به گزارش سایت خبری ساعد نیوز به نقل از مهر، از ساعت ۱۱ صبح روز سه شنبه ۴ آبان ماه حمله سایبری به سامانه هوشمند سوخت جایگاه های بنزین سراسر کشور را با اختلال وسیع روبه رو کرد و این مشکل همچنان نیز ادامه دارد.
تیرماه امسال هم حمله گسترده سایبری به شرکت راه آهن و ستاد وزارت راه و شهرسازی به دلیل ضعف لایه های امنیتی فعالیت های جاری این وزارتخانه را چندین روز دچار مشکل کرد؛ پیش تر نیز حمله سایبری به سامانه سازمان هایی مانند گمرک، پلیس راهور، وزارت بهداشت و ثبت احوال گزارش شده بود.
وقوع این قبیل اتفاقات ناشی از بی توجهی سازمان ها به هشدارها و بی اهمیت جلوه دادن مسائل مربوط به امنیت سایبری کشور و عدم مسئولیت پذیری و موازی کاری دستگاه های متولی است و به همین دلیل مشخص نیست که مسئولیت این قبیل رخدادها برعهده کدام نهاد و یا سازمان است و در اغلب موارد پیگیری موضوع در جریان پاس کاری میان دستگاه ها به فراموشی سپرده می شود.
قانون چه می گوید...
تعدد بروز اتفاقات مشابه در کشور نشان می دهد که پیشگیری و مقابله با تهدیدات سایبری و مدیریت مخاطرات فضای مجازی در داخل کشور دارای ضعف جدی بوده و سند شورای عالی فضای مجازی برای تقسیم وظایف دستگاه ها در «نظام ملی پیشگیری و مقابله با حوادث فضای مجازی» ناکارآمد است.
مطابق با آنچه که در «نظام ملی پیشگیری و مقابله با حوادث فضای مجازی» توسط شورای عالی فضای مجازی به تصویب رسیده، مسئولیت هر دستگاهی در پیشگیری و مقابله با حوادث فضای مجازی مشخص است. طبق این مصوبه، پیشگیری و مقابله با حوادث حوزه عمومی برعهده نیروی انتظامی است؛ حوادثی که در سازمان های غیر زیرساختی رخ می دهد از طریق وزارت ارتباطات باید رسیدگی شود و مسئولیت پیگیری حوادث در دستگاه های حاکمیتی که دارای زیرساخت های حیاتی و حساس هستند نیز بر عهده مرکز افتای ریاست جمهوری است. در همین حال انجام رزمایش و تست پایداری زیرساخت های حیاتی کشور نیز برعهده سازمان پدافند غیرعامل است.
پیشگیری و مقابله با حوادث حوزه عمومی برعهده نیروی انتظامی است؛ حوادثی که در سازمان های غیر زیرساختی رخ می دهد از طریق وزارت ارتباطات باید رسیدگی شود و مسئولیت پیگیری حوادث در دستگاه های حاکمیتی که دارای زیرساخت های حیاتی و حساس هستند نیز بر عهده مرکز افتای ریاست جمهوری است. در همین حال انجام رزمایش و تست پایداری زیرساخت های حیاتی کشور نیز برعهده سازمان پدافند غیرعامل استاما با این حال به نظر می رسد جایگاه نهادهای اصلی و دستگاه های متولی همچون افتا، ماهر، فتا و سازمان پدافند غیرعامل در پذیرفتن مسئولیت شفاف نیست و کشور در تأمین امنیت فضای مجازی دچار ضعف هایی است و در موقع بروز مشکلات دقیقاً معلوم نیست که مقام پاسخگو کیست و در مقابل چه چیزی باید پاسخگو باشد.
حمله سایبری به سامانه هوشمند سوخت از نگاه متولیان امنیت سایبری
در جریان اختلال در سامانه هوشمند سوخت کشور، هر یک از نهادهای مرتبط با موضوع در کشور چند ساعت پس از وقوع رخداد با انتشار اطلاعیه، نسبت به موضوع حمله سایبری واکنش نشان دادند.
مرکز ملی فضای مجازی با تأیید وقوع حمله سایبری به سامانه هوشمند سوخت تاکید کرد: «ساعت ۱۱ صبح روز سه شنبه (۱۴۰۰/۰۸/۰۴) مرکز افتا گزارشی در خصوص حمله سایبری به سامانه هوشمند سوخت کشور اعلام کرده و به تبع آن جایگاه ها در ارائه خدمات سوخت رسانی از مدار خارج شدند؛ دستگاه های ذی ربط در حال رفع مشکل ایجاد شده هستند و تا ساعاتی دیگر خدمات سوخت رسانی به حالت عادی بر خواهد گشت.»
