حدیث لولاک چیست؟

«يـا أَحْمَدُ! لَوْلاكَ لَما خَلَقْتُ الْأَفْلاكَ، وَ لَوْلا عَلِىٌّ لَما خَلَقْتُكَ، وَ لَوْلا فاطِمَةُ لَما خَلَقْتُكُما»؛

هان اى احمد! اگر تو نبودى، جهان را نمى ‏آفريدم و اگر على نبود، تو را، و اگر فاطمه نبود، من شما دو نفر را نمى ‏آفريدم.

حدیث لولاک حدیثی که از پیامبر اسلام(ص) به عنوان حدیث قدسی نقل شده با این مضمون که اگر پیامبر نبود افلاک خلق نمی شدند و اگر علی (ع) نبود خداوند پیامبر را خلق نمی کرد و اگر فاطمه(س) نبود خداوند پیامبر و علی را نیز خلق نمی کرد. مضمون این حدیث باعث ایجاد پرسش هایی درباره مقام حضرت فاطمه (س) نسبت به پیامبر (ص) و امام علی (ع) شده است.

منبع حدیث

نقل حدیث لولاک در هیچ یک از منابع متقدم شیعی نیامده است. میرجهانی، نویسنده جنّة العاصمة مدعی است که حدیث را در کتابی خطی به نام کشف اللئالی نوشته صالح بن عرندس حلی (م قرن ۹) دیده و آن را یادداشت کرده است. سندی که میرجهانی به آن تکیه کرده چنین است:«فی کتاب کشف اللئالی لصالح بن عبدالوهّاب بن العرندس، إنّه روی عن الشیخ إبراهیم بن الحسن الذرّاق، عن الشیخ علیّ بن هلال الجزائری، عن الشیخ أحمد بن فهد الحلّی، عن الشیخ زین الدین علیّ بن الحسن الخازن الحائری، عن الشیخ أبی عبدالله محمّد بن مکّی الشهید، بطرقه المتصلة إلی أبی جعفر محمّد بن علیّ بن موسی بن بابویه القمّی، بطریقه إلی جابر بن یزید الجعفی، عن جابر بن عبدالله الأنصاری، عن رسول الله صلی الله علیه و آله، عن الله تبارک و تعالی، أنّه قال: ... »

آیت الله شبیری زنجانی مضمون حدیث را قابل دفاع توصیف می کند؛ ولی سند آن را دارای اشکالاتی می داند. از نظر او چون هدف از خلقت هدایت انسان هاست و معصومان نیز واسطه فیض در هدایت هستند، بنابراین می توان گفت که اگر اهل بیت نبودند عالم خلق نمی شد.^[۵] آیت الله محمد علی گرامی نیز چند نفر از راویان حدیث را مجهول معرفی می کند؛ ولی این نکته را عامل تکذیب حدیث نمی داند.

آیا حدیث «لولاک»، که در آن پیامبر صلی الله علیه و آله به حضرت زهرا سلام الله علیها فرموده اند: خداوند فرموده است: «لولاک لما خلقت الافلاک ...» صحیح است؟

حدیث «لولاک لما خلقت الافلاک» از احادیث قدسی است. در این زمینه توجه به مطالب زیر بایسته است:

یکم. مراد از اینکه «اگر تو نبودی این جهان را نمی آفریدم»، ممکن است؛ یکی از سه معنای زیر باشد:

1- هدف از آفرینش جهان، چیزی است که جز با وجود پیامبر صلی الله علیه و آله تحقق نمی یابد. از دیدگاه قرآن، همه جهان برای انسان آفریده شده است: خَلَقَ لَکمْ ما فِی الْأَرْضِ جَمِیعاً؛ انسان نیز برای بندگی آفریده شده است: وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلَّا لِیعْبُدُونِ. حقیقیت عبادت خداوند در میان انسان ها محقق نمی شود؛ جز با هدایت پیامبران و نبی اکرم که خاتم انبیا و پیام آور دین کامل الهی است. پس صحیح است که گفته شود، عبادت خداوند، جز با وجود پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در میان بندگان محقق نمی شود.

2- پیامبر صلی الله علیه و آله می تواند تمام هدف از آفرینش جهان را در خود جلوه گر کند و آن هدف را به صورت کامل در خود محقق سازد. هدف آفرینش جهان، بندگی انسان است و پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به دلیل اینکه کامل ترین انسان ها است، کامل ترین بنده نیز می باشد. از این رو، آن حضرت، هدف از خلقت جهان را به معنای تمام و کمال در وجود خود محقق ساخته است و دیگر انسان ها هر یک به اندازه مرتبه کمالشان، آن هدف را محقّق کرده اند.

3- پیامبر صلی الله علیه و آله غرض اصلی خدا از آفرینش جهان بوده است و دیگران را از طفیلی پیامبر صلی الله علیه و آله خلق کرده است. طبق معنای قبلی، پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله کسی است که هدف از آفرینش جهان را به تمام و کمال، در خود محقّق ساخته است؛ اما برای اینکه پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله بتواند در این دنیا، چنین کمالی را در خود محقّق سازد، باید همه این جهان آفریده می شد و همه این انسان ها- چه مؤمنان و چه کافران و حتی دشمنان پیامبر و دوستان آن حضرت- باید خلق می شدند تا پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله، مجال رشد و تکامل پیدا می کرد و می توانست قابلیت های خود را به فعلیت برساند. البته به این معنا نیست که مثلًا دشمنان از روی جبر با آن حضرت دشمنی کرده اند؛ بلکه وجود انسان هایی برای تحقق کمال اختیاری پیامبر صلی الله علیه و آله نیاز است و آن حضرت می تواند در فضای میان آنان- چه فضای دوستی و چه دشمنی- در مسیر رشد و تکامل خود قرار گیرد.

حدیث من عرف نفسه چیست؟