پیوند اندام یا پیوند عضو (به انگلیسی: Organ transplantation) فرآیندی پزشکی است که طی آن اندام یا عضوی سالم از بدن یک فرد زنده یا مرده یا فرد دچار مرگ مغزی برداشته شده و به بدن فردی بیمار دارای عضو معیوب پیوند زده می شود. تا کنون پیوند اعضایی چون کلیه، قلب، کبد، روده، لوزالمعده، رحم، ریه و تیموس در انسان با موفقیت انجام شده است. بیشترین تعداد پیوند عضو در سراسر جهان پیوند کلیه است و پس از آن پیوند کبد و پیوند قلب، بیشترین پیوندها هستند. بافت هایی که تا کنون با موفقیت پیوند زده شده اند عبارت اند از: بافت استخوانی، زردپی، قرنیه، پوست، دریچه های قلب، عصب ها و سیاهرگ ها که از این میان بیشترین تعداد پیوندها مربوط به پیوند قرنیه و پیوند استخوان و پیوند تاندون (زردپی) می باشد. بافت های پیوندی بر خلاف اعضای پیوندی قابل ذخیره و انجماد تا حداکثر پنج سال می باشند.البته در میان این بافت ها، بافت قرنیه استثنا بوده و قابل ذخیره نمی باشد.
انواع پیوندینه
انواع پیوندینه های رایج عبارت اند از:
- خودپیوندینه (اتوگرافت): یعنی پیوند از شخص به خودش. این نوع پیوند بیشتر مربوط به بافت های اضافی بدن، یا بافت هایی است که قدرت بازسازی خودشان را دارند. مثل پیوندهای پوستی یا مثلاً برداشتن سیاهرگ از پای بیمار برای بازسازی عروق کرونر قلب.
- هم پیوندینه (الوگرافت): یعنی پیوند عضو یا بافت بین دو جاندار از یک گونه واحد (مثلاً انسان به انسان) که از نظر ژنتیکی با هم یکسان نیستند. بیشتر پیوندها از همین نوع است.
- همسان پیوندینه (ایزوگرافت): یک جور هم پیوندینه است با این فرق که دهنده و گیرنده از نظر ژنتیکی همسان هستند؛ مثلاً پیوند بین دوقلوهای همسان. این نوع پیوند از نظر پاسخ دستگاه ایمنی، مانند نوع خودپیوندینه رفتار می کند.
- دگرپیوندینه (زینوگرافت): یعنی پیوند عضو یا بافت بین دو جاندار از دو گونه متفاوت؛ مثلاً پیوند دریچه های قلب خوک به انسان.
دانستنی های مهم درباره پیوند عضو
پیوند اعضا در دورانی که بیماری های مزمن علت اصلی مرگ و میر انسان ها هستند، به یکی از درمان های مهم بدل شده است. پیشرفت های علم پزشکی و علوم زیستی منجر به افزایش طول عمر بشر در یک صد سال اخیر شده است. درنتیجه اکنون به جای بیماری های عفونی حاد، بیماری های مزمن عوامل اصلی مرگ ومیر بشر هستند. بسیاری از این بیماری ها درنهایت به نارسایی عضو مانند نارسایی کبد، کلیه، قلب یا ریه منجر خواهند شد؛ لذا پیوند عضو از دیرباز به عنوان راه حلی برای درمان این بیماری ها مطرح بوده است. با اولین پیوند موفقیت آمیز کلیه در دانشگاه هاروارد آمریکا درسال 1954، پیوند به طور علمی و عملی وارد عرضه خدمات پزشکی شد. به دنبال آن، پیوندهای کبد، لوزالمعده، قلب و ریه نیز با موفقیت انجام شد. امروزه پیوند عضو به عنوان بهترین روش درمانی نارسایی عضو و یک اقدام ارجح مطرح است که منجر به افزایش طول عمر بیماران و بهبودی کیفیت زندگی شان خواهد گردید. مطالعات متعدد نشان داده است که پیوند عضو ازلحاظ اجتماعی، خانوادگی و حتی اقتصادی به نفع جامعه است. در کشور ما نیز خوشبختانه مراکز متعدد پیوند عضو وجود دارد که تمامی انواع پیوند عضو را انجام می دهند و لازم است که پزشکان و بیماران نیز از فرایند این اقدام درمانی آگاهی داشته باشند. بیماری که دچار نارسایی انتهایی یک عضو حیاتی به وسیله پزشک به یکی از مراکز پیوند ارجاع داده می شود. متخصصان در آنجا فرد را تمامی جهات بررسی می کنند تا مطمئن شوند که پیوند برای بیمار سودمند است. در این صورت بیمار وارد فهرست پیوند خواهد شد. در مورد بیماران کبدی و کلیوی امکان پیوند از فرد زنده وجود دارد. فرد دهنده عضو می تواند خویشاوند، دوست یا فرد غریبه باشد.اگر پیوند از فرد زنده مقدور نباشد، عضو پیوندی از بیماری دچار مرگ مغزی تهیه خواهد شد. دسترسی به این اعضا بر اساس مقررات خاصی در کشور اولویت بندی شده است. بعد از عمل جراحی، بیمار تحت مراقبت های خاصی قرار می گیرد تا اولاً فرد از عمل جراحی بهبود یابد و ثانیاً کارکرد عضو پیوندی به دقتبه ویژه از ازلحاظ رد پیوند بررسی شود.بیمار پس از بهبودی از بیمارستان مرخص خواهد شد، اما همچنان باید به وسیله تیم پیوند تحت نظر باشد. ازآنجاکه عضو پیوندی بافت غیرخودی است، بدن تمایل به دفع آن دارد. سیستم دفاعی بدن انسان با هر بافت غیرخودی چه میکروب باشد، چه عضو پیوندی برخورد می کند؛ بنابراین لازم است که بیماران پیوندی تا آخر عمر داروهای ضد رد پیوند مصرف کنند. این داروها سطح سیستم ایمنی را کاهش خواهند داد تا جلوی رد پیوند را بگیرند. باید توجه داشت که این کار گاهی با خطراتی مانند احتمال عفونت همراه است، بنابراین تیم پیوند باید به دقت بیمار را تحت نظر بگیرند تا در صورت بروز عفونت درمان مناسب انجام شود. پس بیمار پیوندی در ادامه زندگی برای جلوگیری از این عوارض و ارزیابی کارکرد عضو پیوندی به طور پیوسته زیر نظر متخصصان پیوند قرار خواهد داشت.
همه چیز در مورد ساختار دست انسان
