ساعدنیوز
ساعدنیوز

تأملاتی فلسفی درباره امکان تفکر فلسفی درباره کرونا

  سه شنبه، 04 شهریور 1399   کد خبر 98955
دکتر قاسم پورحسن: تأملاتی فلسفی درباره امکان تفکر فلسفی درباره کرونا
دکتر قاسم پورحسن استاد فلسفه دانشگاه علامه طباطبایی تهران در گفتگو ی اختصاصی با ساعد نیوز به سؤالات ما درباره امکان تفکر فلسفی درباره بیماری کرونا و تحولات ناشی از وضعیت اجتماعی پیش آمده در نسبت سوژه با خود، دیگری و جهان پاسخ دادند.

ساعد نیوز: آیا اساساً امکان اندیشیدن فلسفی به کرونا وجود دارد؟ به بیان دیگر آیا ما می توانیم کرونا را موضوعی شایسته برای تفکر فلسفی قلمداد کنیم؟

دکتر قاسم پورحسن: بسم الله الرحمن الرحیم، این بیماری در ابتدای ظهور خود در جامعه بشری مثل هر پدیده دیگر به دلیل سیطره نگاه علمی، به عنوان یک بیماری صرف و پدیده مادی مورد بررسی قرار گرفت. طبیعتاً همه در جامعه، این را به عنوان یک اصل پذیرفته اند که باید به این نوع پدیده ها نگاه علمی بشود. ولیکن این پدیده را می توان از منظرهای مختلف مورد بررسی قرار داد. به طور مثال، یک روانشناس می تواند از بعد تنهایی ناشی از این بیماری به آن نظر کند و درباره تنهایی انسان و مسائل روانی مرتبط با آن بحث کند. حتی می توان از آن تحلیل اقتصادی به عمل آورد. اما درباره امکان تفکر فلسفی درباره این پدیده باید بگویم که این تصور غلطی است که تفکر فلسفی ذاتاً انتزاعی است. به اعتقاد من، تمام تفکرات فلسفی ریشه در درگیری فکری انسان با پدیده های انضمامی دارند. البته رویکرد فیلسوفانه و تفکر فلسفی به پدیده انضمامی زمانی شکل می گیرد که شما در سطحی عمیق تر با پدیده ها مواجه شوید. به طور مثال، یکی از وجوه اصلی اندیشه فلسفی درباره کرونا، توجه دادن ما به مسأله رنج بشری باشد. از 200 سال قبل که هگل تئوری پایان عقل را مطرح ساخت و عقل را به عنوان مرجعی مطلق در همه زمینه ها معرفی کرد، بشر به این نتیجه رسید که تمام امکانات عقل را کشف کرده است و انسان در مقام عقل و سوژه می تواند مرجع تمام تفکرات باشد. علم گرایی و نگاه افراطی به علم و تکنولوژی با همین مبنای فلسفی در جامعه مدرن جان گرفت. این باعث شد که انسان از ساحت های دیگر وجود بشری غفلت کند چرا که بنا بر عقل گرایی و سوبژکتیویسم، دیگر چیزی فراتر از این وجود ندارد که انسان بخواهد آن را کشف کند. ولیکن وضعیت کنونی بشر نشان داد که باید به ساحت های دیگر وجودی انسان اندیشید. امروزه تنهایی بشر و رنج او یک مسأله است. به قول نیچه، بحران تنهایی، آینده انسان است. سیطره سوژه باعث شد که ما بفهمیم که رنج بشر تنهایی است. اکنون ما با مسأله حیات دیگری مواجه هستیم. معانی متفاوت شده اند. این مسائل به ظهور زمینه های فکری جدیدی منجر شده اند. ما دیگر صرفاً در بند اندیشه علمی نیستیم، بلکه امروز به ضرورت اندیشیدن به اخلاق علم هم توجه داریم. به قول فوکو، زمانی پزشکی علم مارکتینگ سلامت بود. اکنون رنج بشر و توجه به این مقوله معنای آن را دگرگون ساخته است. به اعتقاد من، تنهایی و رنج به عنوان یکی از اساسی ترین مسائل وجودی انسان با کرونا پر رنگ تر شده است و همین مسأله می تواند دریچه ورود ما به ساحت تفکر فلسفی درباره کرونا باشد. همچنین معنای جدیدی از دانش و علم از دل این تفکر می تواند زاده شود.

ساعد نیوز: آیا بحران حادی مثل کرونا می تواند جهان مند بودن انسان را به چالش بکشد؟

دکتر قاسم پورحسن: پیش از شروع کرونا انسان ها برای خودشان عالمی داشتند و طبیعتاً عالم داشتن هم معانی مختلفی داشت. در یک معنا هر کس در عالم خودش گرفتار بود و خود را محور عالم در معنای مدنظرش قلمداد می کرد. جهان دیگران برای او اصلاً اهمیتی نداشت. انسان وقتی در معرض مرگ قرار گرفت و در معرض درد و رنج قرار گرفت، مشخص شد که دیگر انسان نمی تواند درک خطی از جهان داشته باشد. امروز همه عوالم نسبی هستند. امروز دیگر ما می دانیم که جهان میزبان همه ماست و عالمیت هر فرد به ناگزیر رنگ دیگران را هم دارد. امروز مشخص است که جهان زندگی باید در کنار جهان مرگ و جهان درد مورد اندیشه قرار گیرد. وقتی ما در معرض درد قرار می گیریم، دیگر نمی توانیم تنها از منظر لوگوس به جهان نظر کنیم. اکنون ما دریافته ایم که باید به ساحات اخلاقی زندگی هم بیندیشیم. فیلسوف نمی تواند به جهان زندگی بی توجه باشد. همان طور که هایدگر گفته است نمی شود در دنیایی که تکنولوژی آن را قبضه کرده است، به ذات تکنولوژی نیندیشید. درک ما از وجود و دنیایمان وابسته به تأملی عمیق درباره استلزامات جهانی است که اکنون در آن زندگی می کنیم.

