پرورش گل رز
گل رز بعنوان ملکه گلها از زمان عهد باستان مورد توجه بشر بوده است. در آن موقع استفاده های داروئی آن بیشتر مورد توجه بوده ولی بتدریج کشت و کار آن در باغها گسترش یافت. علاقه و اشتیاق انسان به داشتن این گل در تمام فصول سال باعث گردید تا تولید آن در گلخانه انجام گیرد. در حال حاضر گل رز یکی از محبوبترین گلهای جهان است و از لحاظ میزان تولید در صدر قرار دارد….
نام علمی Rosa hybrida :نام انگلیسیRose :
گل رز بعنوان ملکه گلها از زمان عهدباستان مورد توجه بشر بوده است. در آن موقع استفاده های داروئی آن بیشترمورد توجه بوده ولی بتدریج کشت و کار آن در باغها گسترش یافت. علاقه واشتیاق انسان به داشتن این گل در تمام فصول سال باعث گردید تا تولید آن درگلخانه انجام گیرد. در حال حاضر گل رز یکی از محبوبترین گلهای جهان است واز لحاظ میزان تولید در صدر قرار دارد.
صفات مورد پسند گل رز در بازارهای جهانی عبارت است از:
۱ـ شاخه بلند و محکم که توانایی نگهداری استوار گل را داشته باشد.
۲ـ اندازه و رنگ مناسب گل که مختص رقم مورد نظر است.
۳ـ یکنواختی در مرحله برداشت گلها
۴ـ عاری بودن گلها از انواع رنگ پریدگی، سوختگی، آفات و بیماریها
۵ـ یکنواختی در اندازه شاخه ها
۶ـ اندازه، کیفیت، ظاهر مناسب مختص رقم
کشورهای عمده تولیدکننده این گلعبارتند از : ایالات متحده آمریکا، هلند، انگلستان، کلمبیا،اکوادور، کنیا،آفریقای جنوبی، هندوستان و ۰۰۰ لازم به ذکر است که تولید در برخی ازکشورهای آمریکایی و آفریقایی با سرعت رو به افزایش است، هر چند که تقریباًتمامی کشورهای دنیا بسته بهتانسیل خود تولید گل رز را نیز کم و زیاد دربرنامه های خود دارند.. تولید گل رز در ایران بیشتر به استانهای تهران،مرکزی،اصفهان و خوزستان محدود شده است.
همچنین کشورهای اروپایی، آمریکا، کشورهای آسیای میانه وژاپن از عمده وارد کنندگان گل رز به شمار می روند.
مشخصات گیاهشناسی گل رز :
گل رز متعلق به خانواده گلسرخیان است. این گیاهان در بخشهای وسیعی از کره زمین پراکنده هستند و ازلحاظ نحوه رشد و شکل بوته و تولید گل به انواع رزهای مینیاتوری، پاسیویی،هیبرید چای، فلورینبدا، درختچه ای، بالا رو و رونده تقسیم می شوند.
جنس رز دارای ۱۲۰ گونه می باشد کهاز مناطق سرد شمالی تا مناطق نیمه گرمسیری پراکنده است. در تولید رزهایبریدنی گلخانه های از ارقام هیبرید چای و فلورینبدا که تولید گل انتهاییمی کنند، استفاده می شود. گلهای شاخه بریده را به سه دسته اصلی تقسیم میکنند.
۱– hybrid tea: به رزهای تک شاخه ای که قطر گل ۹ سانتیمتر یا بیشتر باشد.
۲– sweet hearts : به رزهایی گفته می شود که قطر گل کمتر از ۹ سانتیمتر باشد
۳– رزهای اسپری: حداقل ۳ غنچه روی یک شاخه باشد.
در بررسی روند رشد این گروهها درهلند مشخص شده کههیبرید چای در سال ۲۰۰۰ نسبت به ۱۹۹۹ حدود۲ درصد افزایشداشت. اما سطح ارقام sweet hearts روبه کاهش است ولی با این وجود برخیارقام رشد خوبی دارند(Sacha و(Escimo. رزهای اسپری نیز کمتر از ۳ درصدتولیدات هلند را در بر می گیرند.
گل رز در تمامی رنگها دیده میشود و در این مورد تنها یک استثناء وجود دارد و آن نبود رزهای آبی است. درانواعی که تولید گل انتهایی می کنند (هیبرید چای، فلورینبدا، پاسیویی،مینیاتوری) هر ساله شاخه های جدید از جوانه های سال قبل رشد می کنند و بعداز تولید گل در انتهای شاخه، رشد آن متوقف می شودو شاخه های جدید دوبارهاز جوانه های زیرگل تولید می شود که بسته به رقم و شرایط آب و هوایی ممکناست تولید گل بکند یا نکند. برخی از ارقام گل رز دائم گل هستند و گل دهیدر آنها در بیشتر مواقع سال انجام می گیرد ولی بیشتر ارقام در هوای خنکبهار و پاییز گل دار می شوند. رزهای گلخانه ای در تمام طول سال قادر بهتولید گل هستند و تنها باید شرایط رشدی مناسب برای آنها فراهم گردد.
