IVF یکی از رایج ترین روش های درمانی برای افرادی است که قادر به بارداری طبیعی نیستند. در روش ای وی اف عمل لقاح خارج از بدن زوجین انجام می شود.زنان پیش از انجام این روش ابتدا با تجویز پزشک داروهایی (هورمون باروری) برای تحریک تخمک گذاری استفاده می کنند. پس از چند روز با صلاح دید پزشک تخمک ها را از بدن خانم از طریق سونوگرافی واژینال جمع آوری کرده و با اسپرم مرد، عمل لقاح را در محیط و شرایط مخصوص آزمایشگاهی انجام می دهند.
لقاح مصنوعی زمانی انجام می شود که کیفیت اسپرم «نرمال» تشخیص داده شود. در صورت وجود مشکلاتی در اسپرم از قبیل تعداد و تحرک پایین اسپرم، می توان از روش های دیگری مانند میکرواینجکشن یا تزریق اسپرم به داخل سیتوپلاسم تخمک (ICSI) استفاده کرد. در این روش جنین شناس، اسپرم به دست آمده از مایع منی (یا بافت بیضۀ مرد)، را به داخل سیتوپلاسم تخمک زن تزریق می کند.چنانچه لقاح به صورت موفقیت آمیز انجام شود، بین ۲ تا ۶ روز جنین اجازه رشد دارد و پس از آن جنین شناس، قوی ترین جنین را انتخاب کرده و به رحم مادر منتقل می کند، تا با رشد در آن به زایمان موفق تبدیل شود.
دلیل استفاده از روش لقاح آزمایشگاهی
لقاح آزمایشگاهی برای درمان ناباروری هایی با علل زیر، به کار می رود:
- لوله های فالوپ مسدود یا آسیب دیده باشند
- لوله های فالوپ خارج شده باشند
- ناباروری علت مردانه داشته باشد، مانند کاهش تعداد اسپرم یا کاهش تحرک اسپرم
- اختلالات تخمک گذاری، نارسایی زودرس تخمدان(یائسگی زودرس )، فیبروئیدهای رحم
- ناهنجاری های ژنتیکی
- اندومتریوز
- حضور آنتی بادی علیه اسپرم یا تخمک
- ناتوانی اسپرم در نفوذ یا زنده ماندن در موکوز (موکوس) دهانه رحم
- ناباروری با علل نامعلوم.
عوامل موثر در موفقیت IVF یا لقاح مصنوعی
در بهترین شرایط نیز میزان حاملگی با این روش ها که بسیار پرهزینه است، چیزی حدود 25 درصد است. یعنی از هر چهار زوج ناباروری که تحت درمان با روش IVF قرار می گیرند، یک زوج صاحب فرزند می شود. مهم ترین عاملی که میزان موفقیت IVF را تعیین می کند، سن تخمک و به عبارتی سن تقویمی مادر است. همه زنان با تعداد مشخصی تخمک به دنیا می آیند که مجموع این تخمک ها را در اصطلاح، رزرو تخمدان می نامند. رزرو تخمدانی هر کسی از ابتدای تولد مشخص است و تاکنون راهی برای افزایش آن یافت نشده است، اما با افزایش سن زن، تخمک های وی نیز پیر می شوند و از کیفیت سابق برخوردار نخواهند بود.
تاثیر سن مادر
هر چه سن مادر بالاتر باشد، نه تنها رزرو تخمدانش کمتر می شود بلکه میزان پاسخ دهی تخمدان به داروها کمتر خواهد بود. تخمک هایی که از این افراد به دست می آید، کم کیفیت تر و جنین ها نیز فاقد کیفیت مطلوب خواهند بود. ضمن این که احتمال بروز مشکلات کروموزومی با افزایش سن خانم افزایش می یابد و طبیعتا جنین های مشکل دار قادر به لانه گزینی نیستند یا در صورت بروز حاملگی در مراحل اولیه سقط می شوند.
کیفیت جنین تشکیل شده
مشکلات ژنتیک سلول تخم منحصر به اشکالات تخمک نیست و اختلالات ژنتیک اسپرم نیز منجر به تشکیل جنین بی کیفیت می شود.علاوه بر خوب بودن کیفیت تخمک و جنین، اندومتر (دیواره داخلی رحم که جنین در آن لانه گزینی و رشد می کند) باید پذیرای جنین باشد. لانه گزینی جنین در رحم مادر، فرآیند بسیار ظریف و پیچیده ای است. همزمانی تغییرات ایجاد شده پس از لقاح در جنین و اندومتر برای لانه گزینی و دستیابی به حاملگی طبیعی بسیار مهم است و چنانچه این تغییرات که لازمه پذیرندگی جنین است، در سلول های اندومتر ایجاد نشده باشد، جنین با وجود ورود به حفره رحم، قادر به تهاجم به بافت اندومتر و لانه گزینی در آن نخواهد بود و دفع خواهد شد.