سازمان پدافند غیرعامل نیز در اطلاعیه ای با تاکید بر اینکه آسیب پذیری سایبری شرکت پخش و پالایش به مسئول دستگاه اطلاع داده شده بود و اختلال در خدمت رسانی به مردم و خدشه به اعتبار سایبری کشور را پیگیری قانونی می کنیم، اعلام کرد: «اساسا ایمنی، امنیت و دفاع در فضای سایبری امری نسبی است و به میزان سایبری شدن زیرساخت ها و دارایی ها، امکان اختلال در کارکرد خدمات به دلیل حوادث سایبری افزایش می یابد. امروزه بروز حوادث سایبری در کشورهای توسعه یافته با دلایل مختلف تبدیل به یک واقعیت اجتناب ناپذیر و یک چالش جهانی شده است. در این شرایط سازمان پدافند غیرعامل کشور از سوی مرکز ملی فضای مجازی مکلف به اجرای رزمایش ها در زیرساخت ها در جهت تست پایداری ارائه خدمات شده است.»
این سازمان با اشاره به انجام بیش از ۷۰ رزمایش سایبری و ارائه گزارش آسیب پذیری ها به مرکز ملی فضای مجازی، اعلام کرد: «در حوزه زیرساخت انرژی نیز تاکنون پدافند غیرعامل دو رزمایش در حوزه وزارت نفت و شرکت های تابعه از جمله شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی انجام داده و نتایج، از جمله آسیب پذیری های عمده را جهت برطرف سازی به مسئولین ابلاغ کرده است و در راستای صیانت از حقوق عامه و تاب آوری ملی موضوع رفع آسیب پذیری ها را مکرر پیگیری کرده است. از ابتدای بروز حادثه در سامانه هوشمند توزیع سوخت نیز تیم های عملیاتی قرارگاه پدافند سایبری در تعامل با سایر بخش های امنیت سایبری کشور به بررسی دلایل بروز اختلال سایبری و کمک به بازگشت کارکرد خدمات جایگاه های توزیع سوخت اقدام کردند که در نتیجه خدمات سامانه هوشمند به تدریج در حال بازگشت به حالت اولیه است.»
وزارت ارتباطات نیز در اطلاعیه ای با تاکید بر اینکه تمامی زیرساخت های ارتباطی و مخابراتی کشور بدون هیچ مشکلی در حال خدمات رسانی هستند، اعلام کرد که «بر اساس پیگیری های به عمل آمده و با تلاش کارشناسان وزارت نفت اختلال به وجود آمده در سامانه های جایگاه های سوخت نیز در حال رفع است و در ساعات آینده به تدریج به حالت پایدار باز می گردد.»
پاسخ برخی نهادهای ذیربط...
مسئولان این وزارتخانه در پاسخ به پیگیری خبرنگار مهر تاکید کردند که «مطابق با سند نظام مقابله با حوادث سایبری، مسئولیت امنیت زیرساخت های حیاتی با وزارت ارتباطات نبوده و این موضوع مربوط به مرکز افتای ریاست جمهوری است.»
در همین حال خبرنگار مهر موضوع را از مرکز افتای ریاست جمهوری نیز پیگیری و کسب اطلاع کرد که موضوع در دست بررسی کارشناسان این مرکز قرار دارد و نتیجه گزارش کارشناسی به شورای امنیت ملی اعلام می شود.
پس از آن و با گذشت حدود ۲ روز از این رخداد مرکز مدیریت راهبردی افتای ریاست جمهوری عصر روز گذشته در اطلاعیه ای با تاکید بر اینکه بلافاصله پس از رصد این اختلال، گروه های رسیدگی به حادثه، تشکیل شدند و برنامه ریزی برای بازیابی خدمت، شناسایی و رصد علت حمله انجام شد، اعلام کرد: بازگردانی جایگاه های سوخت به چرخه توزیع در سریع ترین زمان ممکن، نشان از توانمندی های سایبری کشور است.
