مشکل کشور ما بیکاری نیست، مشکل کشور ما بیعاری، رخوت و سستی است!

امروزه واحدهای تولیدی کشور به قدری به نیروی کار نیازمند هستند که از روز اول آموزش بیمه و حقوق طبق قانون کار را متقبل می شوند. من می توانم لیست بلندبالایی از اسامی واحدهای تولیدی را نشان دهم که به خاطر نبود نیروی کار، در آستانه تعطیلی قرار دارند.

ساعدنیوز: ما در آموزش عالی طی بیست سال گذشته یک تجربه تلخ را به ثبت رسانده ایم از تربیت متخصصان بدون بازار کار! به اعتقاد صاحبنظران این حوزه، ریشه این مشکل در نبودِ رابطه مستمر میان دانشگاه و صنعت و بازار کار است. آیا در حوزه آموزش فنی و حرفه ای با مشکل مشابهی روبرو هستیم؟
دکتر علی مشایخی: این سوال کاملا جدی است و اساساً شما روی نکته ای دست گذاشته اید که تفاوت بین نظام آموزش عالی ونظام آموزش فنی و حرفه ای در کشور را تعریف میک ند. فکر می کنم که سازمان فنی و حرفه ای کشور زیربنای ایجاد شدنش دقیقاً رفع همین معضل بوده است. اگر بخواهیم مثلاَ با مدرسه مقایسه کنیم، دانش آموز مجبور است که به مدرسه برود و مراحل لازم را طی کند. یک نظام غلط فرهنگی و فکری که درخانواده ها وجود دارند مبنی بر این که حتماَ فرزند ما باید به مدرسه برود و بعد به دانشگاه برود تا به یک شغل برسد. نتیجه همین اجبار را در بی انگیزگی دانش آموزان و دانشجویان در محیط مدرسه و دانشگاه را شاهد هستیم. البته لازم بذکر است که مدرسه طوری هست که اخذ دیپلم جز حداقلیاتی هست که امروز بچه ها برای آن مجبور به حضور در مدرسه هستند.

اما در مراکز اموزشی فنی و حرفه ای نحوه مراجعه افراد بستگی به انگیزه و علاقه شخصی فرد داد و اجباری در کار نیست و اگر از این افراد بپرسید که چرا به مراکز آموزش فنی و حرفه ای مراجعه میکنید؟ در جواب می گویند که احساس نیاز کردم و چاره را در مهارت آموزی میدانم. به این ترتیب، این افراد در مراکز فنی و حرفه ای شرکت میکنند اعم از مراکز دولتی و مراکز آزاد؛ یعنی اساساَ مراجعه کنندگان به مراکز فنی حرفه ای سه ویژگی دارند. آنها با میل و اراده خویش به این مراکز می آیند؛ انگیزو علاقه دارند و هدفمند هستند. که این سه مورد سر اغاز یک تحول در زمینه شغلی و کاری برای یک شخص دربعد شخصی و اجتماعی است.

بابت آموزش در دوره های مختلف در مراکز فنی و حرفه ای دولتی هیچ هزینه ای از سوی مهارت آموزان پرداخت نمیشود. البته ما نیز به عنوان ارگان صرفاَ به احساس نیاز مراجعه کننده اکتفا نکرده ایم. ما به عنوان مسئول با ارزیابی بازار سعی کرده ایم آموزش های ما نیازمحور باشد و آموزشهایی که رخ میدهد متناسب با خواستگاه مخاطب باشد؛ مخاطبین نیز با این رویکرد به مراکز اموزش فنی حرفه ای مراجعه میکنند.
علاوه براین، ما نیز یک انعطاف پذیری در مجموعه آموزشی داریم که عبارت است از این که ما امروز در مراکز آموزشی فنی و حرفه ای بالغ بر شش هزار استاندارد آموزشی داریم؛ در استان آذربایجان شرقی بالغ بر صد و هشتاد حرفه و مهارت شغلی و استاندارد شایستگی شغلی در مراکز بیست و چهارگانه استان و بالغ بر هشت صد مرکز آموزشی آزاد که در استان ما امروز فعالیت دارند ما در این آموزش ها را به مهارت جویان ارائه می کنیم بر فرض اگر ما بر مسئله ای به نام تحول در نظام آموزشی روبه رو هستیم.