بعضی بیماری بر موفقیت لقاح مصنوعی تاثیرگذارند
بعضی بیماری ها مثل اندومتریوز یا تنبلی تخمدان (تخمدان پلی کیستیک) و اختلالاتی مثل عفونت مزمن لوله رحمی ـ که با اتساع لوله و وجود مایع درآن مشخص می شود ـ با آسیب به جنین یا تغییر محیطی که جنین قرار است در آن لانه گزینی و رشد کند، می تواند موجب عدم دستیابی به حاملگی از طریق IVF شود. در صورتی که این بیماری ها در خانمی که مبتلا به ناباروری است وجود داشته باشد، باید ابتدا به کمک دارو یا جراحی (در صورت نیاز) کنترل یا حداقل سرکوب و سپس اقدام به IVF شود.
تاثیر استرس بر ناباروری زنان
واضح است که استرس می تواند بر درمان ناباروری تأثیر بگذارد. همچنین ناباروری می تواند تأثیرات روان شناختی ایجاد کند و زمینه ساز بروز اختلالات روانی و مشکلات زناشویی شود.اثرات روان درمانی در افزایش میزان حاملگی در مطالعات مختلف متفاوت بوده است، بعضی محققان نشان داده اند مداخلات روان درمانی تأثیر اندکی بر میزان حاملگی دارد، اما در بعضی مطالعات نتیجه گرفته اند، روان درمانی باعث کاهش اضطراب و افسردگی می شود و شانس پذیرش جنین در رحم را افزایش می دهد. به همین دلیل، روش های مختلف روان درمانی و اضطراب زدایی به عنوان درمان کمک کننده در کنار دیگر روش های درمان وجود دارد، ولی اثر این درمان ها هنوز به قطعیت روشن نشده است.
استراحت مطلق
طی انجام مراحل IVF پس از این که انتقال جنین به داخل رحم صورت گرفت، لازم است مادر چند ساعتی در بیمارستان استراحت مطلق داشته باشد، ولی پس از آن می تواند به منزل برود وبه صرف انجام IVF نیاز به استراحت مطلق ندارد، مگر این که مشکل همزمان دیگری وجود داشته باشد. نزدیکی جنسی نیز در ساعات یا شاید روزهای اولیه به دلیل ایجاد انقباض رحمی و احتمال دفع جنین بهتر است انجام نشود ولی بعد از آن، شخص می تواند زندگی معمول خود را از سر بگیرد.در صورتی که اولین IVF منجر به بارداری نشود، بررسی های خاص (مثل بررسی مولکولی پذیرندگی اندومتر یا بعضی اعمال جراحی یا بررسی های ژنتیک) صورت خواهد گرفت. بنابراین یک بار شکست در IVF به معنی کاهش احتمال موفقیت در بار دوم نیست وحتی شاید با بررسی بیشتر، احتمال موفقیت، بیشتر بشود.
برای یک آی وی اف موفق چه شرایطی لازم است؟
تجربه IVF موفق، به شدت تحت تأثیر شرایط بدنی زن و شوهر قرار دارد. به همین علت پزشک قبل از شروع پروسه IVF به انجام چکاپ کامل زن و شوهر می پردازد. این چکاپ ها شامل موارد زیر می شود:
- آمادگی رحم
- آمادگی لوله های فالوپ
- داشتن ذخیره تخمدانی مناسب برای آی وی اف
- اندازه فولیکول مناسب برای آی وی اف
- وجود اسپرم سالم و متحرک
- سبک زندگی سالم
- مدیریت استرس و حفظ روحیه
- قطع مصرف داروهایی که با داروهای باروری تداخل دارند
برای آشنایی بیشتر به توضیح هرکدام از چکاپ ها میپردازیم.
آمادگی رحم
حفره رحم باید توسط سونوگرافی، اشعه ایکس و یا هیستروسکوپی مورد بررسی قرار گیرد تا مواردی نظیر وجود فیبروم، بافت اسکار یا زخم و پولیپ بررسی شود؛ چراکه هر یک از این موارد می تواند به تنهایی از لانه گزینی جنین جلوگیری به عمل آورد. همچنین در یک خانم مایل به باردارشدن، برخی از بیماری های سیستم تولیدمثل مانند اندومتریوز، عفونت مزمن لوله رحمی و اختلال در لانه گزینی و رشد جنین نیز باید مورد ارزیابی واقع شود تا به کمک داروها و جراحی های مربوطه، مشکل برطرف گردد و سپس فرایند آی وی اف صورت گیرد.
آمادگی لوله های فالوپ و خالی بودن آنها از هیدروسالپنکس
وجود مایع هیدروسالپنکس در داخل لوله های فالوپ، سبب کاهش ۵۰ درصدی احتمال موفقیت IVF می شود. در صورت وجود مایع در لوله ها باید قبل از شروع پروسه IVF، لوله ها را بست و یا مایع را از لوله خارج کرد. توصیه می شود قبل از عمل انتقال جنین با انجام سونوگرافی، از خالی بودن لوله های رحمی خود از مایع هیدروسالپنکس مطمئن شوید.
