ساعدنیوز
ساعدنیوز

نگاهی به شب یلدا در ادبیات فارسی

  یکشنبه، 30 آذر 1399   زمان مطالعه 3 دقیقه
دکتر علی عباسعلی زاده : نگاهی به شب یلدا در ادبیات فارسی
شب یلدا، به عنوان جشن روشنایی نیز شناخته می شود. شبی است که ایرانیان پیروزیِ روشنایی بر تاریکی را جشن می گیرند. دکتر علی عباسعلی زاده استادیار ادبیات فارسی دانشگاه فسا، شیراز طی یادداشتی اختصاصی برای مخاطبان ساعد نیوز به بررسی جایگاه شب یلدا در ادبیات فارسی پرداخته است.

چنانچه می دانیم واژه یلدا، واژه ای سریانی است و به مفهوم میلاد و یا زایش است. ایرانیان باستان این شب را شب تولد الهه مهر یا میترا می دانستند. از آنجا که گاه شماری (تقویم) ایرانیان بر پایه ی مهر (خورشید) است، آنان دانستند که شب سی ام آذر ماه، طولانی ترین شب سال است و بعد از آن روزها طولانی می شوند؛ از این رو این شب را که زمان تولد مهر (خورشید) و پیروزی آن بر اهریمن سیاهی و تاریکی است را جشن می گیرند.

برآی ای صبح مشتاقان اگر نزدیک روز آمد

که بگرفت این شب یلدا ملال از ماه و پروینم (سعدی)

اگر نگاهی نمادین به شب یلدا داشته باشیم خواهیم دید که شب یلدا در فرهنگ ایرانی تبدیل به نمادهای گوناگونی شده است، یکی از آنها، نماد غلبه روشنایی بر تاریکی است؛ از این رو مردم به خاطر دیدن این پیروزی(دمیدن خورشید)، کوشش می کنند تا خود را به گونه ای سرگرم کنند؛ حال با خوردن آجیل و شکستن تخمه و یا با داستان خوانی و تفأل به دیوان حافظ.

آری یلدا جشنی است که در آن مردمان چشم انتظار سپیده ای گرمی بخش هستند و دریافت گرمای مهر تابان را انتظار می کشند، مگر نه این است که تمام انسان ها نور و روشنایی را بر تاریکی و ظلمت ترجیح می دهند و مگر نه اینست که الله نور السموات و الارض....

اما گر بخواهیم به نمادهای دیگر شب یلدا در ادبیات فارسی بپردازیم شامل موارد زیر می شود: نماد روزگار فراق و دوری از یار، نماد روزگار سیاه ظلم، نماد زلف بلند معشوق، نماد روزگار سختی و رنج.

تصویر

اما حقیقتا از گفتن این نکته ناگزیریم که شب یلدا در ادبیات فارسی چندان حضور چشمگیری ندارد، استاد شفیعی کدکنی علت این بی توجهی را چنین تحلیل می کند:

از آغاز پیدایش ادب فارسی تا پایان قرن پنجم هجری و نیز در دوره های بعدی همواره شعر فارسی از پشتیبانی دربارها برخوردار بوده و مشوقان اصلی شاعران نیز همین دربارها بوده اند و زندگی مردم عادی برای این گویندگان ارزشی نداشته و آن را پیش پا افتاده و غیر قابل تامل و عناصر و اجزایش را ناپایدار می دانستند. در حالی كه بر خلاف ادب عامه و باور مردم كه همواره به اساطیری از جنس ایرانی چشم داشته و خوار شدن آن را بر نمی تافتند ، در ادب رسمی و درباری، نفوذ سیاسی نژاد ترك بر كشور در دوره اولیه ادب فارسی از سویی و گسترش حوزه اساطیری نژاد سامی در كنار اساطیر ایرانی و ...موجب بی قدری اسطوره های ملی – از جمله شب یلدا - گردید

در ادامه به جلوه هایی از شب یلدا در ادبیات فارسی اشاره خواهیم کرد:

همه ایام داعی از عنا شب های یلدا شد

به از مدح تو صبحی نیس این شبهای یلدا را (رشیدالدین وطواط)

باد آسایش گیتی نزند بر دل ریش

صبح صادق ندمد تا شب یلدا نرود (سعدی)