امروز نیاز بازار ما و نیاز بنگاه های اقتصادی ما قالی بافی و آموزش خیاطی و حتی جوشکاری سنتی اتومکانیک بیست سال پیش نیست. امروز ما در مرز دانش قرار گرفته ایم. واردات خودروهای چینی باعث شده است که سیستم های گیربکس های اتومات به صنعت خودروی کشور ما اضافه شود. خودروسازان به سمت گیربکس های اتومات حرکت می کنند ما اگر همچنان در مراکز آموزشی مان بر همان نظام قدیمی خود باقی بمانیم قطعا نیاز بازار رفع نخواهد شد زیرا علم و صنعت در حال پیشرفت است و چنین آموزش هایی ما را ده سال از تکنولوژی روز بازار عقب تر است که برای رفع این مشکل دو راهکار در نظر گرفته ایم: یکی بحث تشکیل کمیته آموزشی صنایع استان هست. ما در سال هزار و سیصد و نود و هشت با ابلاغیه وزارت کار، تشکیل کمیته ای بنام کمیته آموزش صنایع که متشکل از رئیس سازمان صنعت و معدن و تجارت استان، مدیرکل کار تعاون و رفاه اجتماعی، نماینده اصناف، و اتحادیه و نماینده بنگاه های اقتصادی و یک نفر هم از انجمن مدیران صنایع که عضو اتاق بازرگانی است، در دستور کار قرار گرفت.
متأسفانه به خاطر بیماری کرونا و رخوت و سستی که در مجموع وجود داشت، این کمیته حتی یک جلسه در استان ما تشکیل جلسه نداد. مدیرکل آموزش فنی وحرفه ای استان رئیس کمیته آموزش صنایع است. کمیته آموزش صنایع احصاء می کند که امروز نیاز بنگاه های اقتصادی چیست تا آموزش های مهارتی به آن سمت سوق پیدا کند. اما آیا تمام زیرساخت های آزمایشگاهی و کارگاهی و مربی های ما اکتفای نیاز بازار را می کند؟ قطعا خیر! برای پر کردن این خلا، با سازمان امور مالیاتی یک جلسه ای را تشکیل دادیم و گفتیم جناب آقای سازمان امور مالیاتی آیا آموزش ازنظر نظام مالیاتی کشور ما به عنوان یک فعالیت رفاهی حساب می آید یا نه؟ صنایع باید از طریق مشوق های مالیاتی به مسائل آموزش آموزشی بها بدهند. متأسفانه آموزش در صنایع ما کمترین اعتبار و امتیاز را دارد چون حساب و کتاب اقتصادی انجام می دهند و می گویند ما بنگاه اقتصادی هستیم اگر بخواهیم آموزش بدهیم باید زیرساخت تشکیل بدهیم برای ایجاد این زیرساخت نیازمند منابع مالی هستیم. ما نیزبا سازمان امور مالیاتی صحبت کردیم و طبق تبصره دو ماده سی و هفت قانون مالیات بر ارزش افزوده ی هر واحد تولیدی که اقدام به ایجاد مراکز آموزش فنی و حرفه ای در دل صنعت یعنی واحدهای تولیدی کند به عبارت دیگر۱. در واحدهای تولیدی اقدام به ایجاد مراکز کنند که در آن مراکز نسبت به ارتقای توان مهارتی نیروهای کاری که کار می کنند ۲.نیروی صفر کیلومتر که خارج از مجموعه که می خواهد وارد کار شود و به مسئله آموزش بها بدهد معادل هزینه ای که برای زیرساخت های آموزشی شان ایجاد کنند که از آن ۹ درصد مالیات بر ارزش افزوده ده درصد آن ها می توانند معافیت مالیاتی استفاده کنند. ۴ شرکت تا به امروز از این مشوق استفاده کرده اند؛ ۱. شرکت نقشینه چاپ ۲. شرکت کاشی تبریز ۳. شرکت ماشین سازی ۴. شرکت تراکتورسازی؛ مجموع استفاده معافیت مالیاتی که تقریباً از اسفند ۱۴۰۰ تا تیر۱۴۰۱، بیست و دو میلیارد تومان است. از این محل توانسته اند معافیت مالیاتی اخذ کنند یعنی یک مشوق از طرف اداره ی کل آموزش فنی و حرفه ای به صنایع داده می شود که صنایع مراکز آموزش فنی و حرفه ای را در خارج از کارخانجات صنعتی ایجاد کرده بودیم به داخل کارخانجات وارد کنند.

