گلیم و جاجیم چه فرقی باهم دارند؟ و مختصری درباره ی آن ها

ایرانیان در تمام ادوار هنرمندهای قابلی بودند. قالی بافی و گلیم بافی ایرانیان زبانزد تمام دنیاست. ایران همیشه در تولید انواع فرش دستبافت، فرش ماشینی، جاجیم و گلیم اصیل همواره پیشقدم بوده است. این محصولات بسیار متنوع و بابت میل همه سلیقه ها میباشد. قصد ما از نوشتن این مقاله توضیح کامل جاجیم،گلیم و تفاوت آن میباشد. برای فهمیدن تفاوت جاجیم و گلیم، ابتدا باید یک تعریفی ازهرکدام داشته باشید تا بتوانید فرق آنها به راحتی تشخیص دهید.

جاجیم چیست؟

جاجیم یک صنایع دستی بافته شده دو رو و نسبتا ضخیم است که در مناطقی از غرب و شمال غربی کشور بافته می شود و استفاده هایی مانند زیر انداز، رختخواب پیچ و روکرسی دارد. کلمه جاجیم از نظر لغوی به جاجم بازمی گردد و واژه هم معنی آن پلاس است. البته گفتنی است از آنجایی که جاجیم در مناطق مختلفی بافته می شود، ساکنین هرکدام از این مناطق نام خاصی برای آن دارند، به عنوان مثال در ایلام به آن جول گفته می شود و آن را با استفاده از دستگاهی به نان جولایی یا جولاهی می بافند و از طرفی به بافنده آن جولاهه می گویند. جاجیم به این صورت است که پرز ندارد و شما می توانید از هر دو طرف آن استفاده کنید. نقش و رنگ هایی که روی جاجیم مشاهده می کنید با استفاده از تار و پود یکسان که از هر دو طرف دیده می شود به دست می آید؛ این محصولات که معمولا دارای عرض 20 تا 50 سانتی متر و طول 8 تا 10 متر هستند و نقش و نگار موجود در آنها معمولا در امتداد تار ها تکرار می شود؛ این طرح ها شامل: راه راه، پلکانی، کنگره ای و چهارخانه است. عشایر غرب کشور و بیشتر سمت کردستان از جاجیم به عنوان رخت خواب پیچ استفاده می کنند. امروزه شاهد تولید نوع دیگری از جاجیم هستیم که از برای بافت آن از دستگاه های پیشرفته، الیاف مصنوعی و رنگ های پیش ساخته استفاده می شود و عمدتا آن ها را با نام جاجیم ماشینی می شناسند. اما جاجیم دستباف و سنتی حس و حال بهتر و صمیمی تری نسبت به نمونه های ماشینی دارد. وسایلی که با استفاده از آن جاجیم بافی انجام می دهند عبارتند از: " دستگاه جاجیم بافی، دار جولایی، دار گیلان، میخ، دفه، شانه، شمشیره، سردار، کول، گورت، ماسوره و ماکو" همچنین مراحل جاجیم بافی به صورت سنتی شامل چله دوانی و چله کشی روی دستگاه است.

گلیم چیست؟

گلیم نوعی صنایع دستی بافته شده با سطحی صاف و بدون پرز است که از تار و پود تشکیل شده و ماند قالی پرز بلند ندارد. برای بافت این محصول هرچه نخ نازک تر و لطیف تر باشد، گلیم مرغوب تری خواهیم داشت. به همین دلیل برای بافت گلیم از پشم زیر گلو و زیر بغل گوسفندان استفاده می شود تا کیفیت نهایی کار بالاتر برود. انعطاف پذیری، دوام بالا و رنگ پذیری خصوصیاتی است که پشم گوسفند برای تولید گلیم دارد، همچنین حالت دادن به پشم گوسفند برای بافت گلیم راحتتر است. گلیم بافی یکی از هنر های بسیار کهن در ایران است، به طوری که مورخان سابقه آن را به 7000 سال پیش نسبت می دهند و همچنین در آثار باستانی شوش گلیمی با قدمت 6000 سال یافت شده است که نشان دهنده تاریخ بسیار غنی و پربار پشت این صنایع دستی می باشد.

تفاوت های گلیم و جاجیم

جاجیم از نظر ضخامت بین گلیم و پارچه است و از گلیم نازک تر است و لطافت بیشتری از گلیم دارد.

در بافتن گلیم و جاجیم نیز تفاوت های بسیاری وجود دارد. در بافت گلیم از ابتدا ابعاد در دار قالی مشخص است، اما جاجیم را با طول و عرض کم در چهار تخته می بافند و در پایان آن ها را به هم میدوزند.

نقوش روی جاجیم معمولا به صورت عمودی یا افقی بافته می شود، اما نقوش روی گلیم این محدودیت را ندارند و در هر جایی از متن گلیم می توان نقوش را بافت.جاجیم معمولا به صورت راه راه یا رنگین کمان طولی بافته می شود و با پنبه یا پشم های تابیده شده زبر بافته می شود. برای بافت جاجیم دستگاهی به نام دار جاجیم بافی نیاز است که البته کار این دستگاه کاملا متکی بر دست می باشد و در واقع جاجیم یک هنر کاملا دستی است.جاجیم از به هم تنیده شدن چند تخته یا نوار باهم شکل می گیرد. جاجیم بافته شده تار نماست و به هیچ عنوان پود آن قابل رویت نمی باشد. و در نقش اندازه های تار های معلق است که همین معلق بودن دلیلی شده که جاجیم کمی برجسته بنظر برسد. اکثر نقش و نگار های جاجیم همانطور که گفته شد نواری است اما در بعضی موارد نقوش شطرنجی هم به چشم میخورد. جاجیم دو طرفه می باشد یعنی هر دو طرف آن دارای یک نقش هستند و قابل استفاده می باشند.

در بافت گلیم، چله دیده نمی شود و پنهان است ولی جاجیم به شکلی بافته می شود که زیبایی چله روی زیبایی کل جاجیم تاثیر می گذارد.

اعداد چله های جاجیم بسیار بیشتر از گلیم می باشد ولی چله های گلیم ظریف تر است.

نوع چله در جاجیم رنگی است و به زیبایی آن کمک زیادی می کند.

تراکم جاجیم ها در بین عشایر می تواند گواه این باشد که جاجیم بیشتر مربوط به مناطق کوهپایه ای و البته سرد است. و در بین کوچ نشینان و روستا نشینان آن مناطق جاجیم بافی به عنوان یک شغل رواج دارد. از شهر هایی که معرف جاجیم بافی هستند میتوان به بانه، سقز، مریوان، سنندج و… اشاره کرد.از دیگر نواحی مهم بافت جاجیم، همدان، طالقان و زنجان هستند که به نوعی جاجیم جزو صنایع دستی شان هم محسوب می شود. در مورد مناطق جغرافیایی گلیم می توان گفت که زن های عشایر قشقایی به خصوص در استان فارس به گلیم بافی می پردازند و باعث رواج آن شدند. همچنین ساکنین ترکمن صحرا نیز به گلیم بافی معروف هستند و در اکثر خانه ها و پستو ها گلیم به چشم می خورد.زن های بلوچی نیز گلیم بافی می کنند و استفاده از رنگ های گرم، مشخصه ی اصلی گیلم های بلوچی می باشد.

مراحل اصلی بافت گلیم را بیاموزیم