دفاع رئیس مرکز ملی فضای مجازی از عملکرد دستگاه های مسئول
پس از وقوع حمله سایبری به سامانه هوشمند کارت سوخت، ابوالحسن فیروزآبادی دبیر شورای عالی و رئیس مرکز ملی فضای مجازی نیز شب سه شنبه در برنامه تلویزیونی جزئیات وقوع این اختلال را تشریح کرد و توضیح داد: «پس از این اختلال، دستگاه های مربوطه به بررسی مسئله پرداختند و علائم یک حمله سایبری را مشاهده کردند. این حمله سایبری خسارت های سخت افزاری به دنبال نداشت و هدف آن، تنها ایجاد اختلال در ارائه خدمت به شهروندان بود. کارشناسان در مدت کوتاهی توانستند راه حل رفع مشکل را پیدا کنند. حدود ۴۶۰۰ جایگاه سوخت رسانی بنزین در کشور داریم که باید اصلاحاتی در برنامه نرم افزاری شان انجام دهند و این کار از ساعت پنج بعدازظهر به تدریج در حال انجام است.»
به گفته وی، «به سرورها و اطلاعات لطمه ای وارد نشده چرا که اصولاً شبکه جایگاه سوخت رسانی کشور ما مختص خودمان است؛ پمپ بنزین ها تمام الکترونیک هستند و از نظام پرداخت و نظام واگذاری سوخت، تا نظام های الکترونیکی دیگر مانند تلفن مداربسته در جایگاه ها تحت نظام واحدی کار می کنند. با تمهیداتی امنیتی که از پیش حمله در نظر گرفته شده بود، به اطلاعات سهمیه مردم لطمه ای وارد نشده و فقط در نظام خدمت رسانی اختلال ایجاد شده است.»
فیروزآبادی با بیان اینکه به دلیل اینکه این سیستم ها به هم متصل هستند، شاید حمله کردن به سیستمی که نسبتاً پیچیدگی بالایی نداشته و تعداد ترمینال های زیادی دارد، کار سختی نباشد، تاکید کرد: «یعنی حمله ای که انجام شده، سطح بالایی نداشته است. البته شاید اگر تدابیر مناسب تری اتخاذ می شد، ما حتی شاهد وقفه در سوخت رسانی هم نبودیم. این حمله احتمالاً توسط یک کشور خارجی انجام شده اما اکنون برای اعلام نام آن کشور و روند حمله زود است.»
دبیر شورای عالی فضای مجازی با اشاره به اینکه متأسفانه اخیراً در سیستم راه آهن هم شاهد چنین اختلال گسترده ای بودیم که توانستیم با توان سایبری در کشور ظرف ساعات کمی مشکل را رفع عیب کنیم خاطرنشان کرد: «این حادثه هم در مدت کوتاهی رفع عیب شده، اما به دلیل گستردگی جایگاه ها در سرتاسر کشور، به تدریج باید تیم هایی اعزام شوند و رفع اشکال کنند و امیدواریم تا ظهر روز چهارشنبه رفع اشکال شود.»
دبیر شورای عالی فضای مجازی وظیفه مقابله با حملات سایبری را سازمان و مسئول مربوط به آن و متولی و پشتیبان امنیت را مرکز مدیریت راهبردی افتا معرفی کرد. همچنین تقسیم کار در کارآمدی سیستم امنیتی در زیرساخت های کشور در حوزه وزارت نفت و شرکت های تابعه آن به سازمان پدافند غیر عامل واگذار شده است.
وی گفت: «این حملات نشان می دهد مدیران دستگاه های کشور حساسیت و توجه لازم را به امنیت ندارند و اهمیتی که باید به بحث فناوری اطلاعات بدهند نمی دهند. کمترین دستاورد این گونه حملات، جلب توجه مسئولان دستگاه های زیرساخت کشور به امنیت است.»
مهمترین دلایل حملات سایبری اخیر در کشور
دکتر احسان کیانخواه پژوهشگر حوزه امنیت و حکمرانی فضای مجازی در گفتگو با خبرنگار مهر، به تشریح دلایل بروز چنین رخدادهایی در نشت اطلاعات و هک سامانه های رایانه ای کشور می پردازد و معتقد است که «کنترل دقیقی بر مسیری که گیت وی ملی در اختیار کشور قرار گرفته و توسط شرکت ارتباطات زیرساخت توزیع و به ISPهای داخلی می رسد، صورت نمی گیرد. مراکز داده مهم ما بدون هیچ کنترلی مسیر انتقال داده را طی کرده و به سمت IPخاصی می روند. از این رو می توان گفت که دفاع محکمی برای حفاظت از آنها وجود ندارد.»
