لیکویید شدن در صرافی و راه‌های جلوگیری از آن

مطمئناً شما نیز در برخی از معاملات آتی خود، رویداد لیکوییدیشن (Liquidation) را تجربه کرده اید؛ فرآیندی که طی آن، موقعیت معاملاتی شما به اجبار توسط صرافی بسته می شود. در این مقاله قصد داریم به بررسی مفهوم لیکویید شدن در صرافی و راه های جلوگیری از آن بپردازیم.

لیکویید شدن (Liquidation) ارز دیجیتال چیست؟

لیکوئید شدن به روند بسته شدن پوزیشن لانگ یا شورت یک معامله گر به دلیل از دست دادن تمام یا تقریباً همه مارجین (Margin) اولیه معامله گر است. در اکثر صرافی ها اگر قیمت بازار به قیمت لیکویید شدن معامله گر برسد، پوزیشن او به طور خودکار بسته می شود.پوزیشن های لانگ (خرید) دارای قیمت لیکویید شدن کمتر از قیمت ورودی اصلی داشته و این امر برای پوزیشن های شورت (فروش) بالعکس است.

قراردادهای موجود در صرافی فیمکس (Phemex) . بایننس را می توان با اهرم های زیاد خریداری کرد. برای اینکه بتوانید این پوزیشن ها را باز نگه دارید باید درصدی از ارزش پوزیشن را در صرافی نگه دارید که به عنوان حداقل وجه تضمین (Maintenance Margin) شناخته می شود.اگر نتوانید شرایط تضمین خود را برآورده کنید پوزیشن های شما لیکویید شده و مارجین اولیه تان را از دست می دهید. صرافی فمکس از مکانیزم قیمت گذاری منصفانه (Fair Price Marking) برای کمک به کاربران در جلوگیری از لیکویید شدن های اجباری به دلیل کمبود نقدینگی یا دستکاری استفاده می کند.

از محدود کننده های ریسک همچنین می توان برای پوزیشن های بزرگتر که به مارجین بیشتر نیاز دارند استفاده کرد. این مارجین اضافی به سیستم لیکویید شدن ما این امکان را می دهد تا کارایی بهتری در رابطه با پوزیشن های بزرگی که در غیر این صورت بسته شدن ایمن آنها دشوار است، داشته باشد.در صورت فعال شدن روند لیکویید شدن، سیستم ما سعی می کند تمام سفارش های باز مربوط به آن قرارداد را ببندد تا پول کافی برای باز نگه داشتن پوزیشن معاملاتی فراهم شود.

معاملات مارجین چیست؟

معاملات مارجین به معنای استفاده از وجوه اشخاص ثالث (در این مورد، صرافی ارز دیجیتال) برای انجام معاملات است. میزان پولی که از یک صرافی نسبت به سرمایه اولیه خود وام می گیرید، با استفاده از اهرم یا لوریج (leverage) تعیین می شود. به عنوان مثال، برای باز کردن یک موقعیت معاملاتی به ارزش ۱۰۰۰ دلار با اهرم ۱۰ برابری، معامله گر باید یک موقعیت معاملاتی به ارزش ۱۰۰ دلار را با سرمایه اولیه خود باز کند. یعنی در این مورد، ارزش سرمایه خود معامله گر ۱۰ برابر کمتر بوده است.

طبیعتاً، یک فرد غریبه بدون هیچ چشم داشتی به شما پول قرض نمی دهد تا با آن معامله کنید. به همین ترتیب، در معاملات مارجین نیز صرافی از شما می خواهد که مقداری ارز دیجیتال یا ارز فیات را به عنوان وثیقه (که تحت عنوان «مارجین اولیه» شناخته می شود) برای باز کردن یک موقعیت معاملاتی قرار دهید. در واقع، در صورتی که شرایط بازار برخلاف پیش بینی معامله گر پیش برود، این مارجین اولیه مانند یک صندوق بیمه برای دارایی های صرافی عمل می کند.

