قدومه شیرازی گیاهی یکساله و کوچک، دارای برگ هایی با بریدگی های عمیق و خیلی نامنظم است. گل های این گیاه، کوچک و زرد هستند و در انتهای شاخه ها ظاهر می شود. میوه آن خورجین و به شکل غلاف است، قسمت پایین غلاف آن متورم و قسمت بالای آن نازک است. دانه های قدومه از عدس کوچکتر، پهن و گرد هستند و دارای سه نوع می باشند که شامل سرخ، زرد و سفید است. قدومه دارای رنگ سرخ را در اصفهان تودری گلگون گویند، آنچه تحت نام قدومه در بازار دارویی ایران ارئه می شود عبارت است از: قدومه شیرازی و نوعی دیگر آن قدومه شهری است که از قدومه شیرازی کوچکتر است. با این وجود همه انواع قدومه از لحاظ خواص دارویی به هم شباهت دارند.
طبیعت قدومه گرم و تر است. خواص قدومه به طور خلاصه عبارتند از: درمان ورم های سفت مثل ورم بیضه، ورم پستان، جوش های سرطانی، نقرس، ورم بیخ گوش، برای درمان لاغری، زیاد کردن اشتها، قطع اخلاط خونی، دفع سنگ کلیه، درمان سرفه های خشک، درمان التهابات گلو، باز شدن رنگ چهره، کولیت کبدی و کلیه و باز شدن عروق کرونر. همچنین قدومه را به همراه بارهنگ، سپستان و به دانه، به عنوان چهار تخمه در طب سنتی بکار می برند.دانه ها گرد، پهن و خاکستری هستند. دارای پوشش نازک موسیلاژی هستند که در کناره های دانه به صورت بال کوتاه و سفیدرنگ مشهود است. در زمان رسیدن کامل میوه که پوسته آن به رنگ زرد دیده می شود جمع آوری می شود. اکثر دانه های این جنس حاوی ترکیبات گلوکز اینولاتی هستند. انتشار عمومی این گونه در کشورهای مصر، عربستان، فلسطین، ایران، پاکستان و عراق است. از قدومه عمدتا به عنوان نرم کننده سینه، برطرف کننده سرفه و ملین استفاده می شود. در طب گذشته از قدومه به عنوان خلط آور و ضدالتهاب استفاده می کرده اند. دانه های قدومه حتما می بایست با آب کافی مصرف شوند. در افراد مبتلا به انسداد روده نبایستی به کار رود. در ظروف در بسته و در محلی خشک و به دور از رطوبت باید نگهداری شود. آنچه تحت نام قدومه در بازار دارویی ایران ارائه می شود عبارت است از: قدومه شیرازی و قدومه شهری. در مصرف مقادیر زیاد ممکن است به طور موقتی باعث نفخ و بزرگی شکم شود و حتی خطر انسداد روده هم وجود دارد.
طرز تهیه شربت قدومه شیرازی
۳۰ گرم گل تودری، ۲ گرم شیرین بیان در یک لیتر آب جوشانده تا دو سوم آن بخار شود، سپس با ۲۰۰ گرم عسل و ۲۵۰ گرم شکر سرخ مخلوط نموده با حرارت غیر مستقیم آن را گرم نموده تا غلیظ شود، روزی یک تا دو قاشق مرباخوری از این شربت میل کنید.دانه های قدومه حتما می باست همراه با آب زیاد مصرف شوند. در افراد مبتلا به انسداد روده نیز نبایستی مصرف شود.قدومه باید در ظروف دربسته و در محلی خشک و به دور از رطوبت نگهداری شود.در طب سنتی قدومه را هم راه بارهنگ، سه پستان و به دانه به عنوان چهار تخمه استفاده می کردند.
4 خاصیت گیاه قدومه
۱. خواص خلط آور
روغن معطر استخراج شده از قدومه حاوی ترکیب های سولفور است که وقتی با غشاء مخاطی دهان و گلو تماس پیدا می کند می تواند واکنش رفلاکسی ایجاد کند. این امر، به نوبه ی خود، جریان خون به سمت گلو و نایژه ها را افزایش می دهد و خارج کردن مواد مخاطی آزار دهنده از آن ها را راحت تر می سازد.
بنابراین، ممکن است این گیاه اثر مرطوب کننده ای بر سرفه، خارش گلو و التهاب داشته باشد.
به علاوه، این گیاه خواص خلط آور دارد و می توان از آن برای درمان التهاب حنجره ، خشکی گلو، یا مشکلات مربوط به صدا که از التهاب تارهای صوتی و نایژه ها ناشی می شوند استفاده کرد.
2. گلیکوزید های قلبی فعال
قدومه حاوی گلیکوزیدهای قلبی است (به ویژه دانه های آن)، مشابه آنچه در گل انگشتانه یافت می شود.
این گلیکوزیدها ترکیب های ارگانیکی هستند که بر روی نیروی انقباضی عضلات قلب اثر می گذارند و اکثرا در درمان مشکلات قلبی استفاده می شوند.
هرچند گلیکوزیدهای موجود در قدومه ضعیف تر از آن هایی هستند که در گل انگشتانه یافت می شوند، اما افرادی که مشکلات قلبی از هر نوع دارند، بدون مشورت با پزشک متخصص، نباید از این گیاه مصرف کنند.
۳. گیاهی قابل خوردن
برگ های تازه آن را می توان به صورت خام یا پخته خورد و از آن ها در سالادها، سوپ ها، سس ها، و املت ها استفاده کرد.
قدومه حاوی گلوکوزینولات هایی است که تجزیه می شوند و روغن قدومه ای شبیه آنچه در گیاهان خردلی «واقعی» یافت می شود مثلا در خردل سیاه، خردل قهوه ای و خردل سفید تشکیل می دهند.
۴. دوزهای درمانی
می توان با استفاده از ۵۰ گرم گیاه تازه در ۱ لیتر آب چای گیاهی دم کرد. این چای را می شود با عسل شیرین کرد تا طعم بهتری داشته باشد. دوز توصیه شده ی مصرفی این چای معمولا ۵-۶ فنجان در روز است.
سایر خواص قدومه
۱- طبع آن گرم و تر است.
۲- اشتهاآور می باشد ۳ گرم در ۳۰۰ سی سی آب جوش نیم ساعت دم کرده روزی ۳ فنجان بنوشید.
۳- برای بازشدن رنگ چهره از دمکرده تودری کم کم بنوشید.
۴- برای بازشدن صدا برای آواز ۴ گرم تودری را در ۳۰۰ سی سی آب جوش و کمی نبات دم کرده جرعه جرعه بنوشید.
۵- جهت قطع اخلاط خونی تودری را با عسل مخلوط کرده روزی یک قاشق مرباخوری با کمی آب گرم بنوشید.
۶- جهت تحلیل ورم های سفت تودری را به صورت ضماد بگذارید.
۷- برای درمان ورم بیضه ها تودری را به صورت ضماد بگذارید.
۸- جهت ورم پستان تودری را به صورت ضماد بگذارید.
۹- جهت جوش های سرطانی تودری را با آب و عسل مخلوط نموده بمالید.
۱۰- جهت درمان نقرس به صورت ضماد بگذارید.
۱۱- برای ورم بیخ گوش تودری را به صورت ضماد بگذارید.
۱۲- جهت چاق شدن تودری را در کمی سرکه دم کرده میل کنید.
۱۳- برای خروج اخلاط غلیظ از ریه و سینه ابتدا تودری را خیسانده سپس جوشانده در کیسه ای کوچک ریخته داخل خمیر بگذارید و خمیر را بپزید آن گاه میل کنید.
۱۴- خوردن جوشانده تودری باعث بازشدن عروق ریز مخصوصاً عروق کرونر می شود.
۱۵- جهت کولیت کبدی و کلیوی از قدومه می توان استفاده کرد ابتدا خیس نموده سپس جوشانده و میل شود.
۱۶- جهت بازشدن صدا (قابل توجه خوانندگان محترم) از این شربت می توانند استفاده کنند.
* طرز تهیه شربت تودری: ۳۰ گرم گل تودری، ۲ گرم شیرین بیان در یک لیتر آب جوشانده تا دو سوم آن بخار شود سپس با ۲۰۰ گرم عسل و ۲۵۰ گرم شکر سرخ مخلوط نموده با حرارت غیر مستقیم آن را گرم نموده تا غلیظ شود سپس روزی یک تا دو قاشق مرباخوری از این شربت میل کنید.
۱۷- کسانی که بیماری گواتر دارند از خوردن قدومه خودداری کنند.
۱۸- قدومه ضد سودا می باشد.
۱۹- جهت دفع شن کلیه قدومه را ۱۲ ساعت در گلاب خیس نموده صبح ناشتا با کمی آب و سکنجبین بنوشید.
اثرات جانبی و عوارض قدومه
قدومه را کودکان یا افراد مسن نباید استفاده کنند، به ویژه کسانی که از ناراحتی قلبی رنج می برند.
طبق اسناد موجود فقط برگ های این گیاه را باید به عنوان داروی گیاهی استفاده کرد چون گل های آن (به ویژه دانه هایش) حاوی سطح نسبتا بالایی از گلیکوزیدهای قلبی هستند.
این گلیکوزیدها می توانند سمی باشند و بر قلب تاثیر منفی به جا بگذارند.