ساعد نیوز: آیا در دنیایی که امکان جهان داشتن در تعامل با سوژه های دیگر برای انسان میسر نیست، اصلاً میشود سوژه بود؟ یا به طور کلی سوژه گی ما ربطی به ارتباطمان با انسان های دیگر ندارد

دکتر قاسم پورحسن: اگر منظورمان از سوژه، من دکارتی است که در خود فروبسته است و سوژگی خودش را بر عالم تحمیل می کند، این سوژه گشوده به دیگری نیست. و اصلاً دغدغه دیگری را ندارد. این سوژه بر بنیاد قدرت و استیلا بنا نهاده شده است و به تعبیر ایزوتسو و دیگران محور آن چیزی است که ایشان از آن به غرب زدگی تعبیر می کند. غربی شدن یعنی ریشه دنیا را در من یافتن. من محور عالم هستم. من می توانم شما را تحریم کنم و اصلاً چیزی برای من مهم نیست و تنها استیلا و قدرت است که مهم است. نیچه و هایدگر این معنای سوژه خودمحور را به چالش می کشند. وقتی رنج هست. وقتی در د هست. وقتی انسان با بحران های شدیدی مثل کرونا برخود می کند، این معنای اخیر دکارتی سوژه زیر سوال می رود. من مورد پرسش قرار می گیرد. دیگر سوژه نمی تواند اعتبار داشته باشد. ما می فهمیم که سوژه، تابعی از رویدادها و رنج ها است. درباره دیگری، باید بگویم که ما دو معنای از دیگری داریم. یکی دیگری در نسبت من است. یعنی دیگری ای که من او را آن طور می خواهم. در شرق شناسی در معنای اورینتالیسم غربی همین معنای دیگری غلبه دارد. شما نمی خواهید با گشودگی وجودی دیگری مواجه شوید بلکه دیگری را آن طور که می خواهید مورد مطالعه قرار می دهید. معنای دوم از دیگری همان دیگری در مقام دیگری دارای عالمیت خاص خودش است. یعنی دیگری ای که عالمیت من از وجود او معنا می گیرد نه این که من محور باشم و او تابعی از من. یعنی دیگری به عنوان یک خود دیگر. به نظر من کرونا معنای دیگری را از نو زنده کرده است. نمی شود به دیگری نیندیشید. نمی شود دغدغه حیات دیگری را نداشت. به تعبیر لویناس در نقد هایدگر، فیلسوف باید به اخلاق بیندیشد. وقتی دیگری در مقام یک ساختار صرف در نظر من جلوه نمی کند و برای خودش وجودی منحاز دارد، این تفکر فلسفی را متحول می سازد. به اعتقاد من، کرونا به ما توجه داد که دیگری وجود دارد. ما با وقوف به تنهایی و رنج حاصل از این نوع بیماری به اهمیت وجود دیگری پی می بریم و قدر دیگری را می دانیم. ما معنای وجودی او را می دانیم و از مرگ دیگری متأثر می شویم. دیگر دست به تحریم نمی زنیم؛ خشونت و جنگ ریشه در غیبت این معنای از دیگری دارد.

ساعد نیوز: آیا با تشدید بحران کرونا، این دیگری جسمانیت نمی یابد؟ به بیان دیگر، آیا این بحران به آشکار شدن جسمانیت سوژه منجر نمی شود؟

دکتر قاسم پورحسن: در ابتدای ظهور بیماری کرونا ما با هراس دست به گریبان بودیم و دیگری را در همان معنای غیراصیل اش فهم می کردیم به آن به عنوان یک شیء می اندیشیدیم و این هم ریشه در همان معنای دکارتی سوژه و اصالت قدرت دارد. ولیکن رفته رفته دغدغه های وجودی در ما محکمتر شد و ما فهمیدیم که باید به دیگری در معنای اصیل آن نه در معنای یک ابژه بلکه به عنوان یک دیگری اصیل بیندیشیم. ما از مرگ هر انسان دیگری متأثر می شویم. جوامع در حال تلاش برای حمایت از همدیگر هستند. همه انسان ها برای شما مهم شده اند. به این ترتیب، کرونا زمینه را برای ظهور دیگری اصیل مهیا ساخته است.

پایگاه خبری ساعدنیوز را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید.

دیدگاه ها
  دیدگاه ها
پربحث های هفته   
سوژه شدن موجودی حساب هوش پران مشتری مغازه آجیل فروشی+عکس/ تا حالا این همه عدد رو کنار هم ندیده بودم که امروز دیدم🙄 (512 نظر) میزبانی حسن روحانی از سیاستمداران و اقوام در مراسم عید دیدنی در منزل زیبا و ایرانی پسندش+ عکس/ چه مبلمانی، چه فرش هایی، از همه مهمتر چه خونه دلبازی😍 (401 نظر