معروفترین هنرمندان میناکاری ایران چه کسانی هستند؟

هنر مینا و میناکاری یکی از زیباترین هنرهای ایرانیان است که ساخت آثار آن بسیار وقت گیر و مدت زمان زیادی را می طلبد. این هنر که دارای قدمت چندین ساله است، توسط افراد و اشخاص گوناگونی از سراسر این کره خاکی مورد استقبال قرار گرفته است و هنرمندان زیادی به این هنر زیبا مشغول می باشند. به طوریکه ایران و به خصوص شهر اصفهان را مهد این هنر نامیده اند.

حسن خان فرامرزی

مرحوم حسن خان، فرزند فرج الله خان، در سال ۱۲۸۵ شمسی در حوالی میدان نقش جهان یعنی محله باغات اصفهان، که امروز خیابان هشت بهشت نامیده می شود، دیده به جهان گشود.او در یک خانواده اصیل اصفهانی و تقریبا مرفه به دنیا آمد و از تربیتی خوب برخوردار شد. وی بسیار زیرک و کاردان بود و در زمینه های صنعتی بسیار خلاق بود. به همین دلیل نیز جذب کارهای صنایع سنگین و صنایع دستی شد. خود او می گفت: «من شانزده ساله بودم که با مسیو شونمان آشنا شدم. او مهندس فنی و اهل آلمان بود که مسئولیت نصب و راه اندازی ماشین های بافندگی کارخانه وطن در اصفهان را به عهده داشت. شونمان از معدود کسانی بود که به کارهای فنی آن زمان بسیار مسلط بود و به امور مکانیک ماشین افزار، تاسیسات برق و امثالهم احاطه ی کامل داشت.

او علاقه بسیاری به ایران و به خصوص اصفهان داشت و آثار بسیاری در سرزمین آریا از خود باقی گذاشت. وی نسبت به نژاد آریایی احساس همبستگی و ادای دین می کرد و در جنگ جهانی تا آخرین لحظاتی که آلمانی ها از ترس متفقین از ایران خارج شدند در اصفهان ماند و دختر خود را به عقد پسر عطاء الملک در آورد. به همین جهت خود را وابسته به اصفهان می دانست.

از کارهای خیر دیگرش نصب و راه اندازی کارخانه برق عطاءالملک در اصفهان بود که به عنوان دستیار او کار می کردم. بعد از آشنایی و اطمینانی که به من پیدا کرد، سعی کرد کارهای فنی آن زمان را به من بیاموزد. من هم با هوش و ذکاوت آنها را آموختم.

چنان به او وابسته شده بودم که مردم اصفهان مرا حسن شونمان می نامیدند و یا در اثر کثرت استعمال، واژه حسن شونمال را برای من به کار می بردند».

حسن خان فرامرزی در بازسازی هنر ساخت مینا در اصفهان نقش اساسی داشت؛ به قدری که دیگر بار این هنر را در اصفهان زنده کرد. او همیشه می گفت که: «مسيو شونمان مقداری رنگ میناسازی تهیه کرده و مقداری هم از آلمان آورده بود و به بعضی از نقاشان می داد و این نقاشان با راهنمایی هنرمندان آن را بر روی بوم هایی که وی آماده کرده بود، نقاشی می کردند. سپس به کوره می بردند تا فرآورده ی مینا به دست آید.

ساخت این کارها برای هنرمندانی که میناسازی را که در دوران صفویه نیز رونق داشت ندیده بودند، تعجب آور و شوق برانگیز بود. تنها کاری را که مسیو شونمان به من تعلیم نمی داد، پخت و طریقه آتشکاری مینا بود. من نیز به فکر افتادم تا چاره ای برای یادگیری تکنیک آن بیابم.

آن روزها شونمان اتاقی در منزل نیمه مخروبه ای تهیه کرده بود و داخل آن کوره میناسازی را به پا داشته بود. از آن جایی که من مشاور او بودم توانستم کوره را دقیقا درون اتاقی در طبقه بالا بازسازی کنم. این کوره دقیقا همانند کوره ای بود که او ساخته بود. سپس از سوراخی که محاط به کوره بود و به درب ورودی تعبیه کرده بودم، او را زیر نظر داشتم. زمانی که او در این محل کار می کرد، تمام حرکات او را با زمان عملیات اش دقیقا اندازه گیری و یادداشت می کردم و بالاخره از راه دور آن را فرا گرفتم و در کوره منزل خودم کارهایی را که او انجام می داد به طور دقیق انجام دادم تا به پخت مینا دسترسی پیدا کردم».