هر پلتفرم شرایط خاص خود را در مورد اهرم ها دارد. به عنوان مثال، در بازار سهام بیشتر از اهرم ۲ برابری استفاده می شود، این در حالی است که کارگزاران فارکس می توانند در برخی موارد از اهرم ۲۰۰ برابری نیز استفاده کنند. در بیتمکس (BitMEX)، بایننس (Binance) و بسیاری دیگر از صرافی های رمزارزی، مشتریان می توانند از اهرم حداکثر ۱۰۰ برابری برای باز کرن موقعیت های معاملاتی خود استفاده کنند. فیوچرز بایننس (Binance Futures)، بازار معاملات آتی صرافی بایننس نیز امکان استفاده از اهرم ۱۲۵ برابری را برای کاربران خود فراهم کرده است.یک فرمول ساده برای محاسبه سود و ضرر احتمالی شما هنگام استفاده از اهرم وجود دارد:

(مارجین اولیه) × (درصد تغییر قیمت) × (میزان اهرم استفاده شده) = سود یا ضرر

در این فرمول باید از عملگر مثبت برای تغییرات مثبت قیمت و از عملگر منفی برای تغییرات منفی قیمت دارایی استفاده کنید. به طور کلی، به یاد داشته باشید که اهرم استفاده شده، میزان سود یا ضرر شما نسبت به مارجین اولیه را نشان می دهد. بنابراین، اطمینان حاصل کنید که ضررهای احتمالی خود را در سطوح قابل کنترلی نگه می دارید.

انواع اهرم های مورد استفاده در معاملات مارجین

در معاملات مارجین دو نوع اهرم وجود دارد: ایزوله (isolated) و کراس (cross).

در حالت اول، وثیقه معامله فقط به خود تعهد محدود می شود. به عبارت دیگر، در صورت لیکوییدیشن، صرافی تمام وجوه کاربر را از حساب او برداشت نمی کند. مارجین ایزوله برای کسانی مناسب است که تنها یک موقعیت معاملاتی دارند. در این حالت، حتی پس از باز کردن یک موقعیت، معامله گر می تواند با تغییر اهرم مورد استفاده، وثیقه اولیه خود را نیز از باقی مانده وجوه در حساب خود افزایش دهد.

در مقابل، در حالت مارجین کراس، از کل موجودی مشتری یا حداقل وجه تضمین (Marginance Margin) برای جلوگیری از لیکویید شدن در صرافی استفاده می شود. به عبارت دیگر، سود حاصل از یک معامله به طور خودکار زیان یک معامله دیگر را پوشش می دهد. این نوع اهرم برای معامله گرانی که چندین معامله همزمان با جفت های معاملاتی مختلف انجام داده اند یا در آربیتراژ (Arbitrage) شرکت کرده اند، مناسب است.

انواع موقعیت ها در معاملات مارجین

در معاملات مارجین دو نوع موقعیت وجود دارد: لانگ (long) و شورت (short). در حالت اول، معامله گر انتظار دارد از رشد قیمت دارایی سود ببرد و در حالت دوم، از کاهش آن.اگر ارزش یک ارز دیجیتال در جهت پیش بینی شده توسط معامله گر حرکت کند، او از معامله خود سود می کند و این سود متناسب با اهرم استفاده شده افزایش می یابد. پس از بسته شدن معامله، معامله گر پول قرض گرفته شده را همراه با کارمزد به صرافی بازمی گرداند و باقی مانده وجوه را برداشت می کند.

برای مثال، فرض کنید معامله گری یک موقعیت لانگ ۱۰۰۰ دلاری را با اهرم ۱۰ برابری باز می کند. در صورتی که قیمت دارایی ۱ درصد افزایش یابد، سود حاصل برابر با ۱۰۰ دلار خواهد بود. حال معامله گر تصمیم می گیرد موقعیت خود را ببندد. بنابراین، سود او از این معامله برابر با ۱۰۰ دلار منهای کارمزد صرافی خواهد بود. اگر او همین معامله را بدون هیچ اهرمی انجام می داد، سود او تنها ۱۰ دلار منهای کارمزد صرافی می بود.

لیکویید شدن چگونه اتفاق می افتد؟

در مواردی که صرافی قادر به لیکوئید کردن پوزیشن ها قبل از رسیدن حساب معامله گر به تراز منفی نباشد، از روش های زیر برای پوشش زیان پوزیشن های ورشکسته استفاده می شود:

• صندوق بیمه: صندوقی است که توسط صرافی ایجاد شده تا به معامله گران اجازه دهد سود خود را به طور کامل بدست آورند و تضمین کند که معامله گر ورشکسته متحمل ضررهای غیر ضروری نمی شود.
• سیستم «ضررهای اجتماعی»: در این روش ضررهای پوزیشن های ورشکسته میان تمام معامله گران سودکننده توزیع می شود.
• لیکویید شدن کاهش خودکار اهرم (ADL): در این سیستم صرافی پوزیشن های بازار معامله گران را بر اساس اولویت، با در نظر گرفتن میزان سود و اهرم انتخاب می کند و به طور خودکار پوزیشن های آنها را برای پوشش سایر پوزیشن ها می بندد.

