مسجد تاریخانه
به یقین می توان «تاریخانه» را که در جنوب شرقی این شهرستان قرار گرفته است، به عنوان یکی از عبادتگاه های باشکوه و ارزشمند ایران کهن معرفی کرد , که به اعتقاد بسیاری از کارشناسان، مهم ترین و کهن ترین عمارت در شهرستان دامغان است. متاسفانه در عصر حاضر تنها بنایی متروکه و صد افسوس ساختمانی مخروبه را شاهد هستیم که دارای 26 ستون دایره ای شکل با ارتفاعی نزدیک به 6 متر از زمین تا پشت بام است که آن را به «چهل ستون» می خوانند. نکته ی جالب در مورد این بنای کهن، قدمت آن است که طی پژوهش های انجام شده توسط اداره ی کل باستان شناسی، به نظر می رسد بنای نخستین آن آتشکده ای بوده است که با الگوبرداری از ساختمان های دوران حکومت ساسانیان، احداث شده و در قرن دوم هجری قمری، زمانیکه اعراب مسلمان بر ایران تسلط یافتند، تغییر کاربری داده و به مسجد تبدیل شد. در مورد وجه تسمیه این بنای کهن به تاریخانه، به نظر می رسد که «تاری» به معنای «خدا» است. بنابراین پس از آنکه این اثر تاریخی به مسجد تغییر یافت، به «ناری خانه» و پس از آن نیز به «تاریخانه» شهرت یافت.
برج طغرل دامغان
از جاذبه های تاریخی و کهن شهرستان دامغان،بنایی است کهن که در بخش جنوبی روستای «مهماندوست» این شهرستان قرار گرفته است. سازه ای که به «برج طغرل» شهرت یافته و شاید علت نام گذاری آن،شباهت بسیار آن به «برج طغرل شهر ری» است. در کتاب «مطلع الشمس» در مورد این سازه ی ارزشمند ایران کهن چنین برجای مانده است:
«برجی بسیار معتبر از قدیم مثل برج طغرل بیک ری و میل رادکان در جنوب مهماندوست و مغرب مایل به شمال امام آباد دیده می شود که دور دایره آن از خارج 34 ذرع (بیش از 35 متر) و قطر آن از داخل 7 متر و 20 سانتی متر است.
این برج دوازده تَرک دارد که یکی از ترک ها ورودی است و عرض هر تَرکی 1/23 متر و بعد از 10 ذرع و نیم ارتفاع سه فقره مقرنس از آجر به وضع های بسیار خوب انیق ساخته شده و پس از آن کتیبه ایست به عرض سه چهار یک به خط کوفی و بالای آن کتیبه دیگری است به خط بنائی و از آن به بعد گنبد مخروطی شروع می شود، اما فعلاً گنبد آن خراب و آنچه باقی است به ارتفاع 14 ذرع می باشد، در برج رو به جنوب و یک قبر آجری در وسط و دو قبر دیگر سنگ چین در داخل برج دیده می شود، گویند این برج مزار امامزاده قاسم از اولاد حضرت موسی بن جعفر (ع) می باشد ولی ساختمان آن به مقبره شباهت ندارد»
محوطه تاریخی تپه حصار دامغان
محوطه ی تاریخی تپه حصار دامغان، یکی از ارزشمندترین میراث ایران کهن است که در کنار ه های بخش جنوبی این شهرستان قرار دارد. این منطقه ی باستانی پس از کاوش ها و پژوهش های انجام شده توسط «اریش فردریش اشمیت» ( از باستان شناسان مطرح دنیا با تابعیت آلمانی-آمریکایی است که پژوهش های وسیعی در نواحی مختلف ایران انجام داد و مناطق باستانی و تاریخی ارزشمندی از کشور را کشف کرد)، و برای اولین بار کشف شد.با توجه به اطلاعات به دست آمده،آثار کشف شده در این مکان قدمتی در حدود 2000 تا 2200 سال قبل از میلاد مسیح دارند. پس از سه بار کاوش در این منطقه ی تاریخی، که بواسطه ی کشف تعدادی گل نبشته منقوش به خط میخی بابلی قدیم، اطلاعاتی قابل توجه در مورد تپه حصار بدست آمد که هنوز این گل نبشته ها ترجمه یا به اصطلاح خوانده نشده است. آثاری که دارای پیشینه ای به قدمت 2000 تا 2200 سال پیش از میلاد مسیح است. هرچند برخی این کشفیات ارزشمند را گواهی برای مبادلات فرهنگی تمدن های فلات ایران و بین النهرین در گذشته های دور می پندارند،
آرامگاه پیر علمدار
در شمال شرقی شهرستان دامغان و در مجاورت مسجد جامع این شهرستان،بنایی متعلق به دوران حکومت «سلطان مسعود غزنوی» قرار دارد ,به «مقبره ی پیر علمدار» شهرت یافته است.