فرزند بزرگ حسن خان، می گویند: «بعد از رفتن آلمانی ها از ایران، پدرم (حسن خان) کارهایی را که توسط نقاشان برای مینا تهیه می شد خودشان آتشکاری می کردند به یاد دارم که مرحوم شکرالله خان صنیع زاده و ناصر زندی و آقای شریفیان این فن را در منزل خودمان از مرحوم پدر فراگرفته و در کارهای خودشان انتشار دادند».

بنابراین احیاگر صنعت و هنر میناسازی را باید مرحوم حسن خان فرامرزی دانست که حق بزرگی بر این صنعت دستی در اصفهان دارد.

استاد شکرالله صنيع زاده

استاد شکرالله صنيع زاده در سال ۱۲۸۵ هجری در شهر اصفهان دیده به جهان گشود. وی نوه ی دختری آقا میرزا عبدالحسین صنیع همایون (تذهیب کار و قلمدان ساز صاحب نام اواخر دوره قاجاریه) و نواده ی آقامحمد کاظم نقاش باشی بود.

استاد صنیع زاده تحصیلات ابتدایی خود را در مدرسه قدسیه ی اصفهان به اتمام رسانید و آموزش مقدمات تذهیب و نگارگری را نزد آقا میرزا عبدالحسین صنیع همایون فراگرفت و مدتی بعد به گروه هنرآموزان استاد برجسته ی هنر مینیاتور و قلمدان سازی اصفهان، حاج حسین مصورالملکی، پیوست. اما آنچه که استاد صنیع زاده را از دیگر اساتید متمایز می ساخت علاوه بر ذوق و ابتکارش، ایمان بی کرانه اش نسبت به ذات هنر بود. وی با توجه به اطلاعات اندکی که از پدربزرگش درباره ی هنر میناسازی به دست آورده بود، به انجام آزمایش ها و تجربیات متعدد و مفصلی پیرامون این هنر دست زد و توانست در این راه از تجربیات و راهنمایی های مسیو شونمان که به طور غیر مستقیم به وی رسید، و همچنین از آموزش های حسن خان فرامرزی بهره مند شود.

از ابتکارات استاد صنیع زاده ساخت مینا در حجم های بزرگتر بود؛ زیرا تا قبل از ایشان ساخت و سازهای مینا در ابعاد کوچک انجام می شد. استاد شکرالله صنیع زاده در طول عمر هفتاد و چند سال آثار متعددی در اماکن متبرکه مانند ضریح حضرت علی(ع)، امام حسین (ع)، حضرت ابوالفضل و امثالهم به یادگار گذاشت. آثار جلدسازی و تمثال های حضرت علی(ع) و حضرت عیسی (ع)، که زینت بخش موزه های داخلی و خارجی است، از آثار اوست. از شاگردان ممتاز استاد صنیع زاده، می توان استاد غلامحسین فیض اللهی، استاد هنردوست، استاد غفاریان، استاد فرشید، استاد والیان و استاد زرگرباشی، همچنین فرزندان ایشان را نام برد که هر کدام از ایشان از اساتید بزرگ هنر میناسازی هستند. علاوه بر هنر میناسازی می توان از دیگر شاهکارهای استاد صنیع زاده در رشته های مینیاتور، تذهیب، گل و مرغ و چهره سازی نام برد. استاد صنیع زاده پس از سال ها کوشش و خلق آثار بی بدیل و همچنین تربیت شاگردان ممتاز به سال ۱۳۶۲ به دیار باقی شتافت و در تخت فولاد اصفهان به خاک سپرده شد.

استاد غلامحسین فیض اللهی

بهار سال ۱۳۰۷ در یکی از روستاهای چادگان اصفهان نوزادی دیده به جهان گشود. ارادت خاص خانواده ی آن نوزاد به خاندان حسینی باعث شد که او را غلامحسین بنامند و با همین تفکر، شخصیت او شکل گرفت. عشق به خاندان تشیع و زندگی در طبیعت زیبای زنده رود و دامنه کوهستان های غرب اصفهان زیبایی شناسی را به او آموخت.

