استفاده از ارز دیجیتال در ایران

به گزارش سایت خبری ساعد نیوز، قبل از اینکه به بحث اختصاصی ارز دیجیتال در ایران بپردازیم بهتر است تا یک نگاه کلی به خود مبحث ارز دیجیتال و کاربرد آن داشته باشیم. ارز دیجیتال نوعی واحد پولی مجازی است که به اصطلاح می توان گفت این پول وجود خارجی ندارد و صرفا جنبه مجازی دارد. اما از آنجایی که این روزها اکثر داد و ستدها به صورت اینترنتی و دیجیتالی انجام می شوند، ارز دیجیتالی جایگاه ویژه ای پیدا کرده است. به این صورت که با استفاده از این واحد پولی دیگر نیاز نیست کارت بانکی معتبر از بانک خاصی تهیه کنید؛ چرا که با این واحد پولی بین المللی می توانید معاملات خود را به آسانی و بدون هیچ مشکلی انجام دهید. در واقع در قدم اول هدف از ابداع این واحد پولی، تسهیل خریدهای اینترنتی بود؛ اما به مرور زمان به دلیل جنبه های مثبتی که داشت، توانست در زمینه های دیگری هم راه پیدا کند، تا جایی که امروزه اکثر سهام های بزرگ دنیا و معاملات از طریق ارز دیجیتال داد و ستد می شوند.

کاربردهای ارز دیجیتال در ایران

ارز دیجیتال این روزها در کل دنیا توانسته است جایگاه بسیار گسترده ای در زمینه های مختلف به دست آورد. اگر بخواهیم در مورد اصلی ترین کاربرد آن صحبت کنیم، باید بگوییم که این ارز هیچ تفاوتی با پول واقعی ندارد؛ به عبارت دیگر یک واحد پولی همانند ریال، دلار، یورو، پوند و … است. حتی می توان گفت که کاربردی به مراتب گسترده تر و جامع تر از سایر واحدهای پولی دارد؛ چرا که ارز دیجیتال یک واحد پولی بین المللی است و مربوط به کشور خاصی نیست. لذا به راحتی و بدون هیچ محدودیتی می توان در تمامی کشورها از آن استفاده کرد. پس در یک کلام ارز دیجیتال وسیله ای برای خرید و فروش و معاملات تجاری است.

چرا در ایران از ارزهای دیجیتال استفاده می کنیم؟

با پیشرفت تکنولوژی و افزایش استفاده از فضای مجازی، استفاده از ارزهای دیجیتال برای انجام مبادلات، به جای پول های کاغذی با شکل و حجم بزرگ و غیر قابل حمل، رواج بیشتری یافته است. امروزه با تشدید اعمال بی سابقه تحریم های ظالمانه بین المللی از سوی ایلات متحده و همچنین قرار گرفتن ایران در لیست هشدار و لیست سیاه FATF و بسته شدن سوئیفت (Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunication)، ما شاهد این هستیم که تعداد فزاینده ای از پرداخت های بین المللی در اقتصاد ما بر بستر ارزهای دیجیتال و به صورت غیر نقدی انجام می شود و ارز دیجیتال در ایران به یکی از مسائل استراتژیک تبدیل شده است.

در حال حاضر تقریباً تمامی کسب و کارها مبتنی بر تجارت الکترونیک هستند و شرکت های تأسیس شده به دنبال راه های جدید برای گسترش روش های پرداخت موجود خود هستند.

مفهوم رمزارزها، به منظور تسهیل انجام امور مالی و ایجاد پولی بدون حضور واسطه ها و توسط افراد جامعه مطرح شد. ارز دیجیتال هیچ سرویس دهنده مرکزی یا مؤسسه مالی برای کنترل نقل و انتقال ندارد؛ چون همه چیز بر ارتباطات نظیر به نظیر بنا شده است. ارز دیجیتال ماهیتی غیر متمرکز دارد که بر اساس آن تمامی فرآیند انتشار، پردازش و اعتبارسنجی معاملات توسط شبکه کاربران و بدون هیچ واسطه ای صورت می پذیرد. تعداد ارزهای دیجیتال در دنیا در حال افزایش است که از آن جمله می توان به بیت کوین به عنوان پرکاربردترین و باارزش ترین رمزارز در دنیا، اشاره داشت. بیت کوین یک سیستم اینترنتی عمومی است که یک شبکه پرداخت وجوه و تولید پول را به صورت کاملاً الکترونیکی معرفی کرده است. همچنین به عنوان یک ارز دیجیتالی در طی سال ها پس از آغاز به کارش، ثابت کرده که قابل اعتماد است و پتانسیل زیادی برای رشد دارد؛ مخصوصاً در کشورهایی که در رابطه با مبادلات ارزی و دادوستد بین المللی مورد تحریم یا محدودیت هایی هستند.