وجود تخمدان سالم
افزایش درصد موفقیت آی وی اف، متأثر از کیفیت و کمیت تخمک نیز می باشد که بدین منظور، ممکن است مکمل هایی نظیر کوانزیم کیو10 (CoQ10)، امگا3 و اسیدآمینه ال آرژنین (L-Arginine) توسط پزشک تجویز شود. همچنین وجود، مولتی ویتامین ها نظیر ویتامین D نیز در افزایش شانس IVF موفق نقش بسزایی دارد؛ البته باید گفت که مصرف همزمان مکمل ها و داروهای آی وی اف صحیح نیست و حداقل می بایست 3 ماه قبل از شروع داروهای آی وی اف، مصرف مکمل ها را به پایان رساند.
داشتن ذخیره تخمدانی مناسب برای آی وی اف
کلید اصلی موفقیت آی وی اف، وجود یک ذخیره تخمدان خوب است. پزشک برای تخمین تعداد تخمک ها از آزمایش خون و سونوگرافی استفاده می کند. انجام آزمایش خون در دومین یا سومین روز پریود می تواند میزان هورمون های محرک فولیکول و نیز سونوگرافی می تواند تعداد فعلی فولیکول ها را مشخص نماید.برای افزایش شانس موفقیت عمل IVF، سایز فولیکول ها باید بالای ۱۸ باشد. هنگامی که سایز فولیکول بیش از ۱۸ شود، پزشک با تزریق آمپول HCG به آزادسازی فولیکول های غالب در زمان مناسب کمک می کند. لازم به ذکر است که باید از تزریق خودسرانه این دارو پرهیز نمود.
وجود اسپرم سالم و متحرک
ازجمله عوامل مؤثر در بهبود سلامت اسپرم، می توان به مصرف ویتامین ها و داروهای افزایش کیفیت و کمیت اسپرم، مصرف روزانه 2 لیتر آب، خنک نگه داشتن بیضه و حفظ وزن مناسب اشاره کرد. همچنین پرهیز از دوچرخه سواری و حمام داغ نیز موجب افزایش سلامت اسپرم می شود. انجام آزمایش اسپرم نیز می تواند امکان مقایسه میزان اسپرم همسر را با میزان اسپرم مورد نیاز برای موفقیت در آی وی اف فراهم آورد.
آی وی اف موفق با سبک زندگی سالم
سبک زندگی سالم یکی از راه های افزایش موفقیت IVF است. توصیه می شود در مورد مصرف سایر داروها، مکمل ها و داروهای گیاهی با پزشک خود صحبت کنید؛ چرا که برخی از داروها یا مکمل ها بر موفقیت IVF تاثیرگذار هستند. همچنین از جمله موارد مهم در نتیجه پروسه آی وی اف، خواب کافی می باشد و از این رو نتایج نشان می دهد احتمال موفقیت زنانی که در طول شبانه روز ۷ تا ۸ ساعت می خوابند، بالاتر از سایر افراد می باشد.متأسفانه اغلب زنان با شروع پروسه IVF، فعالیت ورزشی خود را متوقف می کنند. با این حال به توصیه پزشکان، ادامه دادن ورزش _به ویژه در بانوان ورزشکار و افراد دارای برنامه های تمرینی منظم_ و همچنین نگه داشتن شاخص توده بدنی (BMI) در حد نرمال، تأثیر بسیاری بر افزایش موفقیت IVF می گذارد.البته باید در طول این فرایند درمانی از فعالیت های ورزشی سنگین پرهیز کرد؛ چرا که ورزش های سنگین، شانس لانه گزینی موفق در آی وی اف را در زنان کاهش می دهد.
مدیریت استرس و حفظ روحیه
یکی از مهمترین دلایل عدم موفقیت IVF، استرس می باشد؛ بنابراین بهتر است برای حصول نتیجه مطلوب در پروسه IVF، استرس و اضطراب خود را مدیریت کنید.اغلب افراد پس از انتقال جنین دچار ترس و اضطراب می شوند. مطالعه کتاب های کمدی، دیدن فیلم های کمدی و یا ایجاد فضای شاد در خانه می تواند تأثیر مثبتی بر نتیجه IVF داشته باشد.از این رو محققان برای بررسی تأثیر خنده بر نتیجه IVF، شرایط ملاقات افراد را پس از انتقال جنین با یک دلقک فراهم کرده اند که نتایج نشان داد شانس بارداری افرادی که پس از انتقال جنین با دلقک ملاقات کرده اند به نسبت افرادی که با دلقک ملاقات نکرده اند دو برابر بیشتر بوده است.
مدیریت مصرف داروها
در طول درمان ناباروری به روش IVF می بایست مصرف داروهایی که با داروهای باروری تداخل دارند را متوقف نمود. به بیانی دیگر، قبل از شروع پروسه IVF و در جلسات اول معاینه، باید لیست داروهای مصرفی خود را به پزشک ارائه داد. مصرف برخی از داروها تأثیر منفی بر نتیجه IVF خواهد داشت. داروهایی نظیر استامینوفن، ایپوپروفن، مکمل های غیرتجویزی و برخی از داروهای ضدحساسیت سبب بروز اختلال در تعادل هورمونی شده و در نهایت، بر نتیجه آی وی اف اثر منفی می گذارد.
تنگی دهانه رحم چگونه باعث نازایی می شود؟