مسائل فنی کاشت پرورش گل رز
بسیاری از ارقام رز به دلیل داشتنخصوصیاتی همچون زیبائی، دوام، فرم گل و شاخساره برای استفاده بعنوان گلبریده مناسبند و از ارقام آن بطور ویژه در شرایط مناسب برای برداشت و مصرفبعنوان گل شاخه بریده استفاده می شوند. گلهای شاخه بریده رز به دلیلزیبائی و تنوع سالهاست که در صدر تجارت جهانی گل و گیاه قرار دارد و شایدگلفروشی را در جهان پیدا نکنید که در میان گلهای فروشی خود گل رز رانداشته باشد. از ارقام هیبرید چای برای تولید گل بریده استفاده می کنند. با در اختیار داشتن گلخانه مناسب امکان تولید آن در تمام طول سال فراهماست این گیاه چند ساله بوده و تا ۶ سال امکان بهره برداری اقتصادی از آنفراهم است. برای تولید گل شاخه ای معمولاً تعداد ۷ بوته درمترمربع کشت میشود و پس از ۳ تا ۵ ماه از کشت گیاهچه ای پیوندی(stentling) به بهرهبرداری می رسد. بوته های مادری وارداتی معمولا پیوندی بوده و به دوروشپیوند می شوند یکی به صورت پیوند شکمی که در گیاهان رز نیم ساله( Half year ) که گیاه به صورت ریشه لختبه فروش می رسد انجام می شود و دوم به روشپیوند نیمانیم عمل پیوند انجام می شوند که گیهان حاصله استنت لینگ وروشپیوند استنتینگ نام دارد.
پرورش گل رز در تولید رزهای گلخانه ای :
رزهای گلخانه ای گیاهان چند ساله ای هستند که عمر مفید آنها برای تولید گل ۶ تا ۱۰ سال است. به این خاطر درانتخاب رقم و آماده کردن خاک و بستر تولید باید دقت کافی کرد، چون اصلاح وتعویض آنها در طول تولید هزینه دار خواهد بود
پرورش گل سانسوریاتکثیر گل رز :
ازدیاد رزهای گلخانه ای بیشتر ازطریق قلمه شاخه است. برای تهیه قلمه گیاهان مادری در شرایط مناسب پرورشداده می شود. تهیه قلمه بعد از بالغ شدن شاخه ها و رسیدن برگها به اندازهنهایی انجام می گیرد. بخاطر اینکه گیاهان مادری در داخل گلخانه در تمامطول سال در حال رشد دائم ستند، بنابراین می توان در تمام طول سال از آنقلمه های برگدار تهیه کرد. قلمه ها با یک تا سه گره برداشت شده و تنها برگانتهایی نگه داشته می شود و برگ های تحتانی حذف می شود. ته قلمه ها را میتوان برای ریشه زائی بهتر با پودرهای حاوی هورمون تیمار کرد. قلمه ها راسپس در داخل بستر ریشه زائی قرار می دهند که معمولاً از ماسه، پرلیت بایپت ماس و یا ترکیبی از آنها می باشد. پرلیت با اندازه دانه های متوسطبستر ریشه زائی قابل دسترس و مناسبی است. دمای بین ۲۵ ـ ۲۱ درجه سانتیگرددر محیط بستر (اطراف ریشه ها) باعث ریشه زایی بهتر قلمه ها خواهد شد.
اکنون بیشتر تولیدکنندگان رزهایگلخانه ای در جهان از ارقام پیوند شده بر روی پایه های مناسب استفاده میکنند، پایه Rosa manetti در کشور آمریکا و پایه هایR. canina و R. indica در کشورهای اروپایی مرسوم است.
در کانینا در شرایط نور کم وسرماپایه به حالت رکود می رود، پایه های مولتی فلورا نیز قوی بوده و خواب زمستانه ندارند. پایه های مانتی نیز رکود زمستانه نداشته و در آمریکا زیاداستفاده می شود.
از دلایل پیوند متوان به موارد زیراشاره کرد: رشد و نمو بهتر پیوندک و افزایش قدرت رشد، تحمل اسیدیته و شوریخاک، تحمل رطوبت نسبی خاک و محیط، مقاومت به آفات و بیماریها، افزایش عمرو دوره زندگی گیاه، سازگاری با شرایط محیطی، مقاومت به سرمای زمستانه.
