حشره برنج یا شپشک برنج ، با نام علمی سیتوفیلوس اوریزائه ، آفت های ریزی می باشند که به برخی محصولات کشاورزی مانند برنج، گندم، غلات و ... حمله می کنند و از این محصولات به عنوان غذای خود استفاده می کنند. این حشرات از نظر پزشکی خطرناک نیستند و موجب عفونت نمی شوند ولی به مواد غذایی آسیب می رسانند.
یافتن این آفت ها در برنج مشکلاتی برای پاک کردن برنج و درست کردن برنج به وجود می آورد. اگر مقدار زیادی برنج خریداری نموده اید و به آن شپشک زده ، نگران نباشید ، با خواندن این مطلب می توانید روش هایی برای رفع شپشک برنج ، پیشگیری از زدن این حشرات به برنج بیاموزید.
شپشک برنج چیست و چه شکلی دارد؟
شپشک برنج آفت ریزی است که اندازه آنها 2 تا 3 میلی متر و رنگ آن ها قهوه ای مایل به سرخ تا سیاه است. لارو شپشک به رنگ سفید شیری است و پا ندارد . شپشک برنج می تواند پرواز کند و در تاریکی جذب نور می شود.
این شپشک ها به غلات و برنج حمله کرده و سوراخ های ریزی را در آنها به وجود می آورند. شپشک بالغ با سرعت از جایی به جای دیگر پرواز می کند و حدود 30 روز زنده می ماند . این حشره می تواند روزی 4 تخم در مغز غلات می گذارد که لاروها پس از 3 روز از تخم ها خارج می شوند.
یک شپشک در طول عمرش می تواند 300 تا 400 تخم بگذارد. لارو ابتدا به شفیره و پس از 5 تا 16 روز به شپشک بالغ تبدیل می شوند. این شپشک ها موجب ایجاد عفونت یا انتقال بیماری نمی شوند و نیش نمی زند.
خوراک، رفتار و عادت های شپشک برنج
شپشک در میان محصولاتی زندگی می کند که انبار می شوند؛ بنابراین همین محصولات را می خورد. شپشک بالغ مغز غلات و برنج را می جود. احتمالا سوراخ های ریزی را در برنج یا غلات دیگر دیده اید. این سوراخ ها نتیجه جویده شدن غلات توسط شپشک هستند. در خارج از خانه، شپشک از گیاهان و برگ ها تغذیه می کند. لارو شپشک در مغز غلات زندگی و بنابراین از خود غلات تغذیه می کند. شپشک برنج نخستین بار در نواحی هندومالایی شکل گرفته است؛ سپس با صادرات برنج، به سراسر جهان منتقل شده است.
شپشک برنج را معمولا بیرون از خانه تان نخواهید دید؛ اما اگر در ظرف برنج تان لانه کنند، پس از مدتی روی کف و دیوارها پخش می شوند! شپشک برنج ازنظر پزشکی خطرناک نیست، نیش نمی زند و باعث عفونت نمی شود؛ اما به شکل جدی باعث نابودی خوراک و از بین رفتن غذا می شود. عمر شپشک برنج ۴ تا ۶ ماه است. این آفت، پس از مرگ، پاهایش را به درون بدنش جمع می کند.
تولیدمثل شپشک برنج
شپشک بالغ با سرعت از جایی به جای دیگر در مسافت کوتاه پرواز می کند. این موجود نمی تواند تا مسافت طولانی پرواز کند. چرخهٔ زندگی شپشک حدود ۳۰ روز است. شپشک مادهٔ بالغ می تواند روزی ۴ تخم و در طول عمرش ۳۰۰ تا ۴۰۰ تخم بگذارد. شپشک ماده در مغز غلات تخم ریزی و تخم ها را همان جا رها می کند. معمولا پس از ۳ روز لاروها از تخم ها بیرون می زنند و حدود ۱۸ روز در مغز غلات زندگی می کنند. لارو در طول این مدت، از مغز غلات تغذیه می کند. پس از این دوره، لارو به شفیره تبدیل می شود و ۵ تا ۱۶ روز دیگر هم در مغز غلات باقی می ماند. پس از این مدت، وقتی که کوتیکول (پوستک) جانور به اندازهٔ کافی سفت می شود، به صورت شپشک بالغ از مغز غلات خارج می شود.
نیش شپشک برنج
این شپشک ازنظر پزشکی خطری برای انسان ندارد، باعث ایجاد عفونت یا انتقال بیماری نمی شود و نیش نمی زند. شپشک به دلیل اینکه باعث نابودی مواد غذایی می شود، می تواند برای انسان خطرناک باشد. شپشک با حمله به محصولات زراعی باعث زیان های فراوان و چشمگیری می شود.
