ساعدنیوز
ساعدنیوز

خرد صدرایی و پرسش از صلح

  یکشنبه، 01 خرداد 1401   زمان مطالعه 8 دقیقه
خرد صدرایی و پرسش از صلح
اول خرداد ماه مزین به نام یکی از ستارگان آسمان حکمت و فلسفه ایران زمین است: صدرالمتألهین شیرازی. شاید پرداختن به لوازم استقرار صلح در جهان جنگ زده کنونی موجه ترین بهانه برای تجدید نام این فیلسوف باشد. ساعدنیوز در گفتگو با دکتر قاسم پورحسن استاد فلسفه دانشگاه علامه طباطبایی به جایگاه پرسش صلح در حکمت متعالیه صدرا پرداخته است.

من معتقدم که ملاصدرا و حکمت متعالیه تجلی تمام دستاوردهای فلسفه اسلامی است. تمام تلاش های فارابی، ابن سینا و دیگر فیلسوفان اسلامی پیشاصدرایی، در حکمت متعالیه متجلی است.

ساعدنیوز: فلسفه ملاصدرا همچنان یکی از پرخواننده ترین و پربحث ترین فلسفه های شکل گرفته در زیست جهان ایرانی-اسلامی است و در بسیاری از دانشگاه های تراز اول کشور این فلسفه در مقاطع مختلف تدریس می شود و رساله های دکتری متعددی در خصوص حکمت متعالیه نگارش می شود. اساساً چه ظرفیت هایی در حکمت متعالیه صدرالمتألهین شیرازی وجود دارد که بعد از قرن ها از وفات این حکیم ایرانی چنین توجه پررنگی را توجیه میکند و روز اول خرداد مزین به پاسداشت مقام این حکیم وارسته است؟

دکتر قاسم پورحسن: بسم الله الرحمن الرحیم؛ تفکر فلسفی و اندیشه های مبتنی بر خرد همواره مورد نیاز بشر بوده و هست، فارغ از این که این خردورزی در افلاطون جسته شود یا در ارسطو یا در ابن سینا یا در ملاصدرا! تمایز ملاصدرا با سایر متفکران توجه او به اهمیت زندگی عقلانی و تمرکز بر خواست بنیادینی است که در وجود و سرشت آدمی یافت می شود و آن، "خواستِ خِرَد" است. انسان بالذات خواستار فرزانگی است و اصولاً نیل به مقام انسانیت، مستلزم فرزانگی است و فرزانگی شرط اصلی تحقق زندگی اصیل و شایسته است. برای دست یافتن به زندگی شایسته راهی جز فرزانگی وجود ندارد. از اینروست که هراکلیت می گوید: "اگر آدمی به دنبال حیات اصیل است، باید به فرزانگی یا لوگوس گوش سپارد"!

بنابراین، ظرفیتی که باعث طرح مکرر نام ملاصدرا و حکمت صدرایی در ایران و جهان است، همانا وجودِ بنیان های فرزانگی در این فلسفه است. واقعیت این است که جوامع نیازمند به دانایی درونی هستند. این نیاز یک نیاز وجودشناختی و اونتولوژیک است و مستلزم یک افق است و این افق را ملاصدرا در اختیار ما قرار می دهد. اگر قرار بر این است که یک دانایی درونی در انسان شکل گیرد، رجوع به درون و سویدای جان آدمی لازم است و این جز از طریق کسب فضیلت میسر نیست.

ملاصدرا طریق کسب فضیلت را به ما نشان می دهد. بدون فضیلت، دانایی شکل نمی گیرد. بدون اندیشه عقلی و خردورزی، جامعه بی بنیاد است. بنابراین، ملاصدرا به ما درباره اهمیت خِرد و خِردورزی در زندگی انسانی می گوید. همان طور که مولوی به ما از ضرورت حیاتی عشق در زندگی آدمی می گوید. و ابوالحسن خرقانی از ضرورت "نشاندن سرور در دل آدمیان" و دوست بودن می گوید. بنابراین، ملاصدرا برای بشر، فرزانگی و دانایی می خواهد. اهمیت فلسفه به طور کلی، در این است که به انسان نشان می دهد که چگونه دانایی به دست می آید و مشخصاً حکمت صدرایی راهی متمایز و ممتاز را در همین مسیر پیگیری می کند.

تصویر

انسان بالذات خواستار فرزانگی است و اصولاً نیل به مقام انسانیت، مستلزم فرزانگی است و فرزانگی شرط اصلی تحقق زندگی اصیل و شایسته است. برای دست یافتن به زندگی شایسته راهی جز فرزانگی وجود ندارد.

ساعدنیوز: امروز مسأله اصلی جهان ما شاید رسیدن به صلح و آرامش است. تقابل ها و تضادها به نقطه اوج خود رسیده است. جنگ در ساحت های مختلف بر زندگی بشر غلبه کرده است و طبیعتاً قربانی اصلی این تقابل، انسانهای بی دفاع است. این در حالی است که بسیاری وجه فارق دنیای جدید با دنیای قدیم را در پایان یافتن تقابل ها و رسیدن به نقطه تفاهم و صلح می دانند. آیا در فلسفه ملاصدرا زمینه هایی قابل اعتنا برای طرح بحث عقلی درباره بنیادهای صلح و زمینه سازی برای تحقق صلح در جهان وجود دارد؟

دکتر قاسم پورحسن: این سؤال دو حیث دارد. حیث اول این است که چرا در دوران جدید ما با "خواستِ جنگ" مواجهیم؟ چه چیزی می تواند بر این "خواستِ جنگ" غلبه پیدا کند؟ کانت معتقد بود که بشر در دوره جدید بعد از رسیدن به عقلانیت، دیگر با جنگ و تقابل موجه نخواهد بود و صلح پایدار را تجربه خواهد کرد. علیرغم این که هگل این نگاه کانت را خوشبینانه می دانست و آن را مورد نقد قرار می داد، خود نیز بر طریق خوشبینی بر این باور بود که اگر دولت مدرن شکل بگیرد، تقابل و جنگ ریشه کن می شود. دلیل وجود جنگ، عدم وصول بشر به پایان دوران عقل و عدم شکل گیری دولت مدرن است.

این نگاه خوشبینانه تا شروع جنگ جهانی اول غالب بود. همه تصور می کردند که اگر فضیلت مدنظر کانت و دولت مدرن هگلی تحقق یابد، صلح پایدار و ابدی نیز در دسترس خواهد بود. از سال 1914 به بعد این خوشبینی کنار رفت و ما شاهد طغیان اهریمنی جنگ و تقابل در سراسر جهان هستیم. شاید این عبارت مهم که "جنگ اساس حیات بشری است" در تمام این سال ها خودنمایی کرده است هرچند این خودنمایی حالتی عارضی داشته باشد.

حال بپردازیم به حیث دوم سؤال؛ یعنی پرسش از ظرفیت خِرد صدرایی یا خِرد ایرانی برای گسترش گفتمان صلح؛ من در کتاب "ابن سینا و خِرَد ایرانی" نشان داده ام که این خِرد یک خِرد انسانی و جامع است. این خِرد ما را به فرزانگی و انسان دعوت می کند. این خِرد، برتری جو نیست. این خِرد بر یگانگی درونی آدمیان تأکید دارد و خواستار وحدت وجودی بشر است. این خِرد، خواهان "دیده دوست بین" است؛ دیگری را در قامت دوست دیدن اساس این خِرد است. همان طور که سعدی می گوید:

آن دوست که دیدنش بیاراید چشم/ بی دیدنش از گریه نیاساید چشم/ ما را ز برای دیدنش باید چشم/ ور دوست نبینی به چه کار آید چشم.

ملاصدرا بخشی از این خِرد است. عطار، خیام، مولوی و سعدی بخشی از این خِرد هستند. این خِرد بر بنیاد برتری جویی نیست. این خِرد، خِردی انسان گرا است. این خِرد چیزی جز لوگوس محدود منطقی است. جان انسان محور این خِرد است. به همین دلیل است که بایزید در دفتر روشنایی می گوید: "بایزید گفت: سی سال خدای را جُِستم پس دانستم که من اویم. پنداشتم که من او را می جویم و او بود که مرا می جست." بنابراین، ما در اینجا با معنایی دگرگون از خِرد مواجهیم. خِردی که از جان آدمی سرچشمه می گیرد.

من معتقدم که در خِرد ایرانی، ما می توانیم میان سه ساحت جستجوی صلح تمایز نهیم. این سه ساحت با همدیگر متمایزند ولی مکمل همدیگرند. ساحت اول، ساحت سخن گفتن از صلح و پژوهش درباره صلح است. آنجایی که به مفهوم صلح پرداخته می شود. صلح پژوهی شاید بهترین عنوان برای این ساحت باشد. ساحت دوم، ساحت کوشش برای صلح است. تلاش کنیم تا عداوت و تضاد و تقابل را از بین ببریم. یقیناً این کار آسانی نیست. کوشش های کانت و هگل، کوشش های سترگ و قابل توجهی بودند ولی نتوانستند کاری از پیش ببرند.

کوشش برای صلح یعنی انسان ها در حیات سهیم بشوند. درد و رنج انسانی، درد و رنج همه تلقی شود. این بخشی از مقام خِرد است. ملاصدرا در صفحه 30 جلد اول مفاتیح الغیب می گوید که "آدمی مخاطب کلام الهی قرار گرفت و فاصله ای بین کلام خدا و جهان وجود ندارد."؛ العالم عین الکلام. سخن گفتن خدا با انسان و طرح مسأله نبودن فاصله میان کلام خدا و جهان با دعوت به فرزانگی همراه است. انسان با شنیدن و گوش سپردن به کلام خدا حقایق را کسب می کند. با استماع قلبی خود، کلام خداوند را دریافت می کند.

هر کس قدرِ این سخن را بداند، قدرِ گوش دادن را می داند. انسان در بطنِ این سخن، حقایق عالم را پیدا می کند. هم از اینروست که گفته اند که هر کس گوش ندارد، از حقایق محروم می شود. مولوی می گوید که "آدمی فربه شود از راه گوش". ملاصدرا دعوت به گوش دادن به خِرد می کند.

لذا ما باید دست به بازخوانی فلسفه اسلامی بزنیم. همان طور که کربن گفته است؛ اگر فلسفه یونانی بر فوسیس و پژوهش در آن، متمرکز بود، امتیاز فلسفه اسلامی در این است که این فلسفه به انسان و خِرد انسانی می پردازد. خِرد در جستجوی فضیلتی است که جان آدمی را می نوازد. حق با ابن سینا است که می گوید، صلح امری درونی است و اسپینوزا حق دارد که بگوید: "صلح فضیلتی است که از ساحت درون انسان، مایه می گیرد". صلح به معنای نبودِ جنگ نیست. صلح منوط به فهم این حقیقت بنیادین است که میان انسان و هستی فاصله ای نیست و دیگری در امتداد من قرار دارد نه در مقابل آن.

ساحت سوم جستجوی صلح در اقلیم خِرد ایرانی همان چیزی است که ابن سینا در نمط هشتم اشارات آن را در قالب توصیف لذت برتر بیان می کند. صلح به معنای دریافت معنوی از جهان و حقیقت انسان است. این سه ساحت در ابن سینا و ملاصدرا وجود دارد. بنیان فلسفه اسلامی، انسان است. فهم انسان نیازمند خردی است که در ملاصدرا به یکی از قله های خودش دست پیدا می کند. به همین دلیل است که من معتقدم که ملاصدرا و حکمت متعالیه تجلی تمام دستاوردهای فلسفه اسلامی است. تمام تلاش های فارابی، ابن سینا و دیگر فیلسوفان اسلامی پیشاصدرایی، در حکمت متعالیه متجلی است. و معتقدم که علامه طباطبایی به بازسازی، بازخوانی و بازفهمی این فلسفه اهتمام ورزیده است.

پایگاه خبری ساعدنیوز را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید.

دیدگاه ها
  دیدگاه ها
پربحث های هفته   
چیدمان مفصل و پر زرق و برق سفره هفت سین شاه و فرح در کاخ مجلل شان+عکس/بریز و بپاش زمانی که مردم پولی برای خرید عید نداشتند... (1116 نظر) سفره غذای ساده و بدون تجملات محمود احمدی نژاد در خانه اش +عکس/فرش ماشینی معمولی و ... (1023 نظر) افطار کردن ساده رهبر معظم انقلاب با خرما و چای در کنار مردم و تعارف کردن خرما به روزه داران توسط ایشان+ویدئو (688 نظر) سجاده رهبر ساده زیست انقلاب در بیت رهبری/ زیبایی و معنویت در اوج سادگی + عکس (431 نظر) شرط علی دایی برای بخشش آقای کمدین: دفعه آخرت باشد که ادای من را درآوردی! (394 نظر) دکوراسیون منزل ساده و میز هفت سین همسر باسلیقه محمود احمدی نژاد در تهران (356 نظر) رونمایی از سبک زندگی لوکس و مرفه گونه حسن روحانی در زمان ریاست جمهوری‌اش+ویدئو/ از عادت به خوردن آب پرتقال طبیعی تا استفاده از مارک خاص تشک (262 نظر) تصویری از آخرین افطاری سردار قاسم سلیمانی در منزل محسن رضایی (217 نظر) خلاقیت منحصر بفرد پزشک خوش ذوق در همراهی کردن بیماران تا اتاق عمل حماسه ساز شد+فیلم/ سلطان روحیه دهی در سطح خاورمیانه! (196 نظر) مدل مانتو خوش رنگ لیلا اوتادی برای عید 1403/خانوما ایده بگیرین + عکس (174 نظر) چیدمان میز کنسول شیک و خاص خونه فوق العاده زیبای علیرضا بیرانوند با لوازم آنتیک/ ماشالا به سلیقه اکرم بانو (151 نظر) دورهمی صمیمانه باربد بابایی با دختران جوانش سر میز ناهار ایتالیایی/ ماشالا یکی خوشگل تر از دیگری+عکس (145 نظر) اولین روز ازدواج حامد سلطانی مجری برنامه سال تحویل با سلطان قلبش همسر دومش/ ماشالا چه عروس ماهی😍 (140 نظر) کیک تولد خاص با شکلات 3 بعدی اکرم بانو همسر علیرضا بیرانوند/ مبارکا باشه + عکس (140 نظر) اتاق خواب اروپایی و امروزی پناه و نبات استخری در بلژیک/ چقدر سلیقه مامانشون شیک و خاصه+ویدیو (122 نظر)
دیگران می‌خوانند   
حیاط باصفا و دلباز خانه زیبای بیرانوند و اکرم بانو / خونه نگو باغ بگو!+عکس (تصویر) سخت کار کردن همیشه جواب نمیده، گاهی کافیه که باهوش باشی! (ویدئو) نکات کلیدی برای آمادگی مصاحبهٔ دکتری مقایسه سفره افطار ساده رهبر معظم انقلاب با سفره پر زرق و برق پادشاهان عرب+عکس (فیلم) یادآوری جالب رهبر معظم انقلاب به حسن روحانی که خنده حضار را در پی داشت دانشجویان برای دریافت وام فقط تا 15 اردیبهشت سال جدید فرصت دارند فراخوان جذب هیئت علمی دانشگاه علم و هنر یزد به صورت پیمانی در سال 1403 دلتنگی دختر حاج قاسم برای پدرش سر سفره افطار +عکس (فیلم) لطیفه گویی جالب رهبر انقلاب با لهجه مشهدی در حسینیه امام خمینی / با خنده خود به درد ما خاتمه ای ... وقتی حمید استیلی مانع خواب رهبر انقلاب شد !!! شهادت یک سرباز در مرز سیستان و بلوچستان درخواست یاریِ افغان‌ها از ایرانی‌ها برای یافتن بودای کوچک 1200 ساله/ طالبان این اثر تاریخی گرانبها را فروخته است؟ عروسی جنگی در خوزستان 13 نفر را بیمارستانی کرد قلعه آدم خوارها در اردبیل را ببینید +عکس این هشدار جدی است؛ از سفر به این استان‌ها حذر کنید! حداقل حقوق کارگران چقدر شد؟ / تعیین تکلیف پایه حقوق 1403 (ویدئو) جشن فارغ‌التحصیلی اسب و گربه/ جشن‌های دانشجویی داره به جاهای بغرنجی کشیده میشه🙄 حواشی داغ امروز سه شنبه 29 اسفند 1402/ رونمایی از موبایل و سیم کارت 7 میلیاردی سلطان علی پروین روی آنتن زنده تلویزیون تهیه و انتشار فیلم از دانش‌آموزان ممنوع است / معلم های بلاگر به هوش، خانواده ها به گوش! شورای نگهبان صحت انتخابات مجلس در کل کشور را تایید کرد خلاقیت تحسین برانگیز شهرداری در نقاشی دیوار و استفاده از درخت بعنوان موی چهره‌های بانمک و دوست داشتنی+عکس/ بهتر از این نمیشد👌 رونمایی از آتلیه عکاسی لاکچری با معماری سفید رنگ رضا عطاران، احمد سریال خانه به دوش + عکس/ چه اسمی هم انتخاب کرده "نکیسا" عید دیدنی در منزل ساده و بدون تجملات محمود احمدی نژاد+عکس/ خانه‌ای بدون مبلمان و دکوراسیون آنچنانی پس گردنی خوردن نیما شعبان نژاد از سعید آقاخانی بعد از نمک ریزی/ روزه شو باطل کرد! +فیلم خط و نشون کشیدن شاهرخ استخری بازیگر خانواده دوست وسط پاساژ/ فقط نگاه های جواد عزتی! + عکس دورهمی صمیمی مصطفی زمانی و شهاب حسینی با ابوالفضل پورعرب دور سفره هفت سین/ جمع شهرزادی ها جمع هست+عکس مدل مانتو مزونی و مخمل سوزن دوزی شهرزاد کمال زاده مخصوص خانم های شیک پوش در عید امسال/ مثل همیشه با اصالت+ عکس سکانس خنده دار دلتنگی مریم امیرجلالی برای حمید لولایی در خانه به دوش/ بوی جورابش هم برام خاطره است+ویدیو سفره هفت سین جمع و جور اما شیک ساره بیات در خانه اش+عکس/خانوما ایده بگیرین! چیدمان سفره هفت سین ساده و مختصر برای زهره فکور صبور، ستایش سریال دلنوازان در خانه ابدی اش+عکس/روحش شاد و یادش گرامی روانشناسی رابطه: راه های برگرداندن عشق از دست رفته / با این راهکار پس از جدایی به رابطه خود برگردید 29 راهکار عالی برای اینکه بیشتر از 100 سال عمر کنیم / چگونه می توان 100 سال و بیشتر عمر کرد؟ عکس های عجیب و چندش آور از جشنواره بیرون آوردن چشم / اگر روحیه لطیفی دارید از دیدن این تصاویر خودداری کنید جدیدترین تصاویر هلیا امامی با لباس عیدی در آستانه عید نوروز (عکس) پاساژگردی پناه و نبات استخری / دختران شاهرخ استخری برای خرید چه تیپ ملوسی زدن روانشناسی شخصیت: اگر این 9 رفتار را دارید شما ذاتا دوست داشتنی هستید / ببین از دید بقیه چجور آدمی هستی (ویدئو) تفریح فوق لاکچری رونالدو و خانوادش در یک مکان بهشتی / بچه هاش چه کیفی میکنن بهترین سن برای مهاجرت چه زمانی است و راحت‌تر میتوان پذیرش گرفت؟! (عکس) ماشین پر از گل مهراوه شریفی نیا/ انگار امسال وظیفه اومدن طراوت و سرسبزی به طبیعت با مهراوه خانومه نه با بهار! فال انبیاء روزانه سه شنبه 29 اسفند ماه 1402
تیتر امروز   
فراخوان جذب هیئت علمی دانشگاه علم و هنر یزد به صورت پیمانی در سال 1403 دانشجویان برای دریافت وام فقط تا 15 اردیبهشت سال جدید فرصت دارند درخواست یاریِ افغان‌ها از ایرانی‌ها برای یافتن بودای کوچک 1200 ساله/ طالبان این اثر تاریخی گرانبها را فروخته است؟ شهادت یک سرباز در مرز سیستان و بلوچستان عروسی جنگی در خوزستان 13 نفر را بیمارستانی کرد این هشدار جدی است؛ از سفر به این استان‌ها حذر کنید! حداقل حقوق کارگران چقدر شد؟ / تعیین تکلیف پایه حقوق 1403 حواشی داغ امروز سه شنبه 29 اسفند 1402/ رونمایی از موبایل و سیم کارت 7 میلیاردی سلطان علی پروین روی آنتن زنده تلویزیون تهیه و انتشار فیلم از دانش‌آموزان ممنوع است / معلم های بلاگر به هوش، خانواده ها به گوش! شورای نگهبان صحت انتخابات مجلس در کل کشور را تایید کرد روانشناسی رابطه: راه های برگرداندن عشق از دست رفته / با این راهکار پس از جدایی به رابطه خود برگردید 29 راهکار عالی برای اینکه بیشتر از 100 سال عمر کنیم / چگونه می توان 100 سال و بیشتر عمر کرد؟ روانشناسی شخصیت: اگر این 9 رفتار را دارید شما ذاتا دوست داشتنی هستید / ببین از دید بقیه چجور آدمی هستی زیلو های کهنه و نخ نمای منزل رهبر معظم انقلاب که جای خود را به فرش های نفیس نداد/ روایتی از یک زندگی ساده... حضور سید حسن خمینی در مراسم عقد ساده و بدون تجملات آزاده نامداری و فرزاد حسنی مجری ویژه برنامه سال نو+عکس
منتخب روز   
(ویدئو) سورپرایز تولد یک پسر تُرک توسط مادرش در محل کار با کیک/ تو این شرایط هم دست از کار نمیکشه😍 سید محمد خاتمی پرسپولیسی است یا استقلالی؟ (فیلم) به وجد آمدن رهبر معظم انقلاب از اجرای هنری نوجوانان ایرانی در حسینیه بیت رهبری / عشق یعنی لافتی الا علی، عشق یعنی رهبرم سید علی ... (فیلم) ویدئویی دیده نشده از نظر صریح رهبر معظم انقلاب درباره حمله به بدحجاب‌ها کوبیدن صورت دختر جوان روی کیک تولد جان او را گرفت/ ویدئو را تا انتها تماشا کنید خطر از بیخ گوش مسافران گذشت/ هر دو خلبان با هم به خواب رفتند (ویدئو)وحشتناک‌ترین حادثه جاده‌ای/ همه داخل خودرو، بلا از آسمان نازل شد! لحظات دلهره آور در حیات وحش/ کمین مار چند 10 متری برای شکار میمون + فیلم (ویدئو) شکستن دکور برنامه تلویزیونی و سقوط مجری صداوسیما در برنامه زنده حرکت زشت و دور از انسانیت یک تازه به دوران رسیده نو کیسه در جایگاه سوخت+ فیلم/ با اینا باید چیکار کرد؟ (فیلم) رونمایی از یک وسیله آتیش بازی خطرناک / اینا دست چهارشنبه سوری ما رو از پشت بستن! (عکس) تصاویر دیده نشده از پسران رهبر انقلاب در مراسم ختم دایی‌شان با رعایت دقیق پروتکل های بهداشتی کرونا / از دست ندادن با میهمانان تا گذاشتن ماسک دوتایی