وی با اشاره به اینکه شرکت ها و سازمان های مختلف از نظر نیروی فنی و کارشناس متخصص در این حوزه ضعف هایی دارند، گفت: «سوال مهم این است که یک وزارتخانه و سازمان مهم چقدر برای زیرساخت و نیروی فنی امنیتی خود هزینه می کند که این نیرو بدون دغدغه مشغول به کار تخصصی خود باشد؟ کمبود نیروی ماهر و دستمزد مناسب برای آن همواره یکی از مشکلات حوزه امنیت سایبری در کشور ما است.»
عدم تهیه و بروز رسانی تجهیزات حوزه امنیت
کیانخواه گران بودن تجهیزات حوزه امنیت و به روز رسانی این تجهیزات را یکی دیگر از عوامل مهم در ارتقای امنیت سایبری دانست و افزود: «تجهیزات حوزه امنیت برای مدیران سازمان ها اهمیت کمی دارد. تنها زمانی امنیت برای یک سازمان مهم می شود که سازمان به چالش بر بخورد. معمولاً سازمان ها در حوزه امنیت هزینه کمتری می کنند.»
راه اندازی مراکز داده بدون استاندارد و مجوز مناسب
این پژوهشگر حوزه امنیت فضای مجازی یکی دیگر از مشکلات را نداشتن شناسنامه و مجوزهای لازم مراکز داده حیاتی عنوان کرد و با بیان اینکه مجوزها اغلب صوری هستند، تصریح کرد: «استاندارد بومی مشخصی برای راه اندازی مراکز داده حیاتی در کشور وجود ندارد. اگر بخواهیم صرفاً بر اساس استانداردهای شرکت های خارجی مانند سیسکو عمل کنیم ممکن است روزی با تهدیدی از جانب خود این شرکت ها مواجه شویم. در بسیاری از مواقع خود شرکت ها کدها را در اختیار ویروس قرار می دهند. پس بنابراین استاندارهای بومی در حوزه تأیید مراکز داده، ضروری است.»
به گفته وی، مثال حمله سایبری به سامانه هوشمند سوخت نشاندهنده این است که ما اصول اولیه طراحی یک مراکز داده را نیز رعایت نکرده ایم. چرا که در صورت انجام برخی اقدامات شاید تنها بخشی از تهران یا کشور دستخوش اختلال در سوخت رسانی می شدند نه اینکه این اختلال سراسری باشد. با این وجود چنین رخدادی برای بانک ها و در حوزه برق و گاز نیز ممکن و قابل پیش بینی است.
ضعف جدی دستگاه های اجرایی در حوزه IT
کیانخواه تصریح کرد: «مشکل دیگر به این مساله بر می گردد که دستگاه های دولتی ما به ویژه وزارت نفت در حوزه ITبسیار ضعیف هستند؛ عمدتاً سایت های وزارتخانه ها در اختیار بخش خصوصی است و این بخش کار پشتیبانی را انجام می دهد. این موضوع باعث می شود که سازمان، دانش انباشته ای در حوزه امنیت سایبری زیرمجموعه خود نداشته باشد چرا که نیروها جابجا شده و مدام در حال رفت و آمد هستند. از این رو نظارت مستمری روی کارمندان امنیت سایبری صورت نمی گیرد و آنها تعهد کاری جدی ندارند.»