کارخانه محمل و محلی برای آموزش بشود. این اولین فعالیتی بود که ما مراکز آموزشی ما را به داخل صنایع سوق دادیم که نیاز آموزشی و تأمین نیروی کار در داخل صنعت اتفاق بیفتد. ما در مرکز فنی و حرفه ای مباحثی را تدریس می کردیم که کارآموز هنگام ورود به حوزه صنعت شاهد تناقضات در تدریس و عملیاتی که در کارخانه رخ می داد، می شد. مثلاً ما قراردادی با شرکت فستوی آلمان منعقد کردیم که تجهیزات آموزشی ما را اکثراً شرکت فستوی آلمان تامین می کند. لازم به ذکر است کشور ما فعلا به تکنولوژی تولید سی ان سی نرسیده است. دستگاه های تراشکاری و فرزکاری که در واحدهای آموزشی مورد استفاده قرار می گیرند توسط شرکت ماشین سازی تبریز تأمین می شود. اما دستگاه سی ان سی به دلیل پیچیده بودن تکنولوژی اش وارداتی است. چیزی که ما در مراکز آموزشی تدریس می کردیم منحصر به شرکت فستوی آلمان بود و فرمولی که در شرکت تراکتورسازی به کارگرفته می شود مختص به ماسکیو گاسپارد اسپانیا هست. البته درست است شرکت های دانش بنیان باید فعال باشند که نیاز آن واحد تولیدی را مرتفع کنند که دیگر بحث واردات تجهیزات آموزشی اتفاق نیفتاده فعلا نظام آموزشی مهارتی ما به قدری از سطح توانمندی تکنولوژیک داخلی نرسیده که بتواند نیاز صنایع را برطرف کند و ما مجبوریم تجهیزات را وارد کنیم. مسئله مهم این است که مراکز چیزی را درس می دهد که واحدهای تولیدی چیز دیگری را می خواهند و نیز در پاسخ به این تناقض خطاب به مالکان صنایع گفتیم در دو قالب اعلام نیاز کنید. یا ما در مراکز خودمان توانش را داریم و انجام می دهیم. در صورت عدم توان به داخل کارخانه شیفت کنیم که شما هم از مشوق مالیاتی بهره مند شوید و هم نظام آموزشی در دل صنعت اتفاق بیفتد.

گام بعدی ویژه اصناف و بنگاه های اقتصادی مثل قنادی ها، آرایشگرها و غیره بود. ما طرحی با عنوان استاد شاگردی یا آموزش در محیط کار واقعی داریم که خاستگاهش تبریز است. بیست سال قبل این طرح در تبریز اتفاق می افتد که امروزه نظام آموزشی اش تدوین شده است. این طرح استاد شاگردی جوان جویای کار فاقد مهارت وارد محیط کار واقعی خود بشود. اجرای این طرح مستلزم همراهی سازمان تأمین اجتماعی و اداره کار بود. داشتن شاگرد در محل کار با مشکلاتی مواجه بود اعم از بازرسی بیم و این موارد. توافق نامه ای بین سازمان فنی حرفه ای کشور و سازمان تامین اجتماعی و وزارت کار امضاء شد و این توافق نامه به استان ابلاغ شده است. هر واحد صنفی یا بنگاه اقتصادی اقدام به دریافت مجوز آموزش در محیط کار واقعی بکند در این توافق نامه از صد ساعت تا هیجده ماه می تواند معافیت بیمه ای و معافیت حقوق قانون کار استفاده کند. یعنی به این ترتیب که مابه ازای هر بنگاه اقتصادی QRکدی را تعیین کرده ایم. این کار نیز علت دارد و بدین منظور صورت گرفته که کارآموزها در دل بنگاه اقتصادی و واحد صنفی آموزش ببینند، یعنی کارآموزی نتواند در جای دیگر آموزش ببیند و بعد در بنگاه اقتصادی دیگری مشغول به کار شود. به عبارت دیگر هر آموزش را در بنگاه اقتصادی ببینن هم بنگاه اقتصادی اگر فعالیت و توان این کارآموز را مورد تایید قرار داد در همان بنگاه اقتصادی هم به کارگرفته شود. اما تا هیجده ماه آن واحد صنفی می تواند از معافیت بیمه ای و معافیت قانون کار استفاده کند. به این ترتیب کدQrتعریف کردیم و حین ورود بازرس قانون کار به واحد صنفی بتواند به راحتی کد مورد نظر را با گوشی همراه خود اسکن نماید نام افرادی که در آن واحد صنفی به عنوان کارآموز آموزش مهارتی می بینند در پورتال سازمان آموزش فنی حرفه ای ثبت می شود تا به امروز یعنی سه ماهه اول سال 1401، ۹عدد شرکت تولیدی بزرگ و حدوداً صد و پنج بنگاه اقتصادی توانسته اند از این امتیاز استفاده کنند و تقریباً سیصد و ده نفر از هنرآموزه ها با این سیستم آموزشی وارد صنایع آموزشی شده اند.