این اثر تاریخی در واقع برجی است مدور، بسیار زیبا و ساخته شده از آجر که ارتفاعش به 13 متر می رسد. به نظر می رسد که این برج، آرامگاه یکی از فرمانروایان قومس یا همان دامغان قدیم به نام «محمد بن ابراهیم»، پدر «ابوحرب بختیار» است که در اوایل قرن 5 هجری قمری احداث شده است. این اثر تاریخی که علاوه بر هنر آجرکاری در آن شهرت بسیاری دارد، بواسطه ی کتیبه ای ساخته شده از گچ که در اطراف ایوان مقرنس برج قرار گرفته است نیز بسیار مشهور است.
خانه لطفی
یکی دیگر از جاذبه های گردشگری در شهرستان دامغان، عمارتی است تاریخی و متعلق به حکومت قاجاریان که از بخش های متعددی از جمله خانه ی مستخدمین، اصطبل، حیاط بیرونی، حیاط پشتی، حیاط اندرونی و … تشکیل شده است. تزئینات انجام شده در این عمارت، بسیار زیبا و چشم نواز بوده و معماری و طرح بنا جالب و زیبا است.تماشای این ساختمان قدیمی برای علاقه مندان به تاریخ و بناهای تاریخی ایرانی،جالب و دوست داشتنی خواهد بود.
بنای فتحعلی شاهی
«بنای فتحعلی شاهی» یکی دیگر از جاذبه های گردشگری در شهرستان دامغان است که سازندگان وقت، آن را درون استخری که آب «چشمه علی» در آن جاری می شود، ساخته اند. این بنای زیبا متشکل از دو طبقه با پلانی به شکل مستطیل و در دو نما است که نمای بخش شمالی را دو ستون بسیار زیبا با پوششی از چوب، تشکیل داده است. نکته ی جالب در مورد ساخت این بنا،استفاده از ملاط ساروج برای استحکام بخشی بیشتر به دلیل قرارگیری آن درون آب است.
برج چهل دختر
در بخش غربی شهرستان دامغان، بنایی قدیمی با پیشینه ای حدود اواسط قرن 5 هجری قمری مشاهده می شود که به «برج چهل دختر« شهرت یافته است. سازه ای آجری که در پشت آرامگاه امامزاده جعفر، در کنار جاده ی دامغان به سمنان و با ارتفاعی بالغ بر 15 متر ساخته شده است. با توجه به کتیبه ای تقریبا ناخوانا به خط میخی که در بخش خارجی برج قرار دارد می توان قدمت آن را متوجه شد. ساختمان چهل دختران دامغان، به دلیل بهره مندی از گنبدی بزرگ، تزئینات زیبای نمای بیرونی، خطاطی و نیز استحکام قابل توجه آن که با گذشت زمان بسیاری همچنان پابرجاست، یکی از ارزشمندترین و زیباترین آثار تاریخی باقیمانده از ایران کهن در شهرستان تاریخی دامغان است که با توجه به کتیبه ی موجود به نظر می رسد که به همت «باو شجاع اسفر بیگی، پیر اصفهان» احداث شده است.