آلودگی ناشی از شپشک برنج
این نوع شپشک در میان دانه های برنج زندگی و از مغز آنها تغذیه می کند. شاید در ظرف برنج یا غلات دیگر، گرد غلات را دیده باشید. این گرد نتیجه کار شپشک برنج است! این جانوران کوچک این گرد یا دانه های نیم خورده را بعد از خوردن غذای شان به جا می گذارند.
این حشرات به صورت انبوه به مزارع حمله می کنند و می توانند حجم انبوهی از محصولات زراعی را نابود کنند. نمونه های بسیاری از چنین حملاتی و به دنبال آن نابودی محصولات، در دهه های پیشین وجود داشته است. این آفت حتی می تواند پیش از وقت درو، محصول را از بین ببرد. اگر در خاک آلوده دانه کاشته شود، لاروهای موجود در خاک، محصول را نابود می کنند. بنابراین پیش از کاشت باید از آلوده نبودن منطقه به شپشک اطمینان حاصل شود.
روش های از بین بردن شپشک برنج در خانه
شپشک برنج تهدیدی برای سلامتی انسان نیست؛ اما تهدیدی جدی برای سلامتی برنج و دیگر غلات است. مشاهده این آفت در برنج، مایهٔ دلزدگی است؛ همچنین تمیز کردن برنج را سخت می کند. اگر این مهمان های ناخواندۀ ریز را در خانه تان پیدا کردید، نگران نشوید! ما به شما می گوییم برای از بین بردن شپشک برنج در خانه چه کنید.
۱. از تله های چسبناک استفاده کنید
تله های چسبناک انواع گوناگونی دارند. چون این موجودات جذب روشنایی می شوند، با خارج کردن برنج از ظرف و ریختن آن روی سینی، شپشک ها پراکنده می شوند. تله ها را در لبه سینی یا ظرف موردنظر قرار دهید. وقتی شپشک ها سعی می کنند فرار کنند، به تله می چسبند. شپشک نمی تواند خودش را از تله خلاص کند و همان جا از بین می رود.
۲. از آب جوش استفاده کنید
ریختن آب جوش روی برنج، روش دیگری برای از بین بردن شپشک برنج در خانه است. شپشک هم مانند هر موجود دیگری برای زنده ماندن به شرایط محیطی ویژه ای نیاز دارد. آب جوش شپشک و تخم های آنها را می کشد. شپشک های مرده در سطح آب شناور می شوند و می توانید به سادگی آنها را جدا کنید. این روش برای مقدار کم برنج مناسب است.
علاوه بر این می توانید با حرارت دادن برنج، شپشک ها و تخم های شان را بکشید، هرچند جدا کردن شپشک ها از آب ساده تر است.
۳. برنج را در فریزر نگهداری کنید
سرما دادن در درجه بالا تأثیری مشابه حرارت بالا روی شپشک دارد. برای اینکه نتیجه بگیرید، برنج باید دست کم ۱ هفته در فریزر بماند. اگر فضای کافی در فریزر ندارید، می توانید هر هفته مقدار کمی برنج را در آن بگذارید. این روش یکی از بهترین روش ها برای از بین بردن حشرات و شپشک های برنج است.
4.تعویض گونی های برنج
هنگامی در برنج حشره رشد می کند بر روی گونی برنج تخم گذاری می کنند. پس با یکی از روش های گفته شده حشره برنج را از بین بردید آن برنج را دیگر در گونی قبلی نریزید چون دوباره در آن حشره رشد می کند. بهتر از ظروف پلاستیک برای نگهداری برنج استفاده کنید و قبل از ریختن برنج تازه ظرف را به خوبی بشویید.
5.استفاده از قرص سیر یا قرص ضد بید
قرص سیر هم یکی از روش های از بین بردن حشره برنج است که اگر مقدار زیادی برنج دارید می توانید از آن استفاده کنید. قرص سیر یا ضد بید را می توانید از داروخانه ها و عطاری ها خرید کنید.در صورتی که در خانه خود بچه کوچک دارید ظرف برنج را در جایی قرار دهید که کودکان نتوانند به آن دسترسی داشته باشند.
6.استفاده از قرص برنج ممنوع
قرص برنج یا فسفید آلومینیوم یک سم بسیار خطرناک است که به عنوان جونده کش تدخینی برای جلوگیری از آفت زدگی برخی محصولات استفاده می شود. قرص برنج در کشور ایران تولید نمی شود و واردات رسمی نیز ندارد و عرضه و فروش آن در تمام داروخانه ها و سم فروشی های سراسر کشور ممنوع اعلام شده است. حتی استشمام بوی این قرص می تواند کشنده باشد پس فکر استفاده از قرص برنج را از سر خود بیرون کنید.