امروزه واحدهای تولیدی کشور به قدری به نیروی کار نیازمند هستند که از روز اول آموزش بیمه و حقوق طبق قانون کار را متقبل می شوند. من می توانم لیست بلندبالایی از اسامی واحدهای تولیدی را نشان دهم که به خاطر نبود نیروی کار، در آستانه تعطیلی قرار دارند. شرکت نقشینه چاپ امروز ۷۰۰ نفر نیروی کار نیاز دارد. ولی متأسفانه اگر کل استان را شخم بزنیم، این ۷۰۰ نفر را نمی توانیم بیابیم. درحالی که دفتر امام جمعه استان یا دفتر استاندارد پر از درخواست اشتغال است یا به عبارتی درخواست اشتغال نیست بلکه درخواست میز هست؛ جوانان دنبال میز هستند به طوری که کولر گازی روشن باشد و با موبایلشان نیز مشغول شوند و ادعای کار کردن کنند. در واقع، مشکل کشور ما بیکاری نیست مشکل کشور ما بیعاری ،رخوت و سستی است.

تنها راه نجات جامعه از بیکاری جوانان با وجود شغل های بسیار، فرهنگ سازی است. فرهنگ کار را باید در نهاد جامعه ایجاد کنیم. البته کسب وکارهای نوپا خیلی قابل تحسین هستند، ولی کسب وکارهای نوپا طوری نشوند که واحدهای تولیدی ما یکی یکی تعطیل شوند. هیچکدام از واحدهای تولیدی مشکل نقدینگی واردات صادرات و غیره ندارند. تنها مشکل آن ها نبود، نیروی کار هست وظیفه فنی و حرفه ای تربیت نیروی کار ماهر است؛ نیروی ماهر که رخوت و سستی در وجودش نباشد و برنامه ریزی های ما بر این اساس می باشد که در کنار آموزش، کارهای فرهنگی و انگیزشی نیز ایجاد شود. البته به رسانه ها نیز بستگی دارد. جوانان از کار در کارخانه نشستن در زیر کولر و صرفاً نظارت با کامپیوتر را می خواهند و علاقه ای به خط تولید ندارند تا پله به پله خودشان را بالا بکشند. انتظار دارند از همان اول نظارت از راه دور را انجام دهند و ادعای تحصیل کرده از دانشگاه های برتر را دارند درحالی که فاقد هرگونه مهارت هستند. من دکترای کشاورزی دارم درحالی که از روشن کردن تراکتور عاجزم! آموزش های دانشگاهی در کجای صنعت قرار است تحول ایجاد کند!

ما خیلی مراقب هستیم که مراکز آموزش فنی و حرفه ای به آن مسئله نظام آموزشی عالی دچار نشود به خاطر همین خط قرمزمان را مدرک مان قرار داده ایم. خیلی سخت گیرانه ما در صدور مدرک عمل می کنیم. حداقل منِ مشایخی در پنج ماه اخیر که بودم، یکی از سختگیرانه ترین قسمت ها، حوزه آزمون هست یعنی من مشایخی گفته ام شما حق ندارید بدون اثبات شایستگی مهارتی مدرک صدور کنید. ما واقعاً برای مدارکمان اعتبار قائل هستیم. نباید مثل مدارک بعضی مراکز آموزشی باشد!! نظام آموزشی عالی ما هم به حوزه مهارتی روی آورده اند. دانشگاه تبریز مدرسه اشتغال ایجاد کرده است. اساسنامه مدرسه اشتغال دانشگاه تبریز چیزی جز اساسنامه اداره ی کل آموزش فنی و حرفه ای استان آذربایجان شرقی نیست. یعنی دانشگاه ها هم به این نتیجه رسیده اند، مهارت های فنی و حرفه ای برای دانشگاه ها هستند تا دانشجویان مهارت بیاموزند. در دانشگاه مراغه نظام آموزشی به نام کهاد به معنی آموزش های ترکیبی ایجاد کرده که یک روز در هفته دانشجویان از دانشگاه منفک می شوند و معادل واحد درسی شان در سازمان فنی حرفه ای دوره می بینند و مهارت آموزی دانشجویان نمره و واحد درسی محسوب می شود.
به کلیه دانشگاه ها این ابلاغیه وزارت علوم ارسال شده است که از مهرماه نیز اجرایی می شود. به طوری که 540 ساعت آموزش مهارتی معادل 18 واحد درسی دانشگاه هست. به طوری که دانشجویان یا در راستای درسی خودشان آموزش مهارتی ببینند یا مهارتی را خودشان انتخاب نمایند زیرا برای فارغ التحصیلی ۵۴۰ ساعت آموزش مهارتی جزء الزامات می باشد و برای این موضوع توافق نامه ای بین وزارت علوم و سازمان آموزش فنی حرفه ای کشور که برای ما نیز ارسال و امضا شده است. دانشگاه مراغه به صورت پایلوت از ترم گذشته شروع شده است.