این کارشناس فضای مجازی چالش دیگر را مراکز غیر پاسخگو در حوزه امنیت سایبری دانست و گفت: «افتا و ماهر متأسفانه کارایی لازم را ندارند و افتا در مورد اخیر پاسخگویی مناسبی نیز نداشته که این خود یک چالش محسوب می شود. معمولاً افرادی که در این مجموعه ها هستند به دلایلی خود را ملزم به پاسخگویی نمی دانند مشخص نیست دقیقاً چه اتفاقی افتاده و آیا پیگیری های لازم توسط این نهادها انجام شده و یا نه. اساساً مسئولیت امن سازی به عهده چه نهادی است؟ به نظر می رسد افتا صرفاً به آموزش و تهیه چک لیست اکتفا کرده است و تنها یک سری بایدها را به سازمان ها و دستگاه ها دیکته می کند. اما اگر این اقدامات انجام نشد مرحله بعدی چیست؟ آیا به عنوان موارد تخلف در نظر گرفته می شود یا نه؟»
افتا و ماهر متأسفانه کارایی لازم را ندارند و افتا در مورد اخیر پاسخگویی مناسبی نیز نداشته که این خود یک چالش محسوب می شود. معمولاً افرادی که در این مجموعه ها هستند به دلایلی خود را ملزم به پاسخگویی نمی دانند مشخص نیست دقیقاً چه اتفاقی افتاده و آیا پیگیری های لازم توسط این نهادها انجام شده و یا نه. اساساً مسئولیت امن سازی به عهده چه نهادی است؟ به نظر می رسد افتا صرفاً به آموزش و تهیه چک لیست اکتفا کرده است و تنها یک سری بایدها را به سازمان ها و دستگاه ها دیکته می کند
غیبت بزرگ نهاد پاسخگو
وی تاکید کرد: «باید یک مرجع بالاتری بر بایدهای امنیت سایبری کشور نظارت کند که در صورت عدم اجرا تخلف محسوب شده و با آن برخورد شود. برای مثال هم اکنون با گذشت ۲ روز وضعیت اختلال در داده های حیاتی کشور آنطور که باید و شاید به حالت سابق برنگشته است. اگر این اتفاق در لایه بانکی رخ دهد و دیتا لو برود و تغییر کند چه کسی می تواند جوابگو باشد؟ نهاد ناظر و پاسخگو به درستی مشخص نیست.»
کیانخواه معتقد است که «اگر در حوادث سایبری قبلی پاسخگویی و مواخذه سازمان متولی به دقت انجام می شد این اتفاقات اخیر رخ نمی داد. اتفاقات زنجیره واری که در یک سال اخیر رخ داده نشان می دهد سازمان ها و نهادهای متولی امنیت سایبری، کارایی لازم را ندارند. سازمان های این چنینی در حال حاضر تنها حضور دارند اما مؤثر و پاسخگو نیستند و شفافیت سازمانی هم در آنها دیده نمی شود. این در حالی است که امنیت سایبری با زندگی روزمره مردم گره خورده و لذا به نظر می رسد ما به یک نهاد جدید و بازآرایی یک سری نهادها در حوزه امنیت سایبری نیاز داریم.»
معماری امنیتی ما مشکل دارد
به گفته این پژوهشگر امنیت سایبری، «مجموعه های فعلی ما کارایی لازم را ندارند. این سازمان ها تازه بعد از حادثه کار بررسی را شروع می کنند و برای پیشگیری و جلوگیری، اقدام کافی را انجام نمی دهند. ما ریسک های سازمان ها را به درستی در نظر نمی گیریم. طراحی های ما مبتنی بر تهدیدات سایبری نیست. تهدید و ضعف را به خوبی شناسایی نمی کنیم و معماری امنیتی مان هم مشکل دارد.»
وی در خصوص راهکارهای شبکه ملی اطلاعات برای پیشگیری از وقوع حملات و تهدیدات سایبری گفت: «این قبیل اتفاقات با شبکه ملی اطلاعات هم حل نمی شود. چراکه هکر می تواند به شبکه ملی اطلاعات وصل شده و هدف خود را دنبال کند. این موضوع نیازمند اقداماتی فراتر از شبکه ملی اطلاعات است. ما یک زیرساخت حیاتی برای کشور لازم داریم. یک شبکه اختصاصی می خواهیم. نیروی منسجم و سازمان منسجم نیاز است تا مراکز داده حیاتی در کشور را به صورت مستمر رصد کند. در حوزه امنیت سایبری چالش هایی با سطوح مختلف از لایه حکمرانی تا لایه نیروی انسانی و متصدی امنیت داریم و باید بر اساس شرایط بومی کشور خودمان، معماری امنیت را بچینیم. چون مدل تهدیدات ما فرق می کند.»
در شرایطی که کشورهای مختلف برای مقابله با قدرت جنگ نرم و تهدیدات سایبری روزبه روز خود را قوی تر می کنند، به دلیل عدم پیشرفت مناسب و ضعف های ساختاری در کشور، امنیت سایبری زیرساخت های حیاتی کشور همچنان با خلأ روبرو است و تبادل داده در این زیرساخت ها تضمین شده نیست. از این رو تقویت ابعاد زیرساختی شبکه ملی اطلاعات و قانونگذاری نسبت به مسئولیت پذیری دستگاه های مسئول، می تواند راهگشای مناسبی برای مشکلات امنیت فضای سایبری کشور باشد.
آخرین وضعیت حذف یارانه افراد ثروتمند و پرداخت آن به افراد کم درآمد از زبان وزیر کار
