یک سوم اموال یا ثلث دارایی چیست؟

تقسیم ارث میان ورثه متوفی ، زمانی صورت می گیرد که هزینه های کفن و دفن میت ، پرداخت شده باشد و بدهی هایی که به دیگران داشته است ، تسویه گردد پس از پرداخت هزینه های کفن و دفن متوفی و تسویه دیون وی ، نوبت به عمل کردن به وصیت متوفی خواهد رسید . بر اساس قانون مدنی ، هر فردی تا میزان یک سوم از اموال خود را می تواند به نفع دیگران وصیت کند و اگر میزان وصیت ، بیشتر از ثلث یا یک سوم اموال باشد ، وصیت ، غیر نافذ خواهد بود . بنابراین ، تشخیص اینکه آیا اموال وصیت شده ، به میزان ثلث دارایی یا یک سوم اموال متوفی بوده اند یا خیر ، بسیار مهم است .

ثلث چیست؟

گرچه طبق شرع مبین اسلام، انسان حق دارد به ثلث مالش وصیت کند، تا در هر موردی که بخواهد بعد از مردنش هزینه گردد، اما وصیت به ثلث، نوعی اجحاف در حق وارث است. امیر المومنین (ع) می فرمایند: نزد من، عزیزتر است که به یک پنجم مالم وصیت کنم، تا یک چهارم و یک چهارم بهتر است از این که به ثلث وصیت کنم. و چیزی برای ورثه ام باقی نگذارم و امام صادق (ع) می فرماید: کسی که ثلث مالش را وصیت کند، به ورثه ضرر رسانده است. به نظر می رسد بهترین گزینه در این زمینه، وصیت به مقداری از مال است که از یک پنجم کل اموال تجاوز نکند. چنانچه امیر المومنین (ع) می فرمایند: وصیت، به یک پنجم مال است. چون خداوند نیز برای خودش به خمس رضایت داده است ((فَانّ الله خٌمٌسَه)) برای خدا است خمس مال و فرمود: خمس مال، اعتدال و میانه روی است.یک چهارم جهد و به مشقت انداختن است و ثلث ظلم به وراث است.

منظور از یک سوم اموال در وصیت چیست؟

در دین اسلام ، وصیت کردن ، امری مستحب تلقی شده و به همه افراد ، توصیه شده است که در طول حیات خود ، اقدام به وصیت نموده و تا حدودی ، تکلیف اموال و دارایی ها و نیز ترتیب پرداخت بدهی های خود را مشخص نمایند . بر این اساس ، می توان از دو گونه وصیت عهدی و وصیت تملیکی سخن گفت . در وصیت عهدی ، انجام کاری بر عهده دیگری قرار داده می شود و به موجب وصیت تملیکی ، اموالی به نفع دیگران ، وصیت می شود. در خصوص وصیت تملیکی ، شرط مهمی پیش بینی شده است که ناظر بر وصیت نمودن اموال متوفی ، تا میزان یک سوم یا ثلث اموال و دارایی های وی است . به این معنا که بر اساس قانون مدنی ، هر فردی ، تنها تا میزان یک سوم از کل اموال و دارایی های خود را می تواند به نفع دیگران ، وصیت کند . لذا وصیت کردن کل اموال و دارایی ها ، به نحوی که منجر به محرومیت از ارث برخی یا تمامی ورثه شود ، پذیرفتنی نیست . البته ، باید این نکته را ذکر کرد که اصولا ، تا زمانی که فرد ، زنده است ، می تواند همه اموال و دارایی های خود را به دیگران بدهد و یا صرف امور خیریه کند ؛ اما همین که اقدام به تنظیم وصیت نامه ای کند که باید برای بعد از فوت وی ، به آن عمل شود ، می بایست احکام مربوط به تنظیم انواع وصیت نامه ، از جمله وصیت تا ثلث یا یک سوم اموال را رعایت کند . لازم به ذکر است که اگر شخصی ، بیش از یک سوم یا ثلث اموال و دارایی خود را وصیت کند ، این وصیت ، غیر نافذ خواهد بود . غیر نافذ بودن وصیت مازاد بر ثلث ، به این معنا است که ورثه ، می توانند آن را قبول یا تنفیذ کرده و به آن عمل کنند ، یا اینکه آن را نپذیرفته و صرفا به همان وصیت تا یک سوم ، عمل نمایند . لذا در پاسخ به این سوال که منظور از ثلث دارایی میت یا یک سوم اموال متوفی در وصیت چیست ، باید گفت که منظور از یک سوم یا ثلث اموال در وصیت ، آن است که هر فردی ، موقع وصیت کردن ، باید صرفا به میزان یک سوم از کل آن را وصیت کند؛ در غیر این صورت ، آن مقداری که بیشتر از یک سوم یا ثلث اموال متوفی وصیت شده است ، غیر نافذ بوده و نیازمند تنفیذ ورثه می باشد که در قسمت های بعد ، به این سوالات می پردازیم که یک سوم اموال یعنی چقدر و یک سوم یا ثلث مال ، چگونه محاسبه می شود .

