ساعدنیوز
ساعدنیوز

گلیم شاهسون و انواع آن را بشناسید

  شنبه، 22 خرداد 1400   زمان مطالعه 9 دقیقه
گلیم شاهسون و انواع آن را بشناسید
گلیم بافی یکی از هنرها و صنایع دستی معروف ایران است که بیشتر توسط عشایر و روستاییان در سراسر کشور بافته می شود. در این مطلب به گلیم و گلیم بافی در شاهسون یکی از طوایف شمال غربی ایران می پردازیم.

شاهسون (ال سون)

شاهسون ها یکی از مهمترین طوایف شمال غربی ایران هستند. که اکثریت آنها ترک و اقلیتی دارای اصلیت کرد، تاجیک و کردی هستند. گلیم رایج ترین کف پوش شاهسون هاست و به همین علت تعداد زیادی از گلیم توسط این طایفه بافته شده است. شاهسون ها مردمی بسیار سنتی هستند و در طرح و بافت گلیم های آنان نوعی محدودیت به چشم می خورد. طرح ها و بافت های مشابه ی توسط تمام گروه های شاهسون به کار رفته و با این حال تفاوت های ظریفی در رنگ و حاشیه های آنها وجود دارد و گلیم ها را از یکدیگر متمایز می سازد.

در تمام گلیم های شاهسون از نگاره های بزرگ و برجسته استفاده شده است. این نگاره ها به صورت ردیفی در گلیم بافته شد و توسط نوارهایی با طرح های ظریفتر و پیچیده تر و پیچ تاب از یکدیگر جدا شده است. نگاره های بزرگی که در هر نوار حدوداً چهار عدد است، تشکیل یک طرح ستاره ای شکل را می دهد. هر یک از ستارگان از نشانه های ساده ای به شکل مثلث یا هشت ضلعی درست می شود. در بسیاری از این گلیم ها نیز نگاره های خرچنگ مانند و لوزی های قلاب شکلی وجود دارد که نمونه های آن در اکثر دست بافت های ترک، از آسیای مرکزی تا آناتولی به چشم می خورد این ستارگان می تواند از مثلث هایی کوچک تشکیل و به شکل لوزی، انوار خورشید یا طرح های نشانه ای شکل درآید. در میان نوارهایی که نگاره های بزرگ دارد، ردیف هایی متضاد از پودهایی توام و نوارهایی باریک از ستارگانی کوچکتر دیده می شود. معمولاً این نگاره های S مانند به شکل ساده بافته می شود و اگر بافتی پیچیده داشته باشد، به شکل اژدها درآمده بر روی کیف ها و مفرش ها دیده می شود.

شاهسون ها از جمله بافندگان کیف و مفرش هستند این مفرش ها در تمام قبایل ایرانی، به غیر از ترکمن ها و بلوچ ها که در مرز شرقی قرار دارند بافته می شود. در کیف ها و چنته های شاهسون اغلب روش پیچ بافی، اشکال حیوانات و پرندگان، گلها و ستارگان به چشم می خورد. گاه بافت های کیف و چنته ها مانند گلیم چاکدار است. خورجین های شاهسون همگی کوچک است ولی بافتی ظریف و عالی دارد نمکدان ها نیز از دیگر منسوجات شاهسون هاست. شاهسون ها علاوه بر گلیم، از جاجیم و ورنی های کم عرض نیز به عنوان کف پوش استفاده می کنند.

گلیم رایج ترین کف پوش شاهسون ها است. شاهسون ها مردمى بسیار سنتى هستند و در طرح و بافت گلیم هاى آنها نوعى محدودیت به چشم مى خورد. در تمام گلیم هاى شاهسون از نگاره هاى بزرگ و برجسته استفاده شده است. این نگاره ها به صورت ردیفى در گلیم ها بافته شده و توسط نوارهایى باریک با طرح هاى ظریف تر و پیچیده تر و پیچ باف از یکدیگر جدا شده است. نگاره هاى بزرگى که در هر نوار حدوداً چهار عدد است، تشکیل یک طرح ستاره اى شکل را مى دهند. در بسیارى از این گلیم ها نیز نگاره هاى خرچنگ مانند و لوزى هاى قلاب شکلى وجود دارد.