کاشت : پرورش گل رز
پرورش گل رز گلخانه ای در بسترهای خاکی و یا غیر خاکی انجام می گیرد. بسترهای خاکی هزینه اولیه پایینی داشتهو نیاز به مدیریت دقیق ندارند در صورتیکه بسترهای غیر خاکی (هیدروپونیک) هزینه احداث بالا تری داشته احتیاج به مدیریت دقیق و کنترل دائمی دارند. در صورت سرمایه گذاری دائمی و بالا، بهتر است از بسترهای غیرخاکی استفادهگردد.
در اینجا بسترهای خاکی معرفی میگردد. اندازه بسترهای کاشت به عرض ۱۲۰ ـ ۱۰۰ سانتیمتر و به طول حدود ۳۵متر انتخاب می شود. عرض مسیر و راهرو ها ۸۰ سانتیمتر، بهتر است بستر کاشتاز نوع مرتفع انتخاب شود. در این حالت بسترها به ارتفاع حدود ۴۰ سانتیمتربالای سطح زمین با خاک مرغوب پر می شوند و ۳۰ سانتیمتر آن داخل زمین قرارمی گیرد. بطوریکه عمق بستر حداقل ۷۰ سانتیمتر باشد. خاک مناسب ترکیبی استاز ۶۰ درصد خاک لومی با ۴۰ درصد مواد افزودنی مثل پیت، ماسه، پوسته بذر،پوست درختان، تراشه چوب، خاک اره، کود دامی کاملاً پوسیده که موجب اصلاحفیزیک خاک می گردد. PH بین ۵/۵ تا ۶ محیط مناسبی برای رزهای گلخانه ای است.
در هر بستر ۵ ردیف با فاصله ۲۵سانتی متر از همدیگر در نظر می گیرند که ردیف وسط حذف و به جای آن سیستمآبیاری قرار می گیرد یعنی در واقع کشت چهار ردیفه می شود. همچنین درروشهای رایجتر از دو ردیف بجای چهار ردیف استفاده می کنند که در صورت عدموجود سیستم گرمایی مناسب جهت بهبود تهویه، بسترهای کشت ۲ ردیفی توصیه میشود.
تغذیه در پرورش گل رز
در زمان کاشت گیاه از کود دهیزیاد باید خود داری کرد. کود بصورت محلول در آب در اختیار گیاه قرار میگیرد. ازت، پتاسیم، منیزیم و آهن بطور منظم در محلول کودی استفاده می شود،در صورتیکه بر، مس، منگنز، مولیبدن بطوردوره ای به محلول کودی افزوده میشود. نسبتهای کودی ppm 195: 30: 220 (N:P:K) برای کود دهی رزهای گلخانه ایمناسب می باشد.
شرایط آب و هوایی مورد نیاز کشت و پرورش گل رز
۱ـ دما پرورش گل رز
از عوامل بسیار مهم در پرورش رزبوده و رابطه نزدیکی با شدت نور دارد. گیاه بایستی از شرایط دمایی مناسببرای رشد و نمو برخوردار باشد. ارقام و واریته های طبلیعی وقدیمی این گیاه بایستی حداقل به مدت یکماه تحت شرایط رفع نیازدمایی در دمای پایین زیر ۱۰درجه سانتیگراد قرار گیرد. که این نیاز در رزهای شاخه بریدنی جدید وجودندارد
در زمینه دما حداقل درجه حرارتتحمل گیاه صفر و حداکثر ۳۵ درجه سانتیگراد است. درخصوص تفاوت درجه حرارتشب و روز بهترین تفاوت مربوط به ۶ تا ۱۰ درجه است
دمای انتخابی برای رزهای گلخانه ایبا توجه به شدت نور و موقع سال متفاوت است. بطور کلی دمای گلخانه را در شب۱۶تا ۱۷ درجه سانتیگراد، در روزهای کم آفتاب ۲۱ درجه سانتیگراد و درروزهای با آفتاب زیاد ۲۶ تا ۲۷ درجه سانتیگراد انتخاب می کنند. در اینشرایط دمایی گلها بعد از حدود ۴۸ ـ ۴۰ روز آماده برداشت می شوند. دمایحداقل خاک ۱۵ درجه است که نبایستی از این دما کمتر شود
۲ـ نور پرورش گل رز
نور نیز از فاکتورهای محیطی مهم درتولید رز است. گیاه رز به شدت های بالای نور احتیاج دارد. به این خاطربهترین گلخانه از لحاظ پوشش، گلخانه های شیشه ای است. البته شدت نورهای خیلی زیاد علاوه بر افزایش دمای گلخانه بر روی کیفیت و رنگ گلها تاثیرمنفی دارد. البته میزان شدت نور به رقم و درجه حرارت بستگی دارد. درکشورهای مثل هلند گاهاً به دلیل کمی شدت نور در زمستان از نورهای مصنوعینیز برای برخی واریته استفاده می کنند. ولی در ایران بعلت آفتاب فراوان دراکثر استانها نیازی به این کار نیست. معمولاً میزان نور مناسب بین ۳۰ تا۵۵هزار لوکس متغییر است. ولی در ایران بعلت آفتاب فراوان در اکثر استانهانیازی به این کار نیست.
