آسم شایع ترین بیماری مزمن جدی دوران کودکی و سومین علت شایع بستری شدن در کودکان زیر ۱۵ سال است و بیشتر کودکان مبتلا به آسم، قبل از پنج سالگی شان علائم آن را نشان می دهند.
در آسم کودکان ، ریه ها و مجاری هوایی هنگام قرار گرفتن در معرض برخی از محرک ها ، مانند استنشاق گرده، ابتلا به سرماخوردگی یا سایر عفونت های تنفسی، به راحتی ملتهب می شوند. آسم کودکان با علائم روزانه آزاردهنده ای همراه است که در بازی ، ورزش ، مدرسه و خواب اختلال ایجاد می کند. در برخی از کودکان ، آسم کنترل نشده می تواند باعث حملات خطرناک آسم شود.
آسم کودکان تفاوتی با آسم بزرگسالان ندارد، اما کودکان برای کنار آمدن با این بیماری با چالشهای بیشتری روبرو هستند. این بیماری یکی از دلایل اصلی مراجعه به اورژانس اطفال، بستری در بیمارستان ها و افزایش غیبت های مدارس است.
متأسفانه، آسم کودکان قابل درمان نیست و علائم آن ممکن است تا بزرگسالی ادامه یابد. اما با درمان صحیح، شما و فرزندتان می توانید علائم را تحت کنترل داشته باشید و از آسیب رسیدن به ریه های در حال رشد جلوگیری کنید.
علل ایجاد آسم در کودک
علل آسم دوران کودکی به طور کامل شناخته نشده است. اما برخی از عواملی که تصور می شود دخیل هستند عبارتند از:
- داشتن سابقه ارثی آلرژی
- والدین مبتلا به آسم
- ابتلا به برخی از عفونت های تنفسی در سن بسیار پایین
- قرار گرفتن در معرض عوامل محیطی، مانند دود سیگار یا سایر آلودگی های هوا
- کمبود وزن هنگام تولد
- نژاد (شیوع آسم در تیره پوستان بیشتر است)
همچنین افزایش حساسیت سیستم ایمنی باعث می شود که ریه ها و راه های هوایی هنگام قرار گرفتن در معرض محرک های خاص متورم شوند و مخاط تولید کنند. واکنش به یک محرک می تواند به تعویق بیفتد و شناسایی محرک را دشوارتر کند. محرک ها از کودکی به کودک دیگر متفاوت است و می تواند شامل موارد زیر باشد:
- عفونت های ویروسی مانند سرماخوردگی
- قرار گرفتن در معرض آلاینده های هوا، مانند دود تنباکو
- آلرژی به کنه های گرد و غبار، شوره حیوانات خانگی وگرده گل یا کپک
- فعالیت بدنی
- تغییرات آب و هوا یا هوای سرد
گاهی اوقات نیز، علائم آسم بدون هیچ محرک ظاهری رخ می دهد.
عوامل موثر در افزایش ابتلا به آسم کودکان
عواملی که ممکن است احتمال ابتلا به آسم فرزند شما را افزایش دهد عبارتند از:
- قرار گرفتن در معرض دود تنباکو (قبل و بعد از تولد)
- واکنش های آلرژیک قبلی، از جمله واکنش های پوستی، آلرژی غذایی یا تب یونجه
- سابقه خانوادگی آسم یا آلرژی
- زندگی در منطقه ای با آلودگی زیاد
- چاقی
- مشکلات تنفسی ، مانند آبریزش بینی مزمن یا گرفتگی بینی (رینیت) ، التهاب سینوس ها (سینوزیت)، یا ذات الریه
- سوزش معده (بیماری ریفلاکس معده یا GERD)
- مذکر بودن
- سیاه پوست بودن
علائم آسم در کودک
برخی از علائم و نشانه های رایج آسم در کودکان شامل موارد زیر است:
- سرفه های مکرر که وقتی کودک شما یک عفونت ویروسی دارد بدتر می شود.
- سرفه های زیاد، زمانی که کودک شما خواب است یا با ورزش یا هوای سرد تحریک می شود.
