به بهانه رحلت علامه حسن زاده آملی

ذره را تا نبود همت عالی حافظ
طالب چشمه خورشید درخشان نشود.

در پانزده سالی که در شهر قم تحصیل می کردم دیدنش فرح بخش وامید آفرین بود. او آینه ای بود که در نگاه به او، آدمی گویا ناخودآگاه توان دیدن آینده ای روشن را در خود احساس می کرد و آرزو می کرد در ساحل وجودی او پهلو بگیرد. سیمای نورانی همراه با ابهت و طمانینه ستودنی به انسان آرامش می داد و او را وادار به تامل می کرد. کلام سراسر ذکر و محبت آکنده از خضوع، کهربایی بود که فلز آدمی را بخود جذب می کرد.
وقتی وارد قم شدم، علامه طباطبائی از گذرگاه دنیا عبور کرده بود، اما عطر دل انگیز آن عبد خدا از شاگردانش همچون علامه حسن زاده به مشام می رسید. رایحه خوشبوی عبودیت، ساری در سلوک علمی و عملی این بزرگان در دهه شصت، یکپارچه امید وانتظار فرج افق های ناپیدا بود.
دست اندازی برای خوشه چینی از مائده سراسر نورانی درس و بحث برای امثال ماها بسیار سخت بود. یادم نمی رود برای درک محضر توحیدی علامه حسن زاده فقط دوسال در درس مصباح الانس که شرح مفتاح الغیب قونوی توسط ابن حمزه فناری بود، توفیق حضور یافتم. هرچند فهم عقلانی من اندک بود اما کشش درونی ناشی از عشق به دیدار آن سالک وادی توحید وادارم به شرکت در درس کرده بود. الآن که می اندیشم با خود می گویم، علامه حسن زاده خودش همان «مصباح الانس» و «مفتاح الغیب» بود. ولی ما انهارا در اوراق کتاب جستجو می کردیم در حالیکه باره شنیدیم که می فرمود:
بشوی اوراق اگر هم درس مائی/ که درس عشق در دفتر نباشد.

علامه حسن زاده «هزار و یک نکته» بود که در کتاب « هزار و یک نکته» نکته به نکته خودش را متجلی کرد که اهل طلب با تامل درآنها به صید اسرار دست بزنند. در شرح «فصوص الحکم» بذر حکمت های انبیاء الهی را در دلهای اهل طلب جوان دانه دانه وبا حلمی وبیانی محبت آمیز می کاشت. در تربیت اهل سلوک با بیان لیّن خود عقده های قلبی و عقلی را حل می کرد .
مبدء و منتهای کمال آدمی را کشف وجود و شکوفایی «نفس» آدمی و آن را «انفع المعارف» می دانست. اولین کتاب او که در عوان طلبگی انیس معرفتی بود کتاب «معرفت نفس» سه جلدی آن عارف وسالک بود که با سبک تعلیمی جدید در طی بیان اصلهای پله ای منطقی انسان را به وادی هزار توی نفس می برد. هر آنچه در سیاحت عالم نفس تور انداخته بود با تنزل آن طبق لسان قوم به اهل طلب تازه نفس اول راه ارائه کرده بود واقعا شهد آن هنوز قابل حس است. اوج این خوشه پراکنی در کتاب «سرح العیون فی شرح العیون » نشان داده شد که آن سالک کوی دوست از طریق معرفت نفس، در شصت وشش چشمه جوشان برای اهل طلب در راه به ودیعه گذاشت. هرچند قبل از آن سلاله و جوهره مسیر تحول و حرکت جوهری عبور از عالم حجب ظلمانی و نورانی و طی طریق به بارگاه منیع «عقل» که قله معرفت نفس بود را در کتاب وزین و رصین «عقل وعاقل و معقول» به تابلو کشیده بود. کتاب نورانی «عقل و عاقل و معقول» نمایش اصولی ترین آموزه های حکمت متعالیه صدرائی است که آیه الله حسن زاده سیر در آن را در رسیدن به کمالات انسانی، سیر باطنی در صحیفه ربانی خاتم رسولان قلمداد می کرد وبرهان و عرفان و قرآن را منطبق بر هم می دانست. در نیل به آن از خزائن شهود حاصل اربعینات سیراب شده بود. بسیاری از گزارشهای کتاب «عقل و عاقل و معقول» همزمان عقل و دل را با استدلال و شهود خمار کرده وشهد شیرین معرفت ربانی را در صقع وجود آدمی می چشاند.

شرح فصوص الحکم فارابی با نام «نص النصوص فی شرح الفصوص» بازگشایی وجود کمال یافته فیلسوف ثانی است. فارابی که «فیلسوف کامل »را «امام» و «امام» را «فیلسوف کامل» معرفی کرده است، استفاده از روایات عرشی در تبیین فص های موجز «فصوص فارابی» نکات ثقیل در کلام فیلسوف را نه تنها قابل فهم بلکه دلربا وچشم نواز کرده است.
احیاء تراث بزرگان وادی عرفان وفلسفه، علامه حسن زاده را در طول عمر خود به مهمانی سیر وسلوکی بوعلی با اشارات در مسیر شفا و با اسفار صدرا در گشودن مفاتیح الغیب و رویت شواهد الربوبیه و فتوحات ابن عربی بسر برده بود .او یک عمر در محفل ملکوتی چنین بزرگانی «عین ثابت وجودی» خود را به فعلیت وکمال رساند. رشحات قولی و حالی و مقامی آن حکیم در آثار متنوع دیگر خود ظهور یافته است. برای او انقلاب اسلامی تجلی ولایت ولی مطلق زمان (عج) بود که از وجود نورانی حضرت امام در« سفر الی الخلق مع الحق» بر قلوب مردم تابید و ظلمت و حجابهای حاکم را بر چید. در یک کلام او مصداق سخن خواجه حافظ بود که فرمود:
حافظ اگر قدم زنی در ره خاندان به صدق
بدرقه رهت شود همت شحنه نجف
طوبی له وحُسن مآب

دکتر مهدی رستمی : امروز جمالِ تو سیمایِ دگر دارد