اکثر معامله گران درک درستی از چگونگی مدیریت شدن ریسک توسط صرافی های مشتقات بیت کوین ندارند. اگرچه این اتفاق نظر در میان آنها وجود دارد که سود معامله گران برنده از حساب معامله گران بازنده تامین می شود، اما قضیه به همین آسانی که به نظر می رسد نیست.صندوق های بیمه در ابتدا برای محافظت از پوزیشن های کاربران در نوسانات شدید طراحی شده بودند. با این وجود، برخی از صرافی ها مانند بیت مِکس (BitMEX) علیرغم نوسانات قابل توجه ۱۰ درصدی یا بیشتر در ساعت، یک صندوق بیمه نسبتاً پایدار دارند.

هر بار که پوزیشنی به دلیل مارجین ناکافی لیکویید می شود، مسئولیت رسیدگی به این ریسک به عهده صرافی است و روش های مختلفی برای مدیریت کردن این ریسک وجود دارد. بیشتر مراکز معاملات مشتقات تصمیم به ایجاد صندوق بیمه برای مدیریت این ریسک ها گرفته اند.

پولی که در این صندوق بیمه ذخیره می شود حاصل لیکویید شدن هایی است که در قیمتی بهتر از قیمت ورشکستگی انجام شده اند و انگیزه ای مشکوک برای مدیریت فعالتر این سفارش ها ایجاد می کند. با استفاده از سفارشات حد ضرر به راحتی می توان از این وضعیت جلوگیری کرد، اگرچه اکثر معامله گران در این کار کوتاهی می کنند.

چرا معاملات لیکویید می شوند؟

حقیقت این است که سفارشات با اهرم بالا معمولاً در بازارهای پرنوسان منجر به ورشکستگی می شوند. به عنوان مثال، هر پوزیشنی که با استفاده از اهرم ۲۰ برابر یا بیشتر باز شده باشد پس از یک حرکت ۴/۸ درصدی قیمت به ناچار لیکویید می شود زیرا با احتساب میزان لورج این میزان کاهش در واقع برابر با ۶۹۶ درصد است.این مشکل وقتی رخ می دهد که قیمت دارایی خریداری شده در مدت زمان کوتاهی نوسان زیادی تجربه کرده یا در بازار نقدینگی کافی وجود نداشته باشد.

تنها روشی که سیستم لیکویید کردن می تواند پوزیشن ورشکسته یک کاربر را ببندد، اجرای یک سفارش معکوس در بازار برای همان ابزار مالی است. لیکویید شدن ۱۰ میلیون دلاری یک پوزیشن لانگ به این معنی است که صرافی مشتقات باید به اندازه آن مبلغ را در دفتر سفارش خود بفروشد. هرگونه ضرر تحقق یافته ای که بیشتر از مارجین کاربر باشد موجب زیان دیدن صرافی می شود.

در نتیجه راهی که پیش روی صرافی های مشتقات بیت کوین باقی می ماند این است که یا بخشی از سودهای مشتریانی که از این خطا بهره مند شده اند را پس بگیرند (معروف به clawback یا کاهش خودکار اهرم) یا با امید داشتن به بازگشت قیمت و پایان نوسان شانس خود را بیازمایند.هر پوزیشنی که با استفاده از اهرم ۲۰ برابر یا بیشتر باز شده باشد پس از یک حرکت ۴/۸ درصدی قیمت به ناچار لیکویید می شود.

برخی صرافی ها صندوق بیمه خود را به گونه ای طراحی کرده اند که در نتیجه لیکویید کردن هایی در قیمت هایی بهتر از قیمت ورشکستگی مشتری (بستن معامله قبل از رسیدن به قیمت لیکویید شدن) مبالغ قابل توجهی را ذخیره کرده و بدین ترتیب این محدودیت های مالی را دور می زنند.

روش اجرای لیکویید کردن در تمام صرافی های مشتقات به یک شیوه نیست اما روند تدریجی لیکویید شدن که توسط چند صرافی بزرگ استفاده می شود قطعاً گامی در مسیر درست است. این به این دلیل است که این روش رویکردی فعالانه تر است که احتمال بسته نشدن پوزیشن های اهرم دار را در زمان های پرنوسان افزایش می دهد.