یكی از مهم ترین دلایل فراگير شدن رمزارزها، مزیت های منحصربه فردی است که در اختيار استفاده کنندگان قرار می دهند. این مزیت ها عبارت اند از: سرعت و کارآیی بالا در پرداخت ها (مخصوصاً پرداخت های برون مرزی) امنيت تبادلات ارزی و همچنين حذف هزینه های عملياتی اضافی که توسط نهادهای واسط دریافت می شود.

جایگاه ارز دیجیتال در ایران

مردم بسیاری اطلاعات دقیقی از چیستی ارزهای دیجیتال و کارکرد آنها به ویژه بیت کوین ندارند و فقط خبرهایی را از افزایش یا کاهش قیمت آن می شنوند و شاید نمی دانند که چرا مباحث مربوط به بیت کوین آنقدر در جهان و حتی در ایران داغ شده است. زمزمه هایی نیز شنیده می شود که بعضی افراد در ایران نیز بعد از افزایش خیره کننده قیمت بیت کوین، پول های خود را به جای سرمایه گذاری در بازارهای واقعی مثل طلا صرف خرید بیت کوین کرده اند. این روند در حال افزایش است و باید تبعات این اتفاق هر چه زودتر توسط اقتصاددانان بررسی و تصمیمات جدید گرفته شود.

در سال های اخير یكی از معروف ترین رمزارزها به نام بيت کوین به عنوان یک سرمایه گذاری جذاب در ميان مردم ایران مطرح شده است. لذا لازم است نهادهای سياست گذار ایران همانند سایر کشورها درخصوص استفاده از این ارزها، قوانين و مقرراتی وضع کنند تا ضمن استفاده از مزایای رمزارزها، از خطرات احتمالی آنها جلوگيری به عمل آید.

دولت ایران و به طور خاص بانک مرکزی تا پيش از 2 اردیبهشت ماه 1397 موضع مشخصی غير از هشدارهایی برای خرید رمزارزها اعلام نكرده بود، اما در این تاریخ، به کارگيری بيت کوین و سایر رمزارزها را در تمام مراکز پولی و مالی کشور ممنوع اعلام کرد.

البته این ممنوعيت، سياست نهایی بانک مرکزی در خصوص استفاده از ارز دیجیتال در ایران نبود. استخراج بیت کوین یا هر ارز دیجیتال دیگری در ایران قانونی است اما باید برای انجام آن از وزارت صنعت، معدن و تجارت مجوز دریافت شود. استخراج ارزهای دیجیتال در ایران بدون مجوز غیرمجاز اعلام شده است. به طور کلی خرید و فروش و نگهداری بیت کوین برای مردم از نظر قانونی جرم نیست، اما در مقیاس وسیع و حوزه پرداخت های کلان کشور، فعلاً مجوز خاصی صادر نشده است.

چرا برخی کشورها مخالف رمزارزها هستند؟

سؤال بسیار مهمی که در ذهن افراد در خصوص فعالیت رمزارزها در سایر کشورها شکل می گیرد این است که چرا برخی کشورها با وضعیت اقتصادی مناسب، استفاده از رمزارزها را محدود کرده اند؟

در ابتدا بسیاری فکر می کردند که دولت هایی مثل دولت آمریکا در نهایت استفاده از ارزهای دیجیتال را ممنوع خواهند کرد، اما اینکه امروز دولت هایی مثل چین آن را ممنوع کرده اند و ارز دیجیتال خود را ایجاد کرده اند، نشان می دهد که احتمالاً آمریکا به بازار رمزارزها مسلط است، بر آن اشراف دارد و از آن نفع می برد و دولت هایی مثل چین و روسیه به دلیل عدم اشراف خود مجبور به راه اندازی شبکه ارز دیجیتال خود شده اند. این امر هم با توجه به سلطه قدرتمندانه ایالات متحده بر بازارهای مالی، ریسک های فراوانی را برای اقتصادهایی که در رقابت با اقتصاد امریکا هستند به ارمغان خواهد آورد. از این رو کشورهایی همچون روسیه و چین برای ورود به بازار ارزهای دیجیتال شتاب زده عمل نخواهند کرد و به تدریج در حال تقویت زیرساخت های خود در حوزه رمزارزها هستند.

مشکلات ارزهای دیجیتال در اقتصاد

اشکال اساسی در استفاده از رمزارزها اینجا است که منجر به دور زدن حاکمیت های ملی می شود و قدرت اقتصادی ابزارهای پولی سنتی بانک های مرکزی را کاهش خواهد داد. بنابراین قدرت اعمال برخی سیاست های پولی از حاکمیت سلب می شود و در اختیار کاربران فناوری رمزارزها قرار خواهد گرفت. به این ترتیب، تأثیرگذاری بر ابزارهای پولی و بخش عمده نوسانات بازار پول، که از اساسی ترین ابزارهای اقتصادی حاکمیتی به شمار می روند، به سیاست های کاربران و نهنگ های ارز دیجیتال بستگی خواهد داشت.