- صدای سوت یا خس خس هنگام بازدم
- تنگی نفس
- احساس سنگینی و گرفتگی قفسه سینه
آسم دوران کودکی همچنین ممکن است باعث موارد زیر شود:
- مشکل خواب به دلیل تنگی نفس، سرفه یا خس خس سینه
- حملات سرفه یا خس خس سینه که با سرماخوردگی یا آنفلوانزا بدتر شود.
- تاخیر در بهبود یا برونشیت پس از عفونت تنفسی
- مشکل تنفسی که مانع بازی یا ورزش می شود.
- خستگی، که می تواند به دلیل کمبود خواب باشد.
علائم آسم از کودکی به کودک دیگر متفاوت است و می تواند با گذشت زمان بدتر یا بهتر شود. کودک شما ممکن است فقط یک نشانه داشته باشد، مانند سرفه طولانی مدت یا احتقان قفسه سینه. تشخیص این که آیا علائم کودک شما ناشی از آسم است یا خیر، ممکن است دشوار باشد. خس خس دوره ای یا طولانی و سایر علائم شبیه آسم می تواند ناشی از برونشیت عفونی یا سایر مشکلات تنفسی نیز باشد.
تشخیص آسم کودک
تشخیص آسم در کودکان زیر دو سال می تواند دشوار باشد، زیرا عارضه هایی غیر از آسم نیز می تواند باعث ایجاد خس خس سینه یا دیگر صداهای مشابه شوند. در واقع، عفونت های ویروسی دستگاه تنفسی احتمالاً شایع ترین علت خس خس سینه در کودکان هستند.سرفه و خس خس سینه را می توان به دو گروه تقسیم کرد که دانستن نوع آن به تشخیص پزشک کمک می کند:
سرفه و خس خس عودکننده به دنبال عفونت های ویروسی دستگاه تنفسی
- بیشتر در شيرخواران و كودكان قبل از سنين مدرسه دیده می شود.
- بین سرماخوردگی ها سرفه و خس خس خوب می شود.
- با شواهدی از استعداد آلرژی (اگزما، حساسیت فصلی و آلرژی غذايی) در خود و خانواده شان همراه نیست.
- حداكثر تا سن 12 سالگی از بين می رود.
سرفه و خس خس عودكننده بدون ارتباط با عفونت های ویروسی دستگاه تنفسی
- اغلب در سنين قبل از مدرسه آغاز می شوند.
- داراي شواهد استعداد آلرژی (اگزما، رينيت آلرژيك و آلرژی غذايی) در خود يا خانواده هستند.
- در فاصله بین حملات خوب نمی شوند و باقی می مانند.
- با احتمال بيشتر تا سنين نوجوانی و بزرگسالی وجود دارد.
باید توجه داشت تشخیص قطعی آسم کودکان بر اساس پیگیری مکرر بالینی و با رد سایر علل صورت می گیرد. در این سنین به دلیل عدم توانایی کودک، سنجش عملکرد ریوی امکان پذیر نیست.
مشکلات ایجاد شده بوسیله آسم
آسم کودکان مشکلات بسیاری را به همراه خواهد داشت که از جمله آن ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- نیاز به بستری شدن در بیمارستان هنگام بروز حملات شدید آسم
- کاهش دائمی عملکرد ریه
- غیبت در مدرسه و عقب افتادن از همکلاسی ها
- کم خوابی و خستگی
- ایجاد اختلال در بازی کردن، ورزش کردن و فعالیت های روزمره
زمان مراجعه به پزشک برای آسم کودک
چه زمانی باید برای مشکل آسم کودکان به پزشک مراجعه کرد؟ در صورت مشکوک شدن به آسم، کودک خود را نزد پزشک ببرید. درمان زودهنگام به کنترل علائم و احتمالاً پیشگیری از حملات آسم کمک می کند. اگر متوجه علائم زیر شده اید هم حتماً از پزشک فرزندتان وقت بگیرید:
- سرفه های مداوم، متناوب یا مرتبط با فعالیت بدنی به نظر می رسد.
- وقتی کودک شما نفسش را بیرون می دهد، صدای خس خس یا سوت به گوش می رسد.