ای لعل لبــت به دلنوازی مشهور

وی روی خوشت به ترکتازی مشهور

با زلف تو قصه ایست ما را مشکل

همچون شب یلدا به درازی مشهور (عبید زاکانی)

مهره مهر چو از حقه مینا بنمود

ماه من طلعت صبح از شب یلدا بنمود

تا در سر زلفش نکنی جان گرامی

پیش تو حدیث شب یلدا نتوان کرد (خواجوی کرمانی)

شب یلدا است هر تاری ز مویت، وین عجب کاری

که من روزی نمی بینم، خود این شب های یلدا را (سلمان ساوجی)

تصویر

صحبت حکام، ظلمت شب یلداست

نور ز خورشید جوی بو که برآید (حافظ)

شب یلدای غمم را سحری پیدا نیست

گریه های سحرم را اثری پیدا نیست (محتشم کاشانی)

شام هجران تو تشریف به هر جا ببرد

در پس و پیش هزاران شب یلدا ببرد (وحشی بافقی)

کوته نمی شود شب یلدای غربتم

تا دست من به دامن صبح وطن رسد

آه ما رعناترست از آه ماتم دیدگان

آنچنان کز جمله شبها شب یلدا یکی است (صائب تبریزی)

ما حال خویش را بی سرو بی پا نوشته ایم

روز فراق را شب یلدا نوشته ایم (نظیری نیشابوری)

چه عجب گر دل من روز ندید

زلف تو صد شب یلدا دارد

روزهای تیره بر شبها فزود

عمر من شد یک شب یلدای عشق (فیض کاشانی)

بر من و یاران شب یلدا گذشت

بس که ز زلف تو سخن رفت دوش (قاآنی)

من از روز جزا واقف نبودم

شب یلدای هجران آفریدند (فروغی بسطامی)

دور است کاروان سحر زینجا

شمعی بباید این شب یلدا را (پروین اعتصامی)

ای سایه سحرخیزان دلواپس خورشیدند

زندان شب یلدا بگشایم و بگریزم (سایه)

پایگاه خبری ساعدنیوز را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید.