اشکال دوم: در استفاده از این ارزها، چالش هایی شکل می گیرد. چالش هایی همچون: حاکمیت ها، شکل گیری بازار زیرزمینی پول و عدم امکان رصد و مالیات ستانی بر اساس تراکنش های مالی افراد.

اشکال سوم در این سیستم، انجام معامله در بازارهای غیررسمی و غیرقانونی -مانند مواد مخدر، قاچاق و بازارهای زیرزمینی (Dark web)- است که چالشی مهم برای حاکمیت ها خواهد بود. دارک وب به شبکه ای گفته می شود که در دسترس عموم نیست و بیشتر برای مقاصد غیرقانونی مانند خرید و فروش اسلحه و مواد مخدر مورد استفاده قرار می گیرد.

اشکال چهارم: در این شبکه، هیچ مسئولیتی قابل پیگیری نیست؛ که طبیعتاً مردم را دچار مشکلات متعدد خواهد کرد. برای مثال اگر سیاست حاکمان و کاربران این شبکه بر کلاهبرداری یا فروکاستن ارزش این ارزها قرار گیرد، چه اتفاقی برای خریداران آن رخ خواهد داد؟

گفتنی است کشورهایی مانند هند، سوئد، انگلستان و کانادا نیز به دنبال توسعه ارز دیجیتال بانک مرکزی اختصاصی خود هستند و کشورهای دیگری از جمله تونس، سنگال و اکوادور (با نام Sistema de Dinero Electrónico) قبلاً چنین کاری را انجام داده اند.

راه حل بر طرف کردن مشکلات ارزهای دیجیتال در اقتصاد

برای پاسخ به اشکالات مطرح شده، می توان گفت که رمزارزها واسطه مبادله ای هستند که به دست بانک های مرکزی کنترل نمی شود. البته بیت کوین و سایر رمزارزها یک سازوکار مرکزی برای ثبت اطلاعات معاملات و نقل وانتقالات خود دارند که همان بلاک چین است. بلاک چین یک دفتر کل است که هر نقل وانتقال فرد-به-فرد در آن ثبت می شود. این اطلاعات به صورت رمزنگاری شده در این دفتر کل ثبت می شود، اما امکان ره گیری و شناسایی طرفین هر معامله در آن وجود دارد. در واقع همان سازوکار حساب داری بانکی که امروز در نقل وانتقالات مالی انجام می شود و سیستم بانکی تمام تراکنش های مالی را در این قالب ثبت می کند، در سیستم ارزهای دیجیتال در قالب تکنولوژی بلاک چین عملیاتی می شود.

از این حیث رمزارزها تفاوت چندانی با نظام مالی فعلی ندارد. اگر سیستم بانکی تمام نقل و انتقالات مالی را ثبت می کند و همه این فرآیندها ذیل نظام مالی تحت مدیریت بانک مرکزی رخ می دهد، یک سازوکار مرکزی در قالب بلاکچین همین نقش را بازی می کند. با این تفاوت که سیاست گذاری در نظام مالی حاکم در جهان به صورت شناور و سیال در طول زمان انجام می شود، اما سیاست گذاری در نظام مالی ارزهای دیجیتال تقریباً از قبل در قالب طراحی بلاک چین انجام شده و قواعد آن ثابت و از پیش نوشته شده است و تغییر این قواعد نیازمند موافقت اکثریت کاربران شبکه رمزارزها است.

همان اندازه که بلاکچین می تواند مخفی باشد، همان اندازه هم می تواند شفاف بشود. اگر بیت کوین و رمزارزها در دست نهادهای دولتی مثل صرافی ها و بانک ها و … قرار بگیرند، با انجام فرآیند احراز هویت (KYC) کاملاً شفاف می شوند.

رمزارزها چگونه تحریم ها را خنثی می کنند؟

با نگاهی به اقتصاد جهانی می توان مشاهده کرد که سطح معاملات از مرز کشورها عبور کرده و تجارت جهانی با سرعت چشم گيری درحال گسترش است. برای تجارت جهانی به همكاری نهادهای واسط متعددی نياز است که تعداد بالای این واسطه ها باعث افزایش مشكلات و دشواری معاملات شده است؛ بنابراین فعالان اقتصادی به دنبال یافتن راهكارهایی برای تسهيل هرچه بيشتر تجارت جهانی هستند. در این راستا امروزه شاهد آن هستيم که فناوری های جدید، به طور خاص تکنولوژی رمزارزها، تغييرات اساسی را در ساختار اقتصاد جهانی ایجاد کرده اند. درواقع رمزارز یک سيستم خصوصی و پول خصوصی برای تسهيل انجام مبادلات بين افراد است؛ بدون آنكه نيازی به حضور نهاد مرکزی و واسط باشد.

