتن، بلکه شنيدن و سکوت شيوه هايي هستند که دازاين به نحو گفتاري- بندبندشده و برون خويشانه در جهان گشوده به نحو افقي و بندبندشده در جوار هستندگان هست.

کتاب «سوژه و دازاين» هم خطوطي هدايت کننده و هم ژرفابخشي براي فهم کتاب «هستي و زمان» به ما میدهد؛ با اين کتاب، افق فهم ما از پرسش هستي گشوده تر و راه تفکر هايدگر هموارتر مي شود. البته همانطور که خود فون هرمان نيز در مقدمه کتاب آورده است: «چنين چيزي فقط وقتي مي تواند به دست آيد که آمادگي براي خوانش با پشتکار زياد و نگريستن به خودنشان دهندگي چيزها فراهم باشد».

دکتر محمود نوالی : مارتین هیدگر به عنوان رئیس دانشگاه فرایبورگ