۳ـ رطوبت نسبی پرورش گل رز
رطوبت نسبی همان رطوبت است که درهوای اطراف گیاه و محیط گلخانه وجود دارد. این میزان رطوبت که با رطوبتسنج قابل اندازه گیری است در حدود ۶۰ درصد می باشد. زیادی آن باعث بروزبیماریهای قارچی مثل لکه سیاه، سفیدک می شود و کمبود آن نیز باعث کاهش رشدگیاه و کیفیت محصول می شود.
۴– خاک یا بستر پرورش گل رز
در محیطهای کشت خاکی، خاک می بایستیاز نوع سبک لومی شنی یا لومی رسی با حاصلخیزی مناسب باشد. خاک بایستی ازتهویه مناسب برخوردار باشد اسیدیته مناسب خاک نیز بین ۷-۶ می باشد. درکشتهای خاکی، ۴-۳ تن کود دامی پوسیده را به هر هزار متر مربع اضافه میکنند و بعد از مخلوط یکنواخت اقدام به کشت پایه های رز می کند. در روشیکشت بدون خاک از بسترهایی نظیر پشم سنگ، کوکوپیت یا لیکا و پرلیت استفادهمی کنند که بصورت کشت بستری در بسترهایی به عرض حدود ۵۰ سانتیمتر با دوردیف و به عمق ۳۰ سانتیمتر کشت انجام می شود البته در روش نسبتا مرسومی همکشت به صورت گلدانی بر روی سکوهایی به ارتفاع ۶۰ تا ۸۰ سانتیمتر و درگلدان حاوی مواد بستری به صورت تک بوته یا دو بوته کشت انجام می شود . درهر یک از این روشها مطلوب است گیاه ارتفاع مناسبی برای عمل بندینگ از سطحزمین را داشته باشد.
برداشت گل رز :
روشهای تولید و برداشت رز در گلخانهبه دو صورت پیوسته یا دوره ای است. در حالت پیوسته برداشت رزها بطور متوسطهر روز دوبار انجام می گیرد. در صورتیکه در برداشت دوره ای تمام گلها دریک مرحله برداشت می شوند و سپس به گیاهان اجازه داده می شود تا برای مرحلهبعدی تولید گل بکنند. گلها زمانی که یک تا دو گلبرگ شروع به تا خوردن میکنند، برداشت می شوند. از نظر عمر گلدانی، در مرحله ای که ۲۱-۴۰ % غنچهباز شده باشد(مرحله سوم) طول عمر طولانی تری نسبت به مرحله ای که ۱-۵ % غنچه باز شود (مرحله یک) در پی خواهد داشت.
محل قطع شاخه برای برداشت گل بالایاولین برگ پنج برگچه ای از پایین شاخه است. در فصل زمستان محل برش بالایدومین برگ پنج برگچه ای انتخاب می شود.
تیمار بعد از برداشت گل رز :
بعد از برداشت گلها یا به انبارسرد منتقل می شوند و یا بلافاصله به بازارهای نزدیک حمل می شوند در صورتانتقال به انبار سرد در دمای ۰ تا ۱۰ درجه سانتیگراد (بمدت ۱ تا ۲ روز) قرار داده می شوند. در غیر این صورت ته شاخه ها در داخل آب ولرم ( ۲۳ تا۲۵درجه سانتیگراد) محتوی مواد دوام بخش گل قرار داده می شوند. بهتر استرطوبت نسبی محیط بالا و در حد ۸۰ درصد باشد.
عوارض، آفات و بیماریها پرورش گل رز :
تغییرات شرایط گلخانه مثل تغییراتشدید در دما، کاهش نور و نوسانات رطوبتی می تواند موجب بدشکلی گلها و کاهشبازار پسندی آنها گردد. لذا کنترل گلخانه و نگهداری آن در شرایط مناسبلازم و ضروری است. کنه ها، تریپس ها و شته ها از مهمترین آفات رزهایگلخانه ای به شمار می روند. سفیدک سطحی و کپک خاکستری نیز در شرایطی کهبوته ها مرطوب می شوند و دما کمی پایین می آید، در صورت عدم توجه و مراقبتبه سرعت گسترش می یابد.