2 دیدگاه
  دیدگاه ها
حورا
3 سال پیش

تورا دوست دارم
بازدیدکننده
3 سال پیش

طلوع خورشید اول دی پیروزی نور بر تاریکی یلدا برهمه‌ ی ایرانیان مبارک 🍉🍉🍉🍉🍉🍉
پربحث های هفته   
مراسم سلام عید نوروز و اهداء سکه توسط فرح پهلوی به همسران مقامات دولتی +عکس/ ولخرجی زن تازه به دوران رسیده زمانی که مردم غرق در فقر و بدبختی بودند! (365 نظر) میزبانی حسن روحانی از سیاستمداران و اقوام در مراسم عید دیدنی در منزل زیبا و ایرانی پسندش+ عکس/ چه مبلمانی، چه فرش هایی، از همه مهمتر چه خونه دلبازی😍 (260 نظر) تلاوت زیبا و دلنشین سوره شمس توسط رهبر معظم انقلاب+ویدئو (235 نظر) خلاقیت خنده دار یک ایرانی برای گرم کردن آب حماسه ساز شد/ خسته نباشی هم وطن+ عکس (231 نظر) صبحانه مفصل و رنگارنگ دو نفره رضا گلزار و آیسان خانوم+عکس/از خاویار گرفته تا آواکادو و انار وحشی... (180 نظر) روایتی از هواپیمایی که برای آوردن یک روبان عروسی برای فرح پهلوی از تهران به پاریس رفت! (146 نظر) خلاقیت منحصر به فرد پسر مشهدی با ساخت تریلی حماسه آفرید/ هیلتر هم مغز اینو نداشت!+عکس (140 نظر) رونمایی منوچهر هادی از خواهر و شوهر خواهر پزشکش+ عکس/ به قولی مخ خانواده ایشون هستن که پسرش هم دکتره (138 نظر) مراسم تولد جگرسوز آزاده نامداری در خانه ابدی اش و گریه های دلخراش همسر و پدرش/ روحت شاد+ عکس (123 نظر) خواهر یکتا ناصر سکوتش را شکست (119 نظر) تصویری از عیادت نجم الدین شریعتی، مجری برنامه سمت خدا از رهبر معظم انقلاب و استقبال گرم ایشان (118 نظر) دو پادشاه یکی از ایران (ناصرالدین شاه) و دیگری از ژاپن (میجی) در یک زمان به اروپا رفتند/ تفاوت ها را بنگرید (117 نظر) استوری معنادار شاهین صمدپور برای یکتا ناصر و منوچهر هادی (100 نظر) اتاق خواب اروپایی و امروزی سانیا سالاری، ارغوانِ سریال دلدادگان با طراحی مدرن+عکس/ انصافا سلیقه خاصی داره! (98 نظر) خنده های رهبر معظم انقلاب به اشعار شاعر طنزپرداز با موضوع آقازاده+ویدئو/ ای صورت و سیرت تو مطلوب، به‌به به‌به به این ژن خوب (90 نظر)
دیگران می‌خوانند   
رونمایی از سفره افطار مفصل و رنگین 6 کیلومتری در مشهد +عکس 12 دروغ شاخداری که پدر و مادرها در بچگی به ما گفتند / خیلی از باورهای کودکیمان حقیقت ندارد و باید با واقعیت رو به رو شد اگر این 10 رفتار را در اولین قرارتان دیدید پا به فرار بگذارید / اگر طرف مقابل این رفتارها را داشت بدون فرد مناسبی برای ازدواج نیست (عکس) خوابیدن محمدرضا گلزار وسط تمرین ورزش / مثل اینکه فشار زندگی متاهلی با آیسان خانم زیاده🤣 جزئیات مسمومیت شدید یک جوان در پی بلعیدن مواد مخدر چهرۀ «خون‌آشام ایتالیایی» بعد از 400 سال بازسازی شد+ عکس مخالفت با بازیگر شدن فریبرز به سبک ژاله صامتی، پریِ سریال زیرخاکی+ویدئو/ اون تیکه معنی کردن چپر چلاغ برا کاوه خیلی خوب بود رونمایی از برادر جوان و قدبلند داریوش فرضیایی، عموپورنگ پرانرژی بچه ها/ جفتشون چقدرم مهربون و خوش استایلن+عکس امروز آخرین مهلت ثبت‌نام دیدار رمضانی دانشجویان با رهبر معظم انقلاب جایی که ابر‌ها زیر پای‌تان شناورند/ پیشنهادی رویایی برای سفر یک روزه در اطراف تهران (ویدئو) مظنون فراری از دست پلیس به خودروی در حال حرکت آویزان شد حرکات با مزه گربه وقتی خودش رو توی آینه میبینه/ چه دیوونه بازی هایی درمیاره+ فیلم واکنش معین به انتشار خبر حضور پنهانی‌اش در ایران/ معین چند بار به ایران آمده؟ هم میز شدن امیر قلعه نویی و علی دایی در ضیافت افطاری در آجودانیه+عکس/ چهره بشاش و شاد هر دو سرمربی سابق و فعلی تیم ملی مبتلا شدن ستاره سادات قطبی به بیماری ناشناخته و دست و پنجه نرم کردن با مرگ+ویدئو عروسی مجلل دختر شاه اینجا برگزار شد!