با رسم و رسوم یلدا در شهرهای مختلف ایران تقریباً همگی کم و بیش آشنا هستیم. از خرید آجیل و شیرینی و تنقلات مختلف گرفته تا پختن غذاهای مخصوص مهمانی شب یلدا مثل سبزی پلو با ماهی و مرغ، کوکو سبزی، انواع آش و در مجموع غذاهایی که یک جز آن ها را سبزیجات مختلف تشکیل می دهند.
سنت خوردن هندوانه و انار و انواع شب چله و درست کردن دسرهای مخصوص شب یلدا هم از جمله آداب و رسوم شب یلدا برای ایرانیان است. خوردن اغلب این خوراکی ها هر کدام نماد و سمبل یک باور قدیمی است و ایرانیان از دوران باستان تا به امروز هر کدام از آن ها را به نیت خاصی میل می کنند.
شب یلدا نه تنها برای ما ایرانی ها، بلکه برای بسیاری از مردم دنیا اهمیت زیادی دارد. طولانی ترین شب سال زمانی ارزشمند برای جشن گرفتن، دور هم بودن و نیایش کردن است. از دیرباز تا به امروز مردم دنیا در این روز برای رزق و روزی بیشتر، از بین بردن شرارت ها و افزایش نور و برکت دعا می کردند و با برگزاری مراسم و جشن های مختلف این روز را به شیوه ای متفاوت جشن می گرفتند. هر چند که خیلی از این آیین ها به خاطر افسانه ها و باورهای خرافی گذشتگان ایجاد شده اند، اما به هر حال بیشتر مردم دنیا هنوز هم به این جشن ها پایبند هستند و هر ساله با شوق و اشتیاق زیاد آن را جشن می گیرند.
اهمیت شب یلدا برای مسیحیان سراسر دنیا
می دانستید شب یلدا شب تولد عیسی مسیح هم هست؟ یک روایت جالب تاریخی حکایت از آن دارد که مسیحیان سرتاسر جهان تا قرن چهارم میلادی آخرین شب پاییز و روز نخست دی ماه (۲۱ دسامبر) را به عنوان تولد عیسی مسیح جشن می گرفتند اما بر اثر یک اشتباه عجیب از سوی مورخان در شمارش سال های کبیسه از قرن چهارم میلادی به بعد روز ۲۵ دسامبر به عنوان روز تولد عیسی مسیح جشن گرفته شد.
در ادامه به بعضی از آداب و رسوم شب یلدا در کشورهای مختلف دنیا میپردازیم:
آداب و رسوم شب یلدا در ایرلند؛ تماشای نور خورشید از بالای تپه ۵۰۰۰ ساله
در ایرلند شب یلدا به گونه ای متفاوت و هیجان انگیزتر از کشورهای دیگر برگزار می شود. این روز تنها برای افرادی که به اندازه کافی خوش شانس هستند، جذابیت دارد. هر ساله هزاران نفر در قرعه کشی تماشای نور خورشید از تپه نیوگرانج شرکت می کنند و تنها ۶۰ نفر در قرعه کشی انتخاب می شوند. این ۶۰ نفر می توانند از این تپه پنج هزار ساله طلوع خورشید را در طولانی ترین شب سال زمانی که نور خورشید از بالای آن عبور می کند برای ۱۷ دقیقه تماشا کنند.
آداب و رسوم شب یلدا در اسکاتلند؛ مراسمی شبیه چهارشنبه سوری
اصلاً فکرش را هم می کردید اسکاتلندی ها شب یلدا را جشن بگیرند؟ در حقیقت مراسم آخرین روز ماه آذر و فصل پاییز در اسکاتلند به عنوان یکی از جشن های زمستانی برگزار می شود و به نوعی شب چهارشنبه سوری خودمان است.
این رسم که به آن «هاگمانی» می گویند از نیمه شب آغاز می شود و با روشن کردن آتش، خوردن انواع شیرینی، دسر و میوه های مختلف ادامه پیدا می کند. اتفاقاً یک رسم جالب اسکاتلندی ها در شب یلدا هم این است که یک نفر به شکل و شمایل حاجی فیروز صورتش را سیاه می کند با کاسه ای در دست به در خانه همسایه ها می رود تا هدیه هایی مثل نان و نمک، شکلات و میوه بگیرد.
آداب و رسوم شب یلدا در جامائیکا و آمریکا؛ کارناوال با ماسک
یکی از عجیب ترین آداب و رسوم شب یلدا در کشورهای دیگر در باهاماس، جامائیکا و آمریکا و البته غرب آفریقا برگزار می شود. در حقیقت این کشورها با جشن گرفتن آخرین روز پاییز به استقبال زمستان می روند.