ما خیلی مراقب هستیم که مراکز آموزش فنی و حرفه ای به آن مسئله نظام آموزشی عالی دچار نشود به خاطر همین خط قرمزمان را مدرک مان قرار داده ایم. خیلی سخت گیرانه ما در صدور مدرک عمل می کنیم.

ساعدنیوز: در حوزه کسب وکارهای خرد چه اقداماتی انجام شده است ؟یا چه کار باید انجام دهیم تا به سمت اشتغال فردی براساس مهارتی که آموخته ایم روی آوریم؟چه مشوق هایی وجود دارد؟
دکتر علی مشایخی: متولیان نظام آموزش مشاغل خانگی وزارت کار است. مشاغل خانگی فقط برای بانوان نیست، بلکه می تواند استارت آب ها یا کسب وکارها نیز هست. به طوری که بازاریابی از طریق فضای مجازی یا خریدوفروش ارز دیجیتال و غیره نیز جزء مشاغل خانگی محسوب می شوند. ما یک رویکرد تحولی را در وزارت کار ایجاد کرده ایم یعنی نگاه سنتی از مشاغل خانگی عبور کرده و به طوری که مشاغل نوین را جزء مشاغل خانگی به حساب می آوریم.

درباره تسهیلات اشتغالی سازمان آموزش فنی وحرفه ای کشور، به ترتیب صندوق رفاه کارآفرینی امید، بانک توسعه تعاون در حال حاضر دو بانک فعال هستند ولی شروع هماهنگی بانک ها را هم با آقای زلامی هماهنگ کرده ایم و به پای سیستم آورده ایم و تسهیلاتی که اداره کار معاونت اشتغال وزارت کار دارند در دو قالب تسهیلات ارائه می شود؛ پنجاه میلیون و صد میلیون با چهار درصد، با تنفس یک ساله است که به عنوان کارآفرین تعلق پیدا می کند به شرط این که گواهی مهارتی در آن کار را داشته باشد.

ما نیز خودمان را موظف کرده ایم مرکزی را در تبریز تجهیز کنیم که از محل اعتبارات سفر سه میلیارد تومان تجهیزات برای آن ها خریداری شد که دارای هجده مهارت دانش بنیان هستند. این که دانش بنیان می گوییم صرفاً جهت شعار سال بودن این عنوان انتخاب نشده است، بلکه از سال های قبل نیز وجود داشته با این تفاوت که تجهیزات به روز نداشت و نیاز به تجهیزات نوین داشت که این ها را از محل اعتبارات سفر مقداری بروزرسانی کردیم.

مرکز نوآوری مهارت ما در ویلا شهر مستقر است که متشکل از یک ساختمان چهار طبقه و دارای هیجده کارگاه و این کارگاه ها با کارگاه های فنی روغنی و تراشکاری اتوماتیک اتومکانیک متفاوت است. این کارگاه ها استانداردهای کسب وکار دیجیتال نوپا استارت آپ ها را دارد، بطوری که یک سالن سیصد نفر در آن ساختمان تجهیز شده و دو تا سالن جلسات تجهیز شده، هیجده کارگاه دانش بنیان مهارت محور دارد مثل نانو. آیوتی . بی ام اس .پی ال سی از مقدماتی تا پیشرفته، آکواترونیک، مدیریت منابع آب، ترمیستر که قلب راکتور پالایشگاه و پتروشیمی ها است که ساخت ترمیستر ها را آموزش می دهیم انرژی های نو فتوولتایک و انرژی باد هست که کامل رباتیک اتفاق می افتد در حوزه بانوان طراحی دوخت پیشرفته یعنی طراحی مد و لباس که بار دیجی تایزر صورت می گیرد به صورتی که دیجی تایزر محل تحول صنعت پوشاک دنیاست محسنات بعدی آموزش های ما کوتاه مدت بودن آن ها است ما در حوزه آموزش های دانش بنیان چهارصد استاندارد تعریف کرده ایم حداکثر آن ها صد و بیست ساعت است صد و بیست ساعت را می توانیم حدود یک ماه و نیم نظام آموزشی آن را طی بکنیم و به یک مهارت دست یابیم.

حضور مدیر کل سازمان آموزش فنی و حرفه ای استان آذربایجان شرقی در اتاق خبر ساعدنیوز