- تنگی نفس یا تنفس سریع
- شکایت از گرفتگی قفسه سینه
- دوره های مکرر برونشیت یا ذات الریه مشکوک
اگر کودک شما آسم دارد، ممکن است جملاتی مانند: «من همیشه سرفه می کنم» بگوید. به سرفه هایی هم گوش دهید که ممکن است کودک را هنگام خواب بیدار نکند. گریه، خنده، فریاد زدن، یا واکنش های احساسی شدید و استرس نیز ممکن است باعث سرفه یا خس خس سینه شود.
موارد اضطراری برای آسم کودک
در آسم های شدید، ممکن است فرزند شما برای اینکه راحت تر نفس بکشد قفسه سینه و پهلو های خود را به سمت داخل بکشد. ممکن است ضربان قلب سریع تر، تعریق بیشتر و درد قفسه سینه داشته باشد. به هر حال اگر هر یک از موارد زیر را مشاهده کردید هرچه سریع تر به اورژانس اطفال مراجعه کنید:
- اگر فرزند شما در وسط جملات خود نفس کم می آورد
- اگر فرزند شما از عضلات شکمی برای نفس کشیدن کمک می گیرد
- اگر سوراخ های بینی فرزند شما هنگام دم باز تر از حالت عادی هستند
- اگر نفس کشیدن به اندازه ای برای فرزندتان سخت شده که شکمش به زیر دنده ها کشیده می شود.
حتی اگر برای فرزند شما آسم تشخیص داده نشده ولی در نفس کشیدن مشکل دارد سریعا به اورژانس اطفال مراجعه کنید. اگرچه دوره های آسم و شدت آن ها متفاوت است، اما حملات آسم با سرفه شروع شده، و به سمت خس خس سینه و تنفس سنگین پیش خواهد رفت.
نکات ضروری در کنترل آسم کودکان
اگر کودکتان آسم را در ژن های خود داشته باشد، هیچ کاری نیست که بتوانید انجام دهید تا از ابتلا فرزندتان به آسم به طور قطعی و کامل جلوگیری کنید و تا زمانی که کودک نشانه های مزمن، مانند خس خس سینه و سرفهٔ مداوم را نشان ندهد، شما متوجه مشکل آسم در او نخواهید شد. با این حال، اگر اقدامات زیر را انجام دهید ممکن است بتوانید شدت علائم فرزند خود را به حداقل برسانید یا تا زمانی که بزرگ تر می شود و ریه هایش دیگر بزرگ تر و قوی تر خواهد بود، شروع آسم او را به تأخیر بیندازید:
- قرارگیری کودک در معرض هیره ها را به حداقل برسانید. رویه ای از جنسی غیرقابل نفوذ روی تشک کودک بکشید، فرش، موکت و اسباب بازی های کرک و خز دار را از اتاق کودک خارج کنید، به جای پرده های پارچه ای سنگین از کرکره استفاده کنید و یک بار در هفته رویه های تخت او را در آب داغ بشویید.
- کودکتان را از دود سیگار دور نگه دارید. دود سیگار به لحاظ تکنیکی آلرژن محسوب نمی شود، اما ریه ها را تحریک می کند.
- قرارگیری کودک در معرض آلودگی هوا را محدود کنید:. آلاینده های هوا مثل ازون می توانند ریه ها را تحریک کنند و در افرادی که دستگاه های تنفسی حساس دارند باعث مشکلات تنفسی شوند. روزنامه یا اخبار شهر خود را برای گزارش های مربوط به شاخص کیفیت هوا بررسی کنید و در روزهایی که کیفیت هوا پایین است، سعی کنید کودک خود را در محیط داخل نگه دارید.
- توصیه می گردد که ملحفه های کودک هر دو هفته با آب داغ شستشو شود.
- از شومینه یا بخاری چوبی دوری کنید. اگرچه گرما و صمیمتی که این وسایل به خانه می دهند وسوسه انگیز است اما دود آن ها ممکن است سیستم تنفسی کودکتان را تحریک کند.
- تماس با حیوانات را مدیریت کنید. اگر فرزندتان به حیوان خانگی شما آلرژی پیدا کرده است، در صورت امکان حیوان خانگی تان را در خارج از خانه نگه دارید. البته، بسته به خلق وخوی حیوان خانگی تان و وضعیت زندگی شما، این کار همیشه امکان پذیر نخواهد بود و قابل درک هم هست.