برگزاری کارناوال های خیابانی با پخش موسیقی های سنتی و پوشاندن سر و صورت با ماسک های مختلف از کله شیر گرفته تا اسب و گاو و نمادهایی مثل شیطان و فرشته از جمله رسم و رسوم شب یلدا در کشورهایی مثل جامائیکا، ایالات کارولینا و ویرجینیا آمریکا و کشورهای غرب آفریقاست.
شب یلدا در روسیه؛ نان و پنیر و عسل
از جمله آداب و رسوم شب یلدا در کشورهای دیگر می توان به رسم روس ها اشاره کرد. آخرین روز پاییز در روسیه با آذین بندی خیابان ها همراه است. کلوچه، انواع شیرینی و غذای سنتی که شامل نان و پنیر و عسل است خوراک این شب است و نیایش و دعا بخشی دیگر از رسم شب یلدا در روسیه است.
عجیب ترین آداب و رسوم شب یلدا در آمریکای جنوبی
تا حالا دست و پای خورشید را با طناب بسته اید؟ به نظر می رسد این رسم از جمله عجیب ترین آداب و رسوم شب یلدا در کشورهای قاره آمریکا باشد. بعد از شب یلدا و فرا رسیدن زمستان روزها کوتاه تر و شب ها طولانی تر می شوند. به همین خاطر در کشورهای آمریکای جنوبی مثل اکوادور و بولیوی رسم جالبی در این شب دارند.
قبل از غروب آفتاب با سر و صدا و ساز و دهل به ارتفاعات می روند و در آیینی نمادینی تظاهر می کنند که دارند دست و پای خورشید را با طناب می بندند که غروب نکند. در قرن های گذشته این رسم در اسپانیا هم برقرار بوده است و مردم برای بستن خورشید با طناب به ارتفاعات ماچوپیچو می رفتند.
قربانی کردن حیوانات و کودکان برای خدای خورشید
یک روایت دیگر هم وجود دارد. شهری باستانی که لقب شهر گمشده قوم «اینکاها» لقب گرفته، دیوارهایی سنگی دارد و در منطقه مقدسش معبدی به نام «معبد خورشید» هم دارد که اتاقی شامل سه پنجره است. جالب است بدانید که در ابتدا در این جشن حیوانات و کودکان را برای خدای خورشید قربانی می کردند. از آن جایی که شب یلدا طولانی ترین شب سال است، اینکاها از ترس کمبود خورشید و ظلوع نکردن آن دور هم جمع می شدند و قربانی می کردند.
اما اسپانیایی ها این کار را ممنوع کردند. امروزه این جشن با نمایش ها و رقص هایی خیابانی برگزار می شود و مردم در این روز به خیابان ها می آیند و از موسیقی زنده و تماشای کنسرت و نمایش لذت می برند.
جشن شب یلدا در کره؛ رهایی از دست هیولای زمستان
در جریان تحقیق در مورد آداب و رسوم شب یلدا در کشورهای مختلف دنیا به کشور کره جنوبی می رسیم. کره ای ها هم به برگزاری مراسم سنتی و آیینی علاقه ویژه ای دارند. مراسم شب یلدا در کشور کره با ریختن یک آب مقدس در چهار گوشه اطراف خانه برای دور کردن ارواح خبیثه و هیولای زمستان که به دنبال غذایی برای روزهای سرد سال به خانه روستاییان سرک می کشد، آغاز می شود. البته این یک افسانه قدیمی شرقی است اما هنوز هم برخی از کره ای ها به صورت نمادین این کار را انجام می دهند تا خیالشان از بابت در امان ماندن از شر هیولای زمستان راحت باشد. خوردن یک غذای سنتی متشکل از لوبیا قرمز و برنج سفید در شب یلدا یک رسم دیگر آخرین روز پاییز در این کشور است.
در مجموع اهالی شرق آسیا به آخرین روز پاییز و آغاز زمستان به چشم یک آیین مهم و حیاتی نگاه می کنند و به آن «دونگ ژی» می گویند. آن ها شب نشینی در این شب طولانی را امری واجب می دانند. در کشورهایی مثل فیلیپین و ویتنام خوردن غذاهایی مثل کوفته برنجی و تانگ یوان رسم است. این شب نشینی در شرق آسیا از غروب آخرین روز پاییز شروع می شود و تا پاسی از شب ادامه دارد. چرا که اعتقاد دارند بودن اعضای فامیل در این شب کنار هم همبستگی و پیوندهای خانوادگی را مستحکم تر می کند.