یک سوم اموال یعنی چقدر؟

در قسمت قبل ، به بررسی این مطلب پرداخته شد که منظور از یک سوم اموال در وصیت چیست . همانطور که گفته شد ، بر اساس قانون مدنی ، وصیت مازاد بر ثلث ، غیر نافذ بوده و هر فرد ، به موجب وصیت نامه ، صرفا می تواند تا میزان ثلث یا یک سوم اموال خود را به نفع دیگران وصیت نماید و مابقی اموال وی ، تحت عنوان ترکه خالص ، میان ورثه متوفی ، تقسیم می شود . اما سوالی که مطرح می شود ، آن است که یک سوم اموال یعنی چقدر و به عبارت دیگر ، ثلث دارایی چقدر است ؟ در پاسخ به این سوال ، باید گفت که یک سوم اموال یا ثلث اموال متوفی ، به این معنا است که ابتدا ، کل اموال و دارایی هایی که متوفی دارد را محاسبه کرده و پس از خارج کردن هزینه کفن و دفن و بدهی های میت ، باقی مانده آن را تقسیم بر سه می کنیم تا ثلث اموال متوفی در زمان فوت ، مشخص شود و بدانیم که آیا وصیت نامه تنظیم شده توسط متوفی ، قابل اجرا هست یا خیر . البته ، در صورتی که اموال و دارایی های میت ، به صورت اموال منقول و غیر منقول ، همچون ماشین ، زمین ، باغ ، منزل مسکونی و غیره باشند ، برای محاسبه یک سوم یا ثلث دارایی میت ، می بایست ابتدا اموال مذکور را قیمت گذاری کرده و سپس ، یک سوم یا ثلث آن را محاسبه نماییم که در قسمت بعد ، به صورت مفصل ، نحوه محاسبه ثلث مال میت ، توضیح داده می شود .

یک سوم اموال چگونه محاسبه می شود؟

در قسمت های قبل ، به بررسی این موضوعات پرداخته شد که ثلث دارایی چیست و یک سوم اموال یعنی چقدر . همانطور که گفته شد ، اهمیت اطلاع از ثلث دارایی میت ، این مساله است که نشان دهنده آن است که تا چه میزان از اموال متوفی ، بیشتر از یک سوم ، وصیت شده و غیر نافذ هستند . به همین دلیل ، در این قسمت ، قصد داریم به این سوال پاسخ دهیم که ثلث مال میت چگونه محاسبه می شود ؟ برای محاسبه ثلث مال میت ، ابتدا می بایست کلیه هزینه های مربوط به کفن و دفن میت ، کنار گذاشته و پرداخت شوند . پس از آن ، نوبت به پرداخت دیون و بدهی های میت خواهد رسید . به عنوان نمونه ، در صورتی که متوفی ، به شخصی ، بدهی داشته و یا اینکه همسر وی ، اقدام به مطالبه مهریه خود نموده است ، می بایست این دیون و بدهی ها ، پرداخت شوند . سپس ، برای محاسبه ثلث مال ، نوبت عمل کردن به وصیت میت می رسد و همانطور که گفته شد ، وصیت های متوفی ، تا میزان یک سوم از کل اموال و دارایی های متوفی ، نافذ و صحیح بوده و لازم الاجراست و فرقی ندارد که وصیت نامه شفاهی یا لفظی بوده یا به صورت کتبی تنظیم شده باشد . اما اگر بیشتر از ثلث یا یک سوم اموال ، وصیت شده باشد ، این وصیت ، غیر نافذ بوده و ورثه ، این حق را دارند که مقدار بیشتر از یک سوم را ، نپذیرفته و به آن عمل نکنند ، یا اینکه به کل وصیت عمل نمایند . البته ، اگر فقط یک یا چند نفر از ورثه بخواهند ، می توانند از سهم خود ، وصیت مازاد بر یک سوم را بپذیرند . لازم به ذکر است که برای محاسبه نمودن ثلث مال یا محاسبه یک سوم اموال و دارایی های متوفی ، می بایست کل اموال و دارایی های او در زمان فوت ، ملاک محاسبه قرار بگیرد ؛ نه در زمان وصیت . با این توضیح که ، ممکن است اموال و دارایی های متوفی ، در زمان وصیت کردن ، به اندازه ای باشد که مال وصیت شده ، بیش از ثلث یا یک سوم از کل دارایی های وی نباشد ؛ اما وقتی که وصت کننده، فوت می کند ، ارزش اموال وصیت شده ، بالاتر رفته و بیشتر از یک سوم شود . لذا در این حالت ، برای محاسبه ثلث مال یا یک سوم اموال و دارایی ها ، باید ارزش کل دارایی های میت ، در زمان فوت وی ، محاسبه شده و ملاحظه شود که آیا ارزش اموال وصیت شده ، به یک سوم یا ثلث آن می رسد یا خیر . در صورتی که وصیت ، در حدود یک سوم اموال میت باشد ، ورثه موظف هستند به آن عمل نمایند ؛ اما اگر وصیت ، بیشتر از ثلث کل دارایی میت بود ، تنها موظف به انجام یک سوم آن خواهند بود . پس از محاسبه ثلث مال و یک سوم دارایی ها و عمل کردن به آن ، باقی مانده اموال متوفی ، میان ورثه ، قابل تقسیم می باشد .