زیبا پسندی او را به دامان طبیعت می کشانید و عشق طبیعت نقاشی را در ضمیر او متبلور می کرد، به گونه ای که همه دنیای کودکانه ی او را نقاشی پر کرده بود. هر گاه پولی، هر چند ناچیز، به دست می آورد برای خرید کاغذ و مدادرنگی هزینه می کرد و با تفکرات ظریف کودکانه خود ساعت ها به نقاشی می پرداخت.

غلامحسین ۱۰ ساله بود که پدرش را از دست داد و دنیای زیبای رنگ و نقاشی های او از هم گسست ولی عشق به طبیعت و هنر لحظه ای او را رها نکرد. وی با وجود تمام مشکلات و سختی های زندگی هر گاه که فرصتی می یافت الهامات خویش را از طبیعت گذرا بر روی کاغذ ثبت می کرد و از نقش آن لذت می برد.

بنابراین اولین معلم طراحی او طبیعت و کار کشاورزی بود. در هفده سالگی آن چنان عشق نقاشی بر او غلبه کرد که تصمیم به ترک شهر و دیار خود گرفت و رو به سوی کعبه ی هنر یعنی اصفهان گذارد.

او در اصفهان بدون هیچ پناه و آشنایی سرگردان بود و عاشق وار به دنبال معشوق می گشت تا به طور اتفاقی، خداوند زیبایی ها سرنوشت او را در کف هنرمندی بزرگ رقم زد. گویی آن بزرگ نیز منتظر وی بود و او کسی نبود جز استاد شکرالله خان صنیع زاده، هنرمند میناساز اصفهانی. با همان نگاه اولی که بین آنها رد و بدل شد، جذبه ای به وجود آمد که بیست سال به عنوان مراد و مرید به طول انجامید.

غلامحسین سالک معرفت بود و توانست با کوله باری از تجربه و تکنیک آفرینش های هنری خود به سر منزل استادی برسد. البته استادی که تا آخر عمر، خود را هنرجو می انگاشت و می گفت جز این اگر باشی مرگ هنریت فرا رسیده است.

از دیگر خصایص استاد غلامحسین فیض اللهی علاوه بر شاخص بودنش در هنر میناسازی، فروتنی، حق شناسی و تعهد در مقابل خدا و بندگان خدا، به خصوص شاگردان و هنر آموزانش بود. او همیشه از مرحوم استاد شکرالله خان صنیع زاده با احترام یاد می کرد و از الطاف وی نسبت به خودش شاکر بود.

استاد فیض اللهی در طول عمر پر برکتش آثار ماندگاری از خود باقی گذاشت که زینت و افتخار هنر میناسازی است.

مرحوم فیض اللهی دارای چهار پسر بود. دو پسر وی علاوه بر تحصیلات دانشگاهی از هنرمندان میناساز اصفهان هستند و از میان پنج دخترش نیز سه نفرشان تذهیب و گل مرغ ساز هستند که هنر آنها در محافل هنری اصفهان مطرح است. از دیگر آثار آن هنرمند متعهد مذهبی آثاری ماندگار در مقابر متبرکه امامان همام حضرت مولی الموحدین، علی بن ابی طالب (ع)؛ سالار شهیدان، حسین بن علی (ع)؛ حضرت ابوالفضل، حضرت زینب و دیگر مکان های مقدس مسلمین جهان است. وی علاوه بر هنر میناسازی در رشته نقاشی فرش، تذهیب و مینیاتور در مکاتب مختلف به خصوص مکتب اصفهان نیز استادی کم نظیر بود.

استاد غلامحسین فیض اللهی پس از سال ها تلاش و کوشش در نیمه شب ۱۹ آذرماه ۱۳۷۶، به ندای حق لبیک گفت و به دیار باقی شتافت و در قطعه نام آوران باغ رضوان به خاک سپرده شد.

استاد ابراهیم زرقونی

عمر با عزت ایشان 80 سال بود. از همان ابتدا، در کار قلمزنی بوده است. اولین کسی بود که انواع طرح های میناکاری روی گلدان را ایجاد کرد. به رنگ های میناکاری عشق و علاقه بسیار زیادی داشت. بیشتر از هنرمندان هندوستانی الهام می گرفت. پدر ایشان در حرفه میناکاری مشغول بودند. موزه هنر میناکاری اصفهان، بخشی از آثار ایشان را به نمایش گذاشته است. این آثار به قدری ارزشمند است که برخی از سیاستمداران ایرانی، آنها را به دولتمردان خارجی هدیه داده اند.

