دوخت پیله دوزی پیشینه ای دیرینه دارد اما تاریخ دقیقی از شروع به کار گیری آن مشخص نمی باشد ؛ اما می توان گفت که این رودوزی در دوره اشکانیان به همراه دوخت های تزیینی دیگر به کار گرفته می شد. پیله دوزی در دوره ساسانی بسیار مورد توجه قرار گرفت. همچنین دردوران صدر اسلام به خصوص دوران سلجوقی و مغول برروی پرده های کعبه و دیگر تابلوهای دیواری نیز مشاهده شده که از رواج این رودوزی در آن دوران خبر می دهد. مارکوپولو(Marco Polo) دردوران مغول به تعدد دوخت های تریینی اشاره می کند که پیله دوزی و زغره دوزی نیز جزو آن ها بوده است. شاردن نیز در سیاحت نامه خود به توجه خاص سران دولت صفوی به برجسته دوزی اشاره کرده و در سفر نامه خود ازاین رودوزی به عنوان یک دوخت زیبا و قابل توجه یاد می کند. آثار به جا مانده در موزه های داخلی و خارجی به خصوص موزه های آرمیتاژ و متروپولیتن نیویورک بیانگر جلال و شکوه این رودوزی در دوران افشار ، زند و قاجار می باشد. متاسفانه این دوخت همانند گذشته از رونق خوبی برخوردار نیست.
پیله دوزی
یکی از رودوزی های سنتی و زیبای ایران((پیله دوزی )) نام دارد. پیله دوزی به نوعی رودوزی اطلاق می گردد که با دوختن بادامه های به دو نیم شده ی پیله ابریشم، بر روی پارچه انجام گرفته باشد. پیله دوزی به صورت برجسته می باشد و به همراه دوخت های تزئینی دیگر مانند ملیله دوزی، سرمه دوزی، پولک و سنگ دوزی انجام می گیرد. ازاین دوخت برای تزئین تابلو، رومیزی، لباس و غیره استفاده می شود. طرهای مورد استفاده در پیله دوزی عبارتند از: گل و بوته، پرنده وغیره.
مواد اولیه
- پارچه : بیشتر مخمل ، ماهوت یا ساتن سرمه ای یا مشکی
- پیله ی الوان یا خود رنگ
- انواع سرمه : ساده ، الماسی ، طلایی یا نقره ای ، مات
- مروارید کروی یا اشکی یا گندمی
- چسب سرد مایع
- نخ محکم
- پشم شیشه (جهت سرد نمودن)
- منجوق و گاهی پولک
شیوه دوخت پیله
ابتدا بادامه پیله ابریشم را که گاه به صورت خود رنگ و گاه به صورت رنگ شده می باشد را به دو نیم می کنند ؛ برای این کار ابتدا الگوی مورد نظر را روی کاغذی برش داده ، آن را روی پیله می گذارند. سپس خطوط دور آن را با مداد کشیده و دورآن را با قیچی می برند تا الگوی فوق از پیله به دست آید سپس وسط دو جدار پیله را از هم باز می کنند که پیله نازکتر شود. سپس با گذاشتن پنبه در زیر آن ، پیله را مطابق طرح روی پارچه می دوزند. (گذاشتن پنبه درزیر پیله بدین علت است ، که کاربرجسته شده و جلوه بیشتری نیز داشته باشد.) روی پیله را نیز با استفاده از ملیله و گاهی مروارید و منجوق بخیه می زنند. به کارگیری ملیله و مروارید به این رودوزی جلوه ی بیشتری می بخشد.
برای برش پیله ابتدا الگوی مورد نظر را روی کاغذی برش داده آن را روی پیله گذارده وخطوط دور آن را با مداد کشیده وبعد دور آن را با قیچی می برند تا الگوی فوق از پیله به دست آید سپس وسط دو جدار پیله را از هم باز می کنند که پیله نازکتر شود پس از تهیه تمام برش های لازم از پیله، آنها را مطابق طرح روی پارچه قرار داده و به وسیله ی سوزن و نخ و در قسمت روی پیله با استفاده از ملیله و گاهی مروارید و منجوق بخیه می زنند، باید توجه داشت که هنگام استفاده از ملیله و مروارید، ملیله در قسمت هایی از طرح قرار گیرد که لطمه ای به طرح نزند بلکه جلوه ی بیشتری به آن بدهد.
برای دوخت پیله ی برجسته لازم است در زیر برش های پیله پنبه گذاشته شود انواع دوخت های که در پیله دوزی به کار می روند عبارتند از: ساقه دوزی با سرمه، دوخت بسته، مروارید دوزی.
کاربرد پیله دوزی
آثار باقيمانده در موزه هاي ايران و خارج بخصوص موزه هاي: ارمتياژ و متروپوليتن نيويورك از مجد و شكوه اين دوخت دردوران افشاريه، زنديه و قاجاريه حكايت مي كنند و شهرهاي اروميه، تبريز، اصفهان، كاشان، تفت مهريز، يزد، رشت و تهران ازمراكز آن به حساب مي آمدند. اين دوخت در حال حاضر از رونق گذشته برخوردار نمي باشد. طرح هايي كه در پيله دوزي بكار مي رود بيشتر شامل: پرندگان، گل و بوته و گل هاي حاشيه اي مي باشد.
از اين دوخت بيشتر براي تزئين تابلوها و يقه و سمبوسه لباس استفاده مي نمايند. از مواد مورد نياز در اين دوخت مي توان به پارچه (بيشتر مخمل، ماهوت يا ساتن سرمه اي يا مشكي اسم برد)، پيله الوان يا خود رنگ، سرمه ساده، الماسي طلايي يا نقرهاي، بلرسنت، سرمه اي مات، مرواريد كروي يا اشكي يا گندمي، چسب سرد مايع، نخ محكم، پشم شيشه جهت برجست نمودن،منجوق و پولك اشاره كرد.
سخن آخر
از مراکز پیله دوزی می توان شهرهای ارومیه، اصفهان، کاشان، تفت، مهریز، یزد و رشت را نام برد.
هنرهای دستی با نمد