آداب و رسوم شب یلدا در چین؛ خوردن کوفته چینی برای خوش بینی
ورود زمستان و طولانی ترین شب سال برای چینی ها روز مهمی تلقی می شود. در این روز همه خانواده ها دور هم جمع می شوند و با خوردن کوفته ها و غذاهایی مخصوص به همراه میوه های حاصل دست رنج خودشان از دور هم بودن لذت می برند. گفته می شود خوردن کوفته در شمال چین رایج است و تاریخچه آن به سال ها پیش بر می گردد. زمانی که فردی به نام ژانگ با مشاهده فقیرانی که در گوشه و کنار خیابان در حال یخ زدن بودند، متاثر می شود. او تصمیم می گیرد تا کوفته ای مخصوص با گوشت بره درست کنند و بین همه فقرا پخش کنند. از آن روز خوردن کوفته در شب یلدا به یک رسم در میان مردم شمال چین برای خوش بینی تبدیل شده است. جالب است بدانید که مردم جنوب چین در این روز کیک برنجی می خورند.
آداب و رسوم شب یلدا در پاکستان
تحقیق در مورد آداب و رسوم شب یلدا در کشورهای همسایه ایران هم شاید ما را به رسم و رسوم عجیبی برساند. برای مثال پاکستانی ها به عنوان قومی که روزگاری داد و ستد فرهنگی نزدیک تری با ایرانیان باستان داشتند، به عنوان یکی از مالکان معنوی شب یلدا با آداب ویژه خودشان برگزار می کنند. عجیب ترین آداب و رسوم پاکستانی ها در شب یلدا این است که در حالت ایستاده غسل کنند و در همان زمان تکه ای نان هم باید در دست داشته باشند. این آیین در تمام روز ادامه دارد و سرانجام هنگام غروب پایان می پذیرد. بعد از آن حمام طولانی روشن کردن آتش، جشن و پایکوبی و خوردن آبگوشتی که با شکمبه بز درست شده حسابی می چسبد.
مراسم شب یلدا در افغانستان
عجیب نیست اگر آداب و رسوم شب یلدا در کشورهای دیگر به خصوص کشورهای همسایه هم مثل ایران با شب نشینی و شعرخوانی همراه باشد. یکی از این کشورها که شب یلدا را با این سنت ها برگزار می کند افغانستان است. اهالی ولایت بلخ در افغانستان برای برگزاری شب یلدا بسیار مقید هستند و این شب را با شب نشینی و خواندن شعر و قصه و خوردن تنقلات برگزار می کنند.
آداب و رسوم شب یلدا در ژاپن؛ حمام آب میوه
در میان آداب و رسوم شب یلدا در کشورهای مختلف دنیا یکی از عجیب ترین آداب و سنن را ژاپنی ها دارند. به قول معروف ژاپنی ها سرشان درد می کند برای برگزاری آیین های سنتی. شب یلدا یکی از آیین های مهم برای ژاپنی ها برای خداحافظی با پاییز و رفتن به استقبال فصل زمستان است. در حقیقت یکی دیگر از عجیب ترین آداب و رسوم شب یلدا در کشورهای دیگر را ژاپنی ها برگزار می کنند.
ژاپنی ها هم در این روز مثل پاکستانی ها یک دوش طولانی می گیرند اما نه با آب معمولی بلکه با آب مرکبات. ژاپنی ها معتقدند دوش گرفتن با آب مرکبات در آخرین روز پاییز باعث می شود که هم انرژی های منفی را از خودشان دور کنند و هم در طول زمستان سرما نخورند. در دوران باستان ژاپنی ها در وان آب مرکبات حمام می کردند اما حالا دیگر این رسم با انداختن چند عدد لیمو و پرتقال در یک وان پر از آب برگزار می شود.
جشن شب یلدا در تاجیکستان؛ پختن شیرینی هایی به شکل موجودات زنده
در ظاهر آداب و رسوم شب چله یا شب یلدا در تاجیکستان شباهت زیادی به ایران دارد. تاجیکی ها هم در شب یلدا مثل ما ایرانی ها دور هم جمع می شوند و انار، آجیل و هندوانه می خورند و حتی فال می گیرند. اما قسمت جالب ماجرا این است که مردم تاجیکستان در شب یلدا شیرینی هایی شبیه به موجودات زنده درست می کنند. آن ها در این روز از سقف خانه چرم آویزان می کنند و به حیاط گندم می پاشند.
زیباترین شعر ترکی شب یلدا