وصیت ثلث مال

اگرچه وصیت کننده (موصی) می تواند تمامی اموال و دارایی هایش را برای بعد از فوت وصیت نماید، اما این ورثه هستند که باید وصیت بیشتر از ثلث را قبول نمایند. در واقع، زمانیکه متوفی بیشتر از ثلث اموال خود را وصیت کرده باشد ورثه می توانند این وصیت را قبول یا رد کنند که این امر برای رعایت حقوق ورثه است. اگر ورثه وصیت بیشتر از یک سوم را رد کنند تنها تا همان میزان یک سوم به وصیت عمل می شود؛ اما اگر قبول کنند وصیت اجرا خواهد شد.

اگر تعدادی از ورثه وصیت بیشتر از ثلث را رد کنند، ولی تعدادی از ورثه آن را قبول کنند، در این صورت مقدار بیش از ثلث فقط از سهم الارث کسانی که آن را پذیرفته اند، کسر خواهد شد. به عنوان مثال در صورتی که دارایی متوفی معادل 120 میلیون باشد، وصیت او تا میزان یک سوم یعنی 40 میلیون نیازی به رضایت ورثه نخواهد داشت. اما اگر بیشتر از ثلث آن مثلا 50 میلیون را وصیت نماید، مقداری که بیشتر از یک سوم وصیت شده (10 میلیون) سهم ورثه است و به نسبت سهم الارث قانونی میان آن ها تقسیم می شود. حال هرکدام از ورثه که بخواهند وصیت مازاد (10 میلیون) را قبول کنند، در واقع از سهم الارث خودشان کم می شود تا به وصیت عمل شود.

آیا کسی توانایی محروم کردن ورثه خود را از ارث دارد؟

احتمالا تا کنون شنیده باشید که فلان شخص فرزند خود را تهدید کرده که از ارث محرومش خواهد کرد؛ اما لازم به ذکر است که از ارث محروم کردن فرزند، عملی انجام نشدنی است.

به موجب ماده ۸۳۷ قانون مدنی: «اگر کسی به موجب وصیت، یک یا چند نفر از ورثه ی خود را از ارث محروم کند، وصیت مزبور نافذ نیست.»به عنوان مثال هرگز پدری حق مدعی شدن اینکه فلان فرزند خود را از ارث محروم خواهم کرد نداشته، حتی چنانچه این ادعای خود را به طور کتبی عنوان کند و در صورتی که در وصیت نامه خود هم بخواهد صراحتاً عنوان کند که فلان فرزندم را از ارث خود محروم می کنم، قانونا این وصیت لازم الاجرا نمی باشد.

هزینه وصیت نامه محضری چقدر است؟