مهمترین بافت شاهسون ها، که در زبان محلی ورنی نام دارند گلیم های سوماک است .ورنی ، نوعی سوماک است که بوسیله ی دختران و زنان عشایرارسباران ،بدون مراجعه به نقشه بافته میشود و گلیم سوزنی نام دارد . در واقع ورنی نوعی گلیم یک رو یا گلیم فرش نما بدون پرز است و به سبک پود پیچی یعنی گذراندن پود اصلی از تار و پیچش نخ خامه به دور نخ های تار شکل گرفته و نقش می پذیرد.

شاهسَوَن (به لهجهٔ ترکی اِلسَوَنی: شَسَوَن یا شَهسَوَن)، نام تعدادی گروه ایلی از مردم آذربایجان است که در بخش هایی از شمال غرب ایران بویژه دشت مغان و اورمیه و اردبیل و نواحی خرقان و خمسه، واقع در میان زنجان و تهران به سر می برند. شاهسون به فارسی به معنی شاه دوست است. این عنوان پس از پیروزی انقلاب اسلامی به ایل سون یا دوستدار مردم تغییر نام یافت.

به طور کلی از طرح های هندسی شکسته با رنگ های ملایم استفاده می کنند و کمتر می توان دو گلیم ایل سون را از نظر طرح و رنگ مشابه یافت. بهترین رواسبی در ایران، جل اسب های سون است که به صورت شش تکه با رنگ های متنوع است.تفاوتی که در بافت گلیم و ورنی وجود دارد این است که در گلیم، بافت به صورت گره های منقطع انجام می شود و نقوش آن توسط پود شکل می گیرد و تار بوسیله پود کاملاً پوشیده می شود، در حالیکه در بافت ورنی ایجاد طرح و نقوش بر سطح آن توسط پودگذاری اضافی حاصل می شود و تار و پود هر دو پوشیده است. پود اضافی، که پود اصلی خوانده می شود، مانند پود گلیم به صورت ساده از بین تارها عبور نمی کند، بلکه به دور تار حرکت پیچشی و غیره منقطع دارد.

برای بافتن جاجیم، همان طور که در اکثر کشورهای اسلامی مرسوم است، روش تارهای معلق به کار گرفته می شود که موجب سبکی دست بافت ها می شود. با دوختن نوارهای باریک به یکدیگر، جاجیم به طول و عرض و شکل مورد نظر درمی آید. شاهسون ها از جاجیم به صورت روتختی و پتو استفاده کرده، نوع مربع شکل آن را روی کرسی می اندازند. تشخیص محل دقیق بافت جاجیم در میان گروه های گوناگون شاهسون بسیار مشکل است. بسیاری از ورنی های بزرگ، به صورت قالی به کار می روند. برای استحکام و نرمی ورنی ها در زیر پا، پشت آنها به شکل نمد بافته می شود. نمونه های کوچکتر ورنی ها به صورت پتو، سفره، روکرسی و جل اسب استفاده می شود. ورنی مختص شاهسونهای دشت مغان و دارای بافتی متمایز است. بدین صورت که پیچ بافت های اضافه و رنگ های ساده دارد و از ترکیب دو یا چهار نوار به وجود می آید. شاهسونها از دیدگاه منطقه ای به گروه های زیر تقسیم می شوند:

مغان، هشترود، میانه، خمسه، بیجار، ساوه، قزوین و ورامین

گلیم شاهسون مغان

گلیم مغان از انواع گلیم شاهسون بوده و بزرگترین ایل شاهسون ایل مغان هستند. طرح و نقشه های بکار رفته در زیراندازهای این قوم بسیار سنتی انتخاب شده و هماهنگی خاصی در طرح و رنگ و کیفیت گلیم های بافته شده در این قوم دیده می شود. ویژگی های گلیم شاهسون مغان شامل موارد ذیل است:

  • همه آنها به صورت باریک و دراز بافته می شوند.
  • همه دارای بافت چاکدار هستند و دو سمت آزاد دارند که از لبه به هم دوخته می شوند.
  • رنگ های بکار رفته در این نوع زیرانداز روشن و درخشان بوده و البته تارهای پشمی سفید و رنگ نشده نزدیک به رنگ شیری یا قهوه ای هم در بافت آنها استفاده می شود.
  • از ویژگی های دیگر این نوع بافت ها نوارهای افقی و سنتی است که با نگاره های ترکی و با پودهای چرخان در دو رنگ یا یک رنگ بافته می شوند.
  • در شاهسون مغان زیراندازها با حاشیه باریک بافته شده و در طرح و نقشه آنها گل های لاله عباسی به چشم می خورد.

گلیم شاهسون هشترود

بافت زبر پشمین در تار و پودها و بافت شل گلیم های هشترود آنها را از دیگر گلیم های شاهسون متمایز می کند. استفاده از رنگ های ملایم به خصوص سبز و صورتی و کمی آبی تیره و قهوه ای از ویژگی های دیگر این گلیم هاست. حاشیه ها معمولاً ساده و تاثیر همسایگان کرد بر شیوه ی بافت آنها بیش از دیگر قبایل بوده است. دست بافت های شاهسون این ناحیه صفات ویژه و متمایز طراحی خود را به خوبی حفظ کرده است. تارهای نخی در همه ی آنها به کار می رود و استفاده از روش بافت چاکدار و گلیم بافت متصل موجب زبری و استحکام این دست بافت ها می شود. شیرازه ها بافتی زیبا دارد و رنگ این گلیم ها اکثراً تیره است.

گلیم شاهسون ورامین

شهرستان ورامین یکی از مراکز مهم بافت گلیم است که اقوام مختلفی در این شهر در بافت این محصول با هم همکاری می کنند. تداخل آداب و سنت های اقوام کرد، لر و ترک و افشار در این شهر بر بافته ها هم تاثیر گذاشته است. در بافت شاهسون ورامین روش های چاکدار، بافت متصل و طرح های s مانند دیده می شود که شباهت زیادی به بافت های افشار و کرد دارد. شیرازه های محکم، اشکال مستطیلی، ریشه های گره دار و بافت آنها در گروههای چهار تایی از ویژگی های دیگر بافت شاهسون ورامین است.

گلیم شاهسون میانه

از ویژگی های بافت های این قوم وجود طرح نوارهای سنتی و ترنج های بزرگ کنگره دار در طرح های آن است. تارهای پشمی یا نخی، ریسمان های خود رنگ در زمینه بافته، بافت چاک دار، خطوط حاشیه ای به صورت پیچ بافت و وجود رنگ های متضاد در آن از مشخصه های گلیم این منطقه است. رنگ های بکار رفته در این بافته ها عموما رنگ های زرد، پرتقالی، آبی روشن و قرمز گیلاسی و قهوه ای کم رنگ هستند.

شاهسون بیجار

این گروه در بافت انواع گلیم و چنته فعالیت زیادی دارند و در ترکیب بندی، رنگ و طرح دست بافت های خود ابتکارات جالبی به کار می برند. در ناحیه ی بیجار قبایل بسیاری سکونت دارند که اکثر آنها کردند. بین این قبیله ها ارتباط فرهنگی بسیاری وجود دارد. اما شاهسون ها با حفظ زبان ترکی، استقلال خود را کاملاً حفظ کرده اند. بسیاری از نگاره هایی که در گلیم های شاهسونهای بیجار به چشم می خورد، از مناطق دیگر آمده و به همین علت تشخیص در آنها مشکل است. با آنکه بسیاری از گلیم ها با طرح های پودرو و پود چرخان تزیین می شود، اما در عین حال اسلوب بافت چاکدار همراه با پشم و نخ نیز در آنها به کار می رود.