غار شیربند
یکی از زیباترین پدیده های طبیعی و دیدنی های شگفت انگیز در شهرستان دامغان، در 12 کیلومتری شمال شرقی این شهرستان قرار دارد که به «غار شیربند» شهرت یافته است. این اثر طبیعی و بسیار زیبای استان سمنان را می توان از زیباترین غارهای موجود در ایران برشمرد. دهانه ی غار در کوهی صخره ای در ارتفاع 50 متری از سطح رودخانه قرار دارد، مشاهده می شود. طبق اظهارات زمین شناسان، غار شیربند دارای پیشینه ای بین 136 تا 190 میلیون سال است. حضور قندیل های آهکی در رنگ ها و اندازه های مختلف و رسوبات کربنات کلسیم محلول در آب که شبیه به گچ بری های عمارات مجلل و کاخ های باشکوه است و به شکل گل کلمی و بلورهای سوزنی شکل دیده می شود،زیبایی قابل توجهی را به بخش داخلی آن بخشیده است.
جالب است بدانید که طبق اظهارات زمین شناسان،این غار زیبا دارای پیشینه ای بین 136 تا 1900 میلیون سال است.
غار چاه دیو
پدیده ای زیبا، منحصربه فرد و جالب در 10 کیلومتری از شهرستان دامغان،روستای طاق و در شمال مزرعه ی فرح زاد قرار گرفته است که به نام «غار چاه دیو» شناخته می شود. شگفتی غار در این است که بر خلاف تمامی غارهای موجود، در دل کوه قرار نگرفته است، بلکه می توان آن را درون چاهی که در دل دشت واقع شده است، مشاهده کرد. عمق چاه به 7 متر می رسد و دهانه ی ورودی آن به گونه ای است که رهگذران نمی توانند آن را مشاهده کنند. در مورد این غار روایات مختلفی بر سر زبان ها است. برخی از مردم معتقدند که در این منطقه دیوی به نام «زینل» وجود داشته است که چاه و غار را کنده و ایجاد کرده است. برخی دیگر نیز معتقدند که این غار در مسیر رودخانه قرار داشته و بر اثر سیل های متعدد که در ادوار مختلف بوجود آمده است، راهی به داخل آن باز شده و چاه امروزی را بوجود آورده است.
دژگردکوه
قلعه گردکوه یا گنبدان دژ کهنسال ترین و پرصلابت ترین قلعه کوهستانی ایران است که در غرب دامغان و در نزدیکی روستای قدرت آباد واقع شده است. فاصله این قلعه تا روستا ۸ کیلومتر و تا دامغان حدود ۱۵ کیلومتر است. دیوار های این قلعه از جنس سنگ و گچ می باشد که آنرا احاطه کرده اند. این قلعه سه آب انبار مسقف دارد که در قسمت جنوبی دژ واقع شده و هر سه به هم راه دارند آب آنها از چشمه پیخار به وسیله جویی که قبلاً وجود داشته تامین می شده است. قلعه گردکوه به شکل گنبد می باشد و احتمالاً به همین خاطر آن را دژ گنبدان یا گنبدان دژ نامیده اند. این قلعه در شاهنامه فردوسی با نام دژ گنبدان آمده است و شاعر در چندین مورد بدان اشاره کرده است، از آن جمله آمده است که اسفندیار فرزند گشتاسپ مدتی به فرمان پدرش در این قلعه زندانی بوده است.