استاد مرتضی اسماعیلی میناکاری

ایشان از معروف ترین اساتید میناکاری اصفهان است که نزدیک به 70 سال سن دارند و در قید حیات هستند. ایشان هنر میناکاری را هم در داخل و هم خارج از کشور پیاده سازی کرده و محصولاتی باکیفیت ،تولید می کنند. ایشان نیز به صورت خانوادگی در این عرصه فعالیت می کند و ظروف میناکاری شده آنها در تهران معروف است. طراح های تولیدی این هنرمند، هم مرغوبیت بالایی دارد و هم به خوبی بر تولید آثار، نظارت می شود. ضمن آنکه امضای شخصی ایشان بر روی طرح های تولیدی، نقش بسته است. در آثار استاد اسماعیلی، تولیداتی مانند تنگ و پارچ مسی میناکاری شده، بشقاب های سه تیکه ای، گلدان و گلاب پاش میناکاری شده و قندان میناکاری شده دیده می شود. علاقه مندان به هنر نگارگری می توانند آموزش کامل و تخصصی میناکاری را نزد اساتید برجسته کشورمان فرابگیرند.

استاد احمد رائض

این هنرمند بزرگ نیز یک قرن پیش به دنیا آمده است و هم اکنون در قید حیات نیستند. او از جمله اساتید میناکاری اصفهان است که از سن نوجوانی به یادگیری این حرفه اقدام کرد. آثار ایشان در بین کشورهای خارجی نیز مانند اروپا و آلمان، طرفداران زیادی دارد و به این کشورها صادرات می شود. ایشان به تاسیس کارگاه مینیاتوری اقدام نموده اند و تابلویی با 145 صورت، طراحی کرده که هم اکنون در موزه سوئیس است. این استاد از روی “خمسه نظامی” به طراحی تصاویر مینیاتوری اقدام کرده است. ایشان همچنین کارگاه میناگری داشته اند که متأسفانه از جمله کارگاه های خاموش و فراموش شده است و نیازمند احیاء، توسط هنرمندان این حرفه می باشد.

سید محمد فقیهی

این استاد بزرگ هم اکنون در قید حیات هستند و آثار ایشان همراه با ریزه کاری و زیبایی همراه است که نشان دهنده تلاش و خلاقیت این استاد بزرگ است. این استاد از سنین نوجوانی به دلیل شرایط سخت خانوادگی شروع به میناگری کرد. مدتی را نیز شاگرد استاد صنیع زاده بوده اند. آثار ارزشمند این استاد در موزه اصفهان نگه داری می شود. ایشان نیز از جمله اساتید میناکاری اصفهان است که آثارش به چندین مکان، تقدیم شده است. آثاری مانند گل و بوته با شعار “در بهار آزادی، جای شهدا خالی” که به شهدا تقدیم شده، اثری تصویری از مسجد الصخره به مناسبت روز قدس که به مجلس شورای اسلامی هدیه شده، و طراحی تصویری از بقعه حرم مطهر امام رضا ع از جمله آثار ارزشمند ایشان می باشد.

استاد حسین اسماعیلی

استاد اسماعیل در حال حاضر 70 سال سن دارند. در معرفی هنر میناکاری در خارج و داخل کشور فعالیت های بسیار زیادی انجام داد. خانواده او هنردوست بوده و در تهران اقامت داشتند. محصولات ایشان با کیفیت بودند. امضای او روی برخی از آثار میناکاری مشهود است. ایشان روی تنگ و پارچ مسی، قندان، گلاب پاش، گلدان، بشقاب های سه تیکه هنرنمایی کرده اند.

استاد مسیو شونمان

این استاد بزرگ در واردات رنگ های میناکاری از آلمان نقش بسزایی داشت. می توان به جرات بیان کرد که هنر میناکاری مدیون زحمات این مهندس آلمانی است. سایر هنرمندان ایرانی آن دوره، شاهکارهای هنری خود را خلق می کردند و روز بعد، آن ها را به کوره پخت می بردند.هنرمندانی مانند شکرالله صنیع زاده ، استاد شریفیان ، زندی نحوه پخت محصولات میناکاری را که از آلمانی ها فرا گرفته بودند را توسعه و گسترش دادند.

هنر میناکاری و اهمیت آن در بین صنایع دستی مختلف