شاهسون خمسه

گلیم های آنان معمولاً ظریف بوده و از روش بافت چاکدار مستحکم و گلیم بافت متصل در آنها استفاده شده است. رنگ های تیره و ساده مثل آبی، قرمز و قهوه ای پررنگ در دست بافتهای آنان فراوان به چشم می خورد.

شاهسون قزوین

در این ناحیه گلیم فراوان بافته می شود و انواع مختلف آن کمی با کارهای شاهسونهای دیگر متفاوت است. گروه کوچکی از بافندگان این ناحیه با وجود شباهت طرح و بافتشان به گلیم های خمسه، از زرد پر رنگ استفاده ی بیشتری می کنند.

شاهسون ساوه

تا گذشته ای نه چندان دور در ناحیه ی مذکور گلیم های نسبتاً زیادی با ابعاد گوناگون و توسط «ال سون»های مقیم ساوه و در حول و حوش آن بافته می شد گو این که در حال حاضر نیز آن چه که گلیم در ساوه بافته می شود متأثر از گلیم های عشایری شاهسون های ساوه است.

پایگاه خبری ساعدنیوز را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید.

دیدگاه ها
  دیدگاه ها
پربحث های هفته   
سوژه شدن موجودی حساب هوش پران مشتری مغازه آجیل فروشی+عکس/ تا حالا این همه عدد رو کنار هم ندیده بودم که امروز دیدم🙄 (569 نظر) میزبانی حسن روحانی از سیاستمداران و اقوام در مراسم عید دیدنی در منزل زیبا و ایرانی پسندش+ عکس/ چه مبلمانی، چه فرش هایی، از همه مهمتر چه خونه دلبازی😍 (403 نظر) مراسم سلام عید نوروز و اهداء سکه توسط فرح پهلوی به همسران مقامات دولتی +عکس/ ولخرجی زن تازه به دوران رسیده زمانی که مردم غرق در فقر و بدبختی بودند! (390 نظر) خلاقیت خنده دار یک ایرانی برای گرم کردن آب حماسه ساز شد/ خسته نباشی هم وطن+ عکس (253 نظر) تلاوت زیبا و دلنشین سوره شمس توسط رهبر معظم انقلاب+ویدئو (244 نظر) صبحانه مفصل و رنگارنگ دو نفره رضا گلزار و آیسان خانوم+عکس/از خاویار گرفته تا آواکادو و انار وحشی... (201 نظر) تصویری از عیادت نجم الدین شریعتی، مجری برنامه سمت خدا از رهبر معظم انقلاب و استقبال گرم ایشان (198 نظر) روایتی از هواپیمایی که برای آوردن یک روبان عروسی برای فرح پهلوی از تهران به پاریس رفت! (177 نظر) رونمایی منوچهر هادی از خواهر و شوهر خواهر پزشکش+ عکس/ به قولی مخ خانواده ایشون هستن که پسرش هم دکتره (157 نظر) حضور علی دایی در رستوران شیک فریبا نادری به صرف افطار+عکس/ ذوق و خوشحالی خانم بازیگر از حضور شهریار ایران در رستورانش (150 نظر) خلاقیت منحصر به فرد پسر مشهدی با ساخت تریلی حماسه آفرید/ هیلتر هم مغز اینو نداشت!+عکس (145 نظر) دو پادشاه یکی از ایران (ناصرالدین شاه) و دیگری از ژاپن (میجی) در یک زمان به اروپا رفتند/ تفاوت ها را بنگرید (139 نظر) خواهر یکتا ناصر سکوتش را شکست (130 نظر) مراسم تولد جگرسوز آزاده نامداری در خانه ابدی اش و گریه های دلخراش همسر و پدرش/ روحت شاد+ عکس (128 نظر) خلاقیت تحسین برانگیز یک برند خارجی در اختراع کیف برای نون بربری/ مشکل حمل و نقل بربری هم حل شد خدارو شکر😂+عکس (125 نظر)