7.قرار دادن در زیر آفتاب
اگر مقدار کمی برنج داریدکه حشره کرده است می توانید آنرا روی پارچه تمیزی بریزید و زیر آفتاب قرار دهید اما همانطور که قبلا گفتیم آفتاب می تواند باعث ترک دار شدن دانه های برنج شود پس نباید اینکار را چندین بار تکرار کنید. همچنین توجه داشته باشید که هنگامی که برنج را در هوای آزاد روی پارچه پهن می کنید باد تندی نوزد چون باد هم مانند آفتاب می تواند دانه های برنج را ترک دار کند. اگر برنج شما باز هم بعد از قرار دادن زیر آفتاب حشره داشت آن را در هوای آزاد به مدت یک روز قرار دهید تا باقی مانده حشرات هم از برنج خارج شوند.
8.میخک
یکی دیگر از روش های مبارزه با شپشک، میخک می باشد میخک را می توانید داخل ظرف برنج قرار دهید تا هم این حشرات را از بین ببرد و هم از ورود آن به داخل ظرف پیشگیری کند. میخک را میتوانید از عطاری ها بخرید و قیمت آن نسبتا مناسب است و علاوه بر این کاربرد از میخک برای تسکین درد های دندانی و در آشپزی هم استفاده میکنند.
9.برگ بو یا چریش
بهترین راه ها برای از بین بردن شپشک برنج برگ بو و برگ چریش می باشد این برگ ها را می توانید در ظرف برنج قرار دهید تا حشرات از آن دور شوند و می توانید ظرف را در فضای باز و در محل سایه بگذارید تا شپشک ها به سراغ مواد غذایی دیگر نروند.
10.استفاده از جعبه کبریت
برای از بین بردن شپشک برنج از یک جعبه کبریت داخل برنج بگذارید . گوگرد کبریت ها حشرات را فراری می دهد زیرا این حشرات از گوگرد متنفر هستند. برای این کار جعبه قوطی کبریت را نیمه باز بگذارید که بوی گوگرد به سراسر ظرف برنج برسد . یادتان باشد اگر در خانه خود کودک دارید ظرف برنج را از دسترس کودک خارج کنید تا خدایی نکرده با جعبه کبریت حادثه ای ایجاد نکنند.
پیشگیری از شپشک برنج
- برنج را در محلی خشک و خنک نگه داری کنید زیرا شپشک برای رشد و تولیدمثل به مکان تاریک، گرم و مرطوب نیاز دارد.
- برنج را در یک قفسه که با زمین 20 سانتی متر فاصله دارد، طوری قرار دهید که هوا در آن جریان داشته باشد.
- گونی برنج را به دیوار تکیه ندهید زیرا این گونه هوا در آن جریان نخواهد داشت.
- گونی های برنج را روی پالت های پلاستیکی قرار دهید.
- تعداد زیادی گونی برنج را روی هم نگذارید زیرا گرما موجب رشد حشرات می شود.
- برنج را در جای مرطوب و در آشپزخانه و اتاق هایی که در آن درب حمام قرار دارند ، نگذارید.
- برنج را باید در جایی نگه داری کنید که در ساعاتی از روز نور کافی خورشید در آن بتابد اما برنج نباید در معرض نور مستقیم آفتاب قرار بگیرد.
- گونی های برنج را در معرض باد مستقیم کولر قرار ندهید زیرا باد موجب خورد شدن دانه های برنج هنگام پخت می شود.
- احتمال رشد حشرات در برنج های کهنه بیش از برنج تازه است بنابراین بهتر است برنج های تازه که برای آخرین سال زراعی هستند را بخرید.
- مکان های نگه داری برنج را هر سال بشویید و با حشره کش سم پاشی و ضد عفونی کنید . بعد از سم پاشی یک تا دو روز از انبار نباید استفاده شود.
- حشره برنج نسبت به بوی سیر حساس است پس چند بوته سیر در لابه لای برنج قرار دهید.
- هنگام خرید برنج دقت کنید که برنج شپشک نداشته باشد.
- شپشک برنج هنگامی به وجود می آید که از برنج معمولا تا مدت ها استفاده نشود پس برنج را در اندازهٔ کم بخرید.
- برنج را در ظرف های فلزی، شیشه ای یا پلاستیکی دردار نگهداری کنید.
- فلفل چیلی خشک شپشک را دفع می کند ، می توانید چیلی را درون پارچه یا پوشش نازکی قرار داده و در ظرف برنج بگذارید.
اجاق گاز استیل و چدن های آن را چگونه تمیز کنیم؟