عمارت قراولخانه دامغان
عمارت قراولخانه چشمه علی یکی از مهم ترین تفریحگاه های شهر دامغان در ایران است. مجموعه چشمه علی که یک فضای محصور شده برای تفریح تابستانی شاهان قاجار بوده است. این مجموعه از دو بخش قراول خانه و سازه درون آب تشکیل شده است. دیرینگی سازه های درون مجموعه به روزگار صفویان می رسد اما کاربری تفریحی آن بیشتر در روزگار قاجار بوده است. چشمه علی در ۳۵ كیلومتری شمال دامغان قرار دارد و از قدیم الایام یكی از نقاط پر جاذبه بوده است . این محل با صفا در قدیم گردشگاه فرمانروایان و سلاطین بود, بطوریكه پادشاهان اولیه ایل قاجار علاوه بر توجه به شهر دامغان, چشمه علی را نیز مورد توجه قرار دادند. به همین جهت آغا محمد خان قاجار و فتحعلی شاه قاجار در محل چشمه, ساختمانهایی زیبا بنا نهادند.
آتشکده دروار
آتشکده دروار مربوط به سده های میانه دوران های تاریخی پس از اسلام است و در شهرستان دامغان، بخش امیرآباد، دهستان تویه دروار، روستای دروار، جنب پاسگاه دروار واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۸ اسفند ۱۳۸۷ با شمارهٔ ثبت ۲۵۱۰۴ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
تنگه دروار دامغان
منطقه ( دهستان ) تویه دروار یکی از مناطق وسیع و با پیشینه تاریخی شهرستان دامغان می باشد . این دهستان در شمال غربی شهرستان دامغان و در مرز بین این شهرستان و شهرستان سمنان و در شمالی ترین نقطه استان سمنان و در همسایگی استان مازندران قرار دارد قرار گرفتن منطقه خوش آب و هوای تویه دروار در این موقعیت جغرافیایی و دسترسی آسان و سریع به دو مرکز استان ( شهرهای سمنان و ساری ) با پیمودن مسافتی کم و وجود راه ارتباطی بین این منطقه و استان مازندران منطقه تویه دروار را جزو یکی از نقاط استراتژیک مهم از لحاظ جغرافیایی در منطقه دامغان و بخصوص استان سمنان قرار داده است فاصله منطقه گردشگری تویه دروار از مرکز شهرستان ( دامغان ) در حدود ۴۵ کیلومتر و از مرکز استان ( سمنان ) در حدود ۷۰ کیلومتر می باشد و دسترسی به دریای خزر و دیار جنگل های سر سبز شمال برای مسافران این منطقه با طی کمتر از ۲ ساعت رانندگی امکان پذیر می باشد.
امامزاده محمد دامغان
در صحن امامزاده جعفر بنایی هشت ضلعی به مساحت ۷۵ متر مربع وجود دارد که آنرا بقعه امامزاده محمد از اولاد حضرت امام موسی کاظم (ع) می دانند. داخل بقعه امامزاده هشت ضلعی و مرتفع و پوشش چپ و راست آن هره مانند است. بنای دارای گنبدی است که ارتفاع آن حدود ۱۲ متر می باشد.بر اساس کتیبه داخل بنا بنای این امامزاده نیز در زمان شاهرخ تیموری ساخته شده است۰ اما در سالهای اخیر نمای خارجی بنا با آجر معمولی باز سازی شده است.
مقبره شاهرخ تیموری
در صحن امامزاده و در مجاورت آن یک بنای چهار ضلعی آجری وجود دارد که ارتفاع آن ۱۲ متر می باشد. این بنا دارای گنبدی مدور کوچک و آجری است و به عنوان مقبره شاهرخ تیموری معروف است . اما عده ای معتقدند که این بنا در گذشته خانقاه بوده است بر بالای در جنوبی این مقبره عبارت ذیل با خط ثلث برروی کاشی نقش گردیده است: بناء هذا العماره فی ایام دوله السلطان الاعظم شاهرخ بهادر خلد الله ملکه
گنبد زنگوله
تپه های مریخی
تپه های مریخی، تپه هایی واقع در جنوب شهر دامغان هستند که فضانوردان روسی و اوکراینی آن را شبیه ترین نقطه کره زمین به مریخ می دانند. اگر به دامغان دیدنی سفر کنید، حتما سر راه رسیدن به آن، این تپه ها را خواهید دید.