دیگران می‌خوانند   
پیشنهادات وسوسه برانگیز مریم رجوی و مسعود رجوی به اسرا چه بود؟ (عکس) پاسخ خنده دار دانش آموز به سوال ادبیات در ورقه امتحانی/ کاش کتابو یه ورق میزدی!! عیدی دادن ناصرالدین شاه سوژه شد /هیچ وقت آن‌قدر شاهزاده ندیده بودیم! خلاقیت خنده دار یک بانوی اهل فن ایرانی در استفاده کاربردی از دریل حماسه آفرید/ هم کدبانو هم فنی +عکس خلاقیت منحصربفرد در طراحی راه پله با الهام از میوه ها/ چشم نمیشه ازشون برداشت + عکس تصویری از پسر شهاب حسینی بازیگر قباد در سریال شهرزاد که از خودش بزرگتر است/به شهاب حسینی نمیخوره پسری به این بزرگی داشته باشه (ویدئو) تجربهٔ شیرین مرگ در کودکی و دیدن رنگ‌هایی از جنس نور/ استاد محمود فرشچیان در برنامهٔ زندگی پس از زندگی روایت می‌کند بیوگرافی و زندگینامۀ دکتر آذر اندامی باکتری‌شناس و کاشف واکسن شبه وبای التور در ایران نگاهی به چیدمان شیک هفت سین کریم باقری اسطوره فوتبال/ چه خونه زندگی داره+عکس خوانندگی بی‌نظیر شرکت کننده خوش صدای صداتو با آهنگ اصیل ایرانی/ چقدر فوق العاده سنتور میرنه+ویدیو جشن تولد ساده و خلوت بهرام افشاری بهتاش سریال پایتخت درکنار نوید محمدزاده و رفیق فابش+عکس (فیلم) خلاقیت جالب و جنجالی راننده اسنپ در محیط داخلی خودرو که غوغا کرده!/راننده خوش ذوق! (عکس) عاشقانه شاهرخ استخری و همسرش در ایام عید/ این دو زوج جنجالی هرروز جوان‌تر از دیروز می‌شوند! (عکس) پریناز ایزدیار بازیگر نقش جیران ناصرالدین شاه با این عکس‌های زیبا نوروز را جشن گرفت! سفره های مجلل افطاری و سحری شاه خوش اشتهای قاجار برای درباریان و همسرانش/ چلو کباب و آبگوشت و ...+عکس نوشته قشنگ و تحسین برانگیز روی شیشه یک مغازه‌ بستنی فروشی جلب توجه کرد!!/بزرگ منشی و خوب بودن به دارایی انسان نیست به قلب مهربان و بخشندگی اوست! افطاری ساده و خوشمزه ستاره سادات قطبی مجری پرانرژی در ماه رمضان+عکس خلاقیت خنده دار و حماسه ساز یک متورسوار ایرانی برای حمل بار/ هنر نزد ایرانیان است و بس+عکس رونمایی از عکس سرعقد حامد آهنگی و خانومش لحظه انداختن حلقه ازدواج / از اولش هم انقدر خوش خنده بوده😂 تهران گردی رضا قوچان نژاد، شوهر خواهر خوشتیپ و باکلاس ساره بیات همراه با پسرش+عکس (فیلم) افطاری ساده و صمیمی در بیت رهبری و پذیرایی دوستانه رهبر معظم انقلاب از مهمانان/ یک لقمه نان با دل خوش بیوگرافی حامد سلطانی مجری اعجوبه ها و سال تحویل/ همسر اول دوم و علت تصادف + فیلم و عکس‌های جذاب و دیدنی (عکس) چیدمان مبلمان استیل و سلطنتی خونه وریا غفوری و همسر چشم رنگی اش در یک جشن تولد عاشقانه/ ماشالا چقدر به هم میان😍 آمار تلفات حمله اسرائیل به حلب سوریه + جزئیات دیزاین شیک کیک حامد سلطانی مجری برنامه سال تحویل با یک عکس عاشقانه برای سالگرد ازدواجشان+عکس بارش باران و کاهش دمای برخی استانها گام های استوار دولت در مسیر «جهش تولید»؛ غول‌های صنعت به میدان بازگشتند (عکس) ابتکار خنده دار جوان ایرانی در پیوند موفقیت آمیز درب بازکن نوشابه به در ماشین/ سلطان مدیریت بحران😂👌 پرهیز از تخریب در انتخابات، همواره مورد تاکید رهبری بوده است عزای خانواده شیرازی به جشن تبدیل شد + جزئیات (عکس) خلاقیت خنده دار یک ایرانی در نصب شیر آب روشویی به پراید/ لامصب از مغزش بهینه استفاده کرده😂 انتشار اولین عکس از رهبر معظم انقلاب با لباس محلی سیستان و بلوچستان 10 آقازاده ای که تاکنون پای میز محاکمه رفته اند / اجرای عدالت حتی برای فرزندان هاشمی رفسنجانی، آیت الله جنتی و .... علی دایی 4 برادر خوش تیپ و عجیب‌تر از خود دارد؛ افسانه 5 برادران خانواده شهریار خانه تاریخی حیرت انگیز در گود چهک شهر بهبهان + تصاویر توصیه به استعفای سفیر ایران در باکو به خاطر مصاحبه با یک خبرنگار با پوشش زننده از سوی رسانه اصولگرا پاسخ جالب رهبر انقلاب به طلبه‌ای که از ایشان افطاری می‌خواست +فیلم/ما کجاییم در این بحر تفکّر ... پاداش 4 میلیارد تومانی برای بچه‌دار شدن خبرساز شد عکس عجیب ماشین آتش‌نشانی 90 سال پیش! (ویدئو) عجیب ترین و خاص ترین بستنی ایران/ خلاقیت بستنی فروش تهرانی مثل بمب صدا کرد
تیتر امروز   
آمار تلفات حمله اسرائیل به حلب سوریه + جزئیات بارش باران و کاهش دمای برخی استانها گام های استوار دولت در مسیر «جهش تولید»؛ غول‌های صنعت به میدان بازگشتند پرهیز از تخریب در انتخابات، همواره مورد تاکید رهبری بوده است عزای خانواده شیرازی به جشن تبدیل شد + جزئیات 10 آقازاده ای که تاکنون پای میز محاکمه رفته اند / اجرای عدالت حتی برای فرزندان هاشمی رفسنجانی، آیت الله جنتی و .... علی دایی 4 برادر خوش تیپ و عجیب‌تر از خود دارد؛ افسانه 5 برادران خانواده شهریار توصیه به استعفای سفیر ایران در باکو به خاطر مصاحبه با یک خبرنگار با پوشش زننده از سوی رسانه اصولگرا پاداش 4 میلیارد تومانی برای بچه‌دار شدن خبرساز شد حواشی داغ امروز جمعه 10 فروردین 1403 / یادگاری عجیب علیرضا جهانبخش برای دختر هلندی! پیشنهادات وسوسه برانگیز مریم رجوی و مسعود رجوی به اسرا چه بود؟ عیدی دادن ناصرالدین شاه سوژه شد /هیچ وقت آن‌قدر شاهزاده ندیده بودیم! بیوگرافی حامد سلطانی مجری اعجوبه ها و سال تحویل/ همسر اول دوم و علت تصادف + فیلم و عکس‌های جذاب و دیدنی جلوه‌گری فرح دیبا با چادر توری در حرم امام رضا/اقدامات ریاکارانه برای بهره برداری سیاسی از دین! 12 دروغ شاخداری که پدر و مادرها در بچگی به ما گفتند / خیلی از باورهای کودکیمان حقیقت ندارد و باید با واقعیت رو به رو شد