- کپک های موجود در خانه را کاهش دهید. برای مثال، فن هواکش نصب کنید یا پنجره ای را هنگام پختن غذا در آشپزخانه و هنگام دوش گرفتن در حمام باز بگذارید. در صورت لزوم از یک دستگاه تهویه هوا یا رطوبت گیر استفاده کنید تا سطح رطوبت بین ۳۵ تا ۵۰ درصد نگه داشته شود. روزنه ها را نیز بپوشانید و تعمیر کنید، زیرا می تواند باعث رشد کپک در پشت دیوارها و زیر کفپوش ها شود. سطوح کپک زده را هم با استفاده از صابون و آب تمیز کنید. برای جلوگیری از رشد کپک اطمینان حاصل کنید که لباس ها یا سطوح مرطوب یا نم دار در اسرع وقت خشک می شود.
- اجتناب از بوی عطر – اسپری – حشره کش – وایتکس و مواد شوینده اسیدی
- کودکان چاق حتما با نظر متخصص تغذیه تحت رژیم غذائی مناسب قرار گیرند.
- دیوارهای اتاق خواب کودک هفته ای یکبار با دستمال مرطوب و تمیز گردگیری و سایر وسایل روزانه گردگیری شود.
درمان آسم کودکان چگونه انجام می شود؟
درمان آسم کودکان مشابه بزرگسالان است و پرهیز از عوامل محرک آسم، در صدر نکات درمانی قرار می گیرد. باید توجه داشت که کودکان نسبت به عوارض جانبی داروها، حساس تر از بزرگسالان هستند و محدودیت هایی برای انتخاب دارو در این گروه سنی وجود دارد.بهترین روش درمان آسم کودکان حذف عوامل تحریک کننده در محیط زندگی مبتلایان به این بیماری است. البته در کنار این مورد، پزشکان داروهایی را نیز برای درمان آسم تجویز می کنند.به طور کلی داروهای مورد استفاده برای درمان آسم کودکان را می توان به سه دسته تقسیم کرد:
۱ – داروهای تسکین دهنده
این داروها را اصطلاحاً داروهای گشادکننده برونش (متصل کننده نای به مجاری تنفسی ابتدای شش) می نامند که به صورت استنشاقی (اسپری) مصرف می شوند. داروهای تسکین دهنده باعث شل شدن عضلات دیواره مجاری تنفسی شده و جریان هوا را در این مجاری به صورت طبیعی برقرار می سازند.
۲ – داروهای پیشگیری کننده
داروهای پیشگیری کننده با کاهش التهاب در مجاری هوایی باعث کاهش تحریک پذیری آنها می شوند. این داروها بر خلاف داروهای تسکین دهنده باید به صورت منظم و معمولاً روزی دو بار مصرف شوند.
۳ – داروهای اورژانسی
در زمان بروز آسم حاد، دو روش اورژانسی برای کنترل آن در دسترس است:
- استفاده از مقادیر زیاد داروهای تسکین دهنده
- استفاده از مقادیر زیاد یک داروی ضد التهاب
پزشکان و محققان معتقدند که بعد از ۷ سالگی احتمال ابتلا به آسم در کودکان بیشتر است. به خصوص اگر مادر آسم یا آلرژی داشته باشد. علاوه بر این اگر براثر بیماری، راه های تنفسی کودک حساس شده باشد، شرایط ابتلا به آسم ایجاد می شود. بااین حال، در حدود ۵۰ درصد از کودکانی که دچار بیماری آسم هستند، علائم آسم تا سن بلوغ کاهش پیدا می کند. ولی ممکن است در بزرگسالی دوباره شدت پیدا کند. متأسفانه هیچ تضمینی برای اینکه علائم آسم به طور کامل از بین برود، وجود ندارد.
اگر والدین اطلاعات کافی در مورد آسم و نحوه کنترل آن داشته باشند، گام مهمی در جهت کنترل بیماری کودک خود برداشته اند. با مراجعه به پزشک متخصص، آگاهی های لازم را جهت نحوه جلوگیری از حمله آسم، تشدید علائم بیماری، نوع داروها و زمان مصرف داروها، کسب کنید.
ریسه رفتن در کودکان