امروزه که بسیاری از منابع ملی کشور در اقصی نقاط جهان مسدود شده است و مبادلات خارجی برای شرکت های ایرانی به سختی انجام می شود، استفاده از راهکارهای جایگزین و کم هزینه برای خنثی کردن تحریم ها یکی از ضرورت های اصلی جهت دستیابی به توسعه اقتصادی است.

غیرمتمرکز بودن مبادلات رمزارزها و ناشناس بودن معامله کنندگان در شبکه ارزهای دیجیتال مزیت بسیار مهمی است که می تواند به نوبه خود رمزارزها را به یک ابزار کارآمد جهت دور زدن تحریم ها تبدیل کند.

غیرمتمرکز بودن مبادلات رمزارزها باعث شده که ارزهای دیجیتال بلوکه نشوند و کسی هم نتواند جلوی انجام تراکنش شما را بگیرد. طبیعتاً این ویژگی باعث می شود که استفاده از رمزارزها برای کاربران و شرکت های ایرانی اهمیت بیشتری پیدا کند. در حال حاضر در دنیا کمتر از 10 کشور مانند بولیوی، بنگلادش، اکوادور، پاکستان و … هستند که بیت کوین و رمزارزها را غیرقانونی اعلام کرده اند. بنابراین در خیلی از کشورهای پیشرفته استفاده از ارزهای دیجیتال مجاز است و مقررات خاص به خودش را دارد.

از طرفی هم هزینه مبادلات رمزارزها بسیار پایین تر از مبادلات بانکی و سایر روش های جابه جایی دارایی های بین المللی است. به طور مثال شما می توانید چندین هزار دلار رمزارز همچون تتر را فقط با کارمزدی در حد چند سنت در کمتر از یک دقیقه به هر نقطه از جهان که مایل هستید، ارسال کنید.

در بند هشتم از سند استراتژی ملی آمریکا تحت عنوان برخورد با فعالیت های بی ثبات کننده ایران در منطقه، درباره بهره گیری ایران از رمزارزها برای فرار از تحریم های اقتصادی هم سخن به میان آمده است؛ موضوعی که امید است با افزایش آگاهی مسئولان در حوزه رمزارز ها بتوان از آن در امان ماند.

ابهام در ماهیت رمز ارزها (آیا ارزهای دیجیتال ارزش ذاتی دارند؟)

یكی از مهم ترین چالش های رمز ارزها در سراسر جهان، ابهام در ماهيت حقيقی آن است. آیا رمزارز می تواند نقش پول را مطابق با تعریف: «هر چيزی که مورد قبول عامه مردم جهت پرداخت برای خرید کالا، خدمات و پرداخت بدهی واقع شود» ایفا کند؟

با توجه به تفاوت تفسير ماهيت و سازوکار رمزارز، برخی کشورها آنها را جزء کالا دسته بندی کرده اند، برخی دیگر جزء دارایی نامشهود محسوب کرده اند و دسته دیگر کشورها رمز ارز را تحت عنوان پول پذیرفته اند.

همان گونه که بيان شد، برخی دولت ها رمزارز ها را پول محسوب کرده اند و به عبارتی اعتقاد دارند که ارزهای دیجیتال سه کارکرد اصلی پول را -که عبارتند از: وسيله مبادله، واحد محاسبه و ذخيره ارزش- دارا هستند. به گفته برخی از صاحب نظران اقتصادی، فقط اشيایی می توانند به عنوان پول در نظر گرفته شوند که به طور گسترده در جوامع فراگير شده و مورد استفاده قرار گيرند. تنها در این صورت است که می توانند سه کارکرد اصلی پول را ایفا کنند.

در نتيجه رمزارزها زمانی می توانند به عنوان پول مطرح شوند که در گستره وسيعی مورد استفاده قرار گيرند. این مسئله امروزه در حال تحقق است.

استفاده از ارز دیجیتال در جهان

راهکارهای مالی تحت تکنولوژی بلاکچین و نقش آفرینی جهانی آنها در آینده، انکارناپذیر است. این امر را می توان در سرمایه گذاری عظیم کشورهای توسعه یافته جهان مانند ژاپن، آمریکا، چین، سوئیس و … مشاهده کرد. به همین دلیل شاهد آن هستیم که بازرگانان، کسب وکارها و مردم بسیاری علی رغم تمام مخاطرات، به بخش خصوصی اعتماد نموده، امورات جاری خود را بر این بسترها بنا نهاده، در این حوزه سرمایه گذاری کرده و البته پاسخ اعتماد خود را نیز گرفته اند.