+عکس سلفی عجیب و غریب بهرام رادان با سفره هفت سین ساده در دفتر کارش در دوران مجردی+ عکس/ برا همیناست که میگن ازدوج کنی سر و سامون میگیری غوغای خوانندگی و نوازندگی شهاب حسینی با آهنگ ناصر عبداللهی +ویدئو/عجب صدای قشنگی داره! تصاویری از دوقلوهای ریزه میزه و بانمک یاسمین مقبلی در کنار مادر فضانوردشان (ویدیو) رقصی این چنین در میانه میدانم آرزوست!/ واکنش ماده شیمیایی با اشعه‌ی فرابنفش (عکس) ماجرای ازدواج جنجالی ژیلا صادقی با بازیگر سریال "رستگاری" و "بچه مهندس3"، کاوه سماک باشی، چه بود و به کجا رسید مدیتیشن بهاری الناز شاکردوست با ظاهر عجیب و شال پیچی شده در کرمانشاه/ بیستون کعبه عشاق جهان است هنوز+عکس کتک کاری و بزن بزن در مراسم عروسی دختر قلعه نویی/شوخی بی جا کار دست مهمان داد (فیلم) همخوانی هلیا امامی در کنسرت مسعود صادقلو / تعطیلات عید خانم بازیگر از مشهد تا کنسرت صادقلو (عکس) وقتی شاهرخ استخری دختراشو سر صبحی میبره مدرسه / نبات چه غری میزنه 🤣 خلاقیت منحصر به فرد باغبان خوش ذوق با پرورش میوه های قلبی شکل حماسه ساز شد +ویدئو/مغز تو رو باید طلا گرفت! (عکس) گشت و گذار بهاری دمت اوزدمیر با ظاهری متفاوت در یک جای بهشتی تصویری از عبادت خالصانه رهبر انقلاب، آیت الله خامنه ای در حیاط با صفا و سرسبز/ قبول حق باشه حضور سحر دولتشاهی در مراسم تدفین محمدرضا شجریان به عنوان عروس خانواده+عکس/ از این مراسم به بعد ازدواجش با همایون رو علنی کرد خلاقیت خنده دار راننده شمالی، با نوشته جالب پشت کامیون حمل جوجه حماسه آفرین شد/ آخه لامصب جای این چیزا پشت ماشینه؟!🤣 (فیلم) سپهر حیدری اولین بار این طور عاشق آرام جوینده شد و از او خواستگاری کرد/ عجب جرئتی داشته این مرد پرسپولیسی🙂 خلاقیت بی نظیر یک مادر ایرانی با پختن یک نان منحصر به فرد برای تزئین سفره افطار/ چقدر شیک و مجلسی+عکس سفره افطاری رنگین و مفصل امیر قلعه نویی در یک رستوران مجلل/ ماشالله چه جایی هم انتخاب کردن👌 بیوگرافی و زندگینامۀ شهید محسن فخری‌زادۀ مهابادی، فیزیکدان هسته‌ای ایران مهم ترین مراقبت های لازم بعد از کراتینه مو استوری معناداری که منوچهر هادی منتشر کرد همه چیز درباره‌ی هزینه نگارش CV برای اپلای پادشاهی که فقط 20 دقیقه سلطنت کرد+عکس ساعت دیواری خاص و معنادار منزل منوچهر هادی که بخاطر عشق زیادش به سوفیا اینگونه طراحی شده+عکس/ چقد جالبه 👌 نگاهی به حیاط باصفا و دلباز ویلای زیبای حسن جوهرچی +عکس/ دارندگی و برازندگی یعنی این!
تیتر امروز   
12 دروغ شاخداری که پدر و مادرها در بچگی به ما گفتند / خیلی از باورهای کودکیمان حقیقت ندارد و باید با واقعیت رو به رو شد اگر این 10 رفتار را در اولین قرارتان دیدید پا به فرار بگذارید / اگر طرف مقابل این رفتارها را داشت بدون فرد مناسبی برای ازدواج نیست جزئیات مسمومیت شدید یک جوان در پی بلعیدن مواد مخدر چهرۀ «خون‌آشام ایتالیایی» بعد از 400 سال بازسازی شد+ عکس امروز آخرین مهلت ثبت‌نام دیدار رمضانی دانشجویان با رهبر معظم انقلاب جایی که ابر‌ها زیر پای‌تان شناورند/ پیشنهادی رویایی برای سفر یک روزه در اطراف تهران واکنش معین به انتشار خبر حضور پنهانی‌اش در ایران/ معین چند بار به ایران آمده؟ عروسی مجلل دختر شاه اینجا برگزار شد!+عکس کتک کاری و بزن بزن در مراسم عروسی دختر قلعه نویی/شوخی بی جا کار دست مهمان داد پادشاهی که فقط 20 دقیقه سلطنت کرد+عکس شغل و تحصیلات دختر و پسر مهران مدیری/ ماشالا جفتشون مثل پدر هنرمندن!+عکس بیوگرافی محمدرضا گلزار، مجری برنامه پانتولیگ! ناگفته های زندگی خصوصی اش+ فیلم و عکس‌های جذاب و دیدنی خاطره شیرین رهبر معظم انقلاب از بافتن موی دخترشان قبل از رفتن به عید دیدنی/من بافتن موی سر را خیلی خوب بلدم اما با یک دست نمیشود +عکس این تست شخصیت رو انجام بده و ببین چقدر آدم تنهایی هستی!! 15 توصیه طلایی برای کسانی که رژیم خود را در سفر می‌شکنند / لازم نیست دور رفتن به رستوران را خط بکشید