ارزش لیکوییدیشن چگونه محاسبه می شود؟

هنگام باز کردن یک موقعیت معاملاتی اهرمی، قیمت Liquidation آن به طور خودکار تعیین می شود. در صورتی که قیمت ارز دیجیتال از این مرز عبور کند، آن موقعیت معاملاتی به طور خودکار لیکویید خواهد شد.قیمت لیکویید شدن در صرافی به موقعیت معامله گر، میزان اهرم استفاده شده و میزان وجوه باقی مانده در حساب او بستگی دارد. نیازی به محاسبه قیمت لیکوییدیشن به صورت دستی نیست و صرافی به صورت خودکار آن را برای شما محاسبه می کند. به عنوان مثال، در صرافی های بیتمکس و بایننس می توانید از ماشین حساب مخصوص برای محاسبه قیمت Liquidation موقعیت خود استفاده کنید.استفاده از فرمول زیر نیز درصد لیکویید شدن در صرافی را به شما می دهد؛ درصدی که اگر بازار به همان اندازه در خلاف جهت موقعیت اهرمی شما حرکت کند، شما لیکویید خواهید شد:

میزان اهرم استفاده شده/۱۰۰ = درصد لیکوییدیشن

به عنوان مثال، اگر شما از اهرم ۵ برابری استفاده کرده باشید، اگر قیمت دارایی ۲۰ درصد در خلاف جهت موقعیت معاملاتی شما تغییر کند، شما لیکویید خواهید شد (۵/۱۰۰= ۲۰ درصد).

چگونه جلوی لیکویید شدن در صرافی را بگیریم؟

ساده ترین و مؤثرترین راه برای جلوگیری از لیکویید شدن در صرافی، قرار دادن سفارش حد ضرر (stop loss order) است. در این سفارش، شما می توانید سطح Liquidation مناسب را برای به حداقل رساندن ضرر خود تعیین کنید. استفاده از سفارش حد ضرر به شما این امکان را می دهد که در صورت بروز مشکل، بتوانید موقعیت معاملاتی خود را در زمان مناسب و قبل از ضرر بیشتر ببندید.

حد ضرر که با نام های سفارش استاپ اردر (Stop order) یا استاپ به قیمت بازار (Stop-market order) نیز شناخته می شود، سفارش پیشرفته ای است که سرمایه گذار در صرافی رمزارزی تنظیم می کند و به این ترتیب، به صرافی سفارش می کند که دارایی مورد نظر را پس از رسیدن به سطح قیمتی خاصی بفروشد.هنگام تنظیم سفارش حد ضرر، باید موارد زیر را وارد کنید:

• قیمت توقف (Stop price): قیمتی است که در آن دستور توقف ضرر اجرا می شود.
• قیمت فروش (Sell price): قیمتی است که در آن قصد فروش یک دارایی رمزارزی خاص را دارید.
• اندازه (Size): نشان می دهد که شما قصد فروش چه مقدار از یک دارایی را دارید.

اگر قیمت دارایی در بازار به قیمت توقف شما برسد، دستور توقف ضرر به صورت خودکار اجرا می شود و دارایی شما با قیمت فروش و اندازه تعیین شده به فروش خواهد رسید. اگر معامله گر احساس کند که بازار به سرعت در حال حرکت در خلاف جهت موقعیت او است، می تواند قیمت فروش را پایین تر از قیمت توقف تعیین کند تا احتمال پر شدن آن (توسط معامله گر دیگر) بیشتر شود.هدف اصلی از تنظیم سفارش حد ضرر، محدود کردن ضررهای احتمالی است.

برای اینکه بهتر این موضوع را درک کنید، در ادامه دو سناریو را بررسی می کنیم.

سناریوی اول: یک معامله گر ۵ هزار دلار در حساب خود دارد، اما تصمیم می گیرد از مارجین اولیه ۱۰۰ دلاری و اهرم ۱۰ برابری برای باز کردن یک موقعیت ۱۰۰۰ دلاری استفاده کند. او حد ضرر را در فاصله ۲٫۵ درصدی از نقطه ورود (entry position) خود قرار می دهد. در این صورت، معامله گر ممکن است ۲۵ دلار در این معامله از دست بدهد که تنها ۰٫۵ درصد از کل دارایی او به شمار می رود.

اگر این معامله گر از حد ضرر استفاده نمی کرد، در صورت افت ۱۰ درصدی قیمت دارایی، موقعیت معاملاتی وی لیکویید می شد (با استفاده از فرمول محاسبه درصد لیکویید شدن در صرافی).

سناریوی دوم: معامله گر دیگری ۵ هزار دلار در حساب خود دارد، اما از مارجین اولیه ۲،۵۰۰ دلاری و اهرم ۳ برابری برای باز کردن یک موقعیت ۷،۵۰۰ دلاری استفاده می کند. با قرار دادن حد ضرر در فاصله ۲٫۵ درصدی از نقطه ورودی خود، این معامله گر ممکن است ۱۸۷٫۵ دلار در این معامله از دست بدهد که ۳٫۷۵ درصد از کل دارایی او است.

نکته مهم اینکه، استفاده از اهرم بالاتر معمولاً پرریسک تر است، اما همان طور که در سناریوی دوم مشاهده می شود، زمانی که حجم موقعیت معاملاتی شما نیز بالاتر باشد، اهمیت این عامل بیشتر می شود. به عنوان یک قاعده کلی، سعی کنید حد ضرر خود در هر معامله را کمتر از ۱٫۵ درصد از کل دارایی خود تنظیم کنید.

حد ضرر را کجا قرار دهیم؟

وقتی صحبت از معاملات مارجین می شود، مدیریت ریسک مسلماً مهم ترین نکته است. هدف اصلی شما باید این باشد که ضرر را در حداقل سطح ممکن نگه دارید؛ حتی قبل از آنکه در مورد سود معامله فکر کنید. در نظر داشته باشید که هیچ مدل معاملاتی مصون از خطا نیست. بنابراین، شما باید مکانیسم هایی را به کار بگیرید که در شرایطی که بازار مطابق انتظار پیش نمی رود، به شما کمک کنند.تنظیم صحیح حد ضرر اهمیت بسیار زیادی دارد. در حالی که هیچ قانون طلایی برای تعیین حد ضرر وجود ندارد، اما اغلب فاصله ۲ تا ۵ درصدی از حجم معاملات توصیه می شود.

علاوه بر این، شما باید اندازه معاملات خود و ریسک مربوطه را نیز مدیریت کنید. هرچه میزان اهرم استفاده شده بیشتر باشد، احتمال لیکوییدیشن موقعیت معاملاتی نیز بیشتر خواهد شد. استفاده از اهرم بیش از حد، به معنای قرار دادن سرمایه خود در معرض ریسک های غیرضروری است.

علاوه بر اینها، برخی از صرافی ها فرآیند Liquidation موقعیت های معاملاتی را به شکل بسیار تهاجمی مدیریت می کنند. به عنوان مثال، بیتمکس تنها بیت کوین را به عنوان مارجین اولیه می پذیرد. این بدان معنا است که در صورت کاهش قیمت بیت کوین، ارزش وثیقه شما نیز کمتر می شود و فرآیند لیکوییدیشن موقعیت معاملاتی شما زودتر اتفاق خواهد افتاد.

با توجه به ریسک های مربوط به معاملات اهرمی، برخی از صرافی ها سطح دسترسی معامله گران به اهرم ها را محدود کرده اند. به عنوان مثال، بایننس و اف تی ایکس (FTX) اخیراً سقف اهرم مورد استفاده توسط کاربران را برای برخی رمزارزها از ۱۰۰ برابر به ۲۰ برابر کاهش داده اند.

سخن پایانی

در این مقاله به بررسی مفهوم لیکویید شدن در صرافی و راه های جلوگیری از آن پرداختیم.درک این نکته ضروری است که یک معامله گر مجبور نیست از تمام سرمایه خود به عنوان وثیقه برای باز کردن یک موقعیت معاملاتی مارجین استفاده کند.در نهایت، به خاطر داشته باشید که هرچه میزان اهرم استفاده شده بیشتر باشد، احتمال لیکوییدیشن موقعیت معاملاتی شما نیز بیشتر می شود. یعنی اگر معامله ای را با اهرم ۵۰ برابری باز کرده باشید، تغییر تنها ۲ درصدی قیمت در جهت مخالف، باعث Liquidation موقعیت معاملاتی شما خواهد شد.

نحوه مطلع شدن از لیست ارزهای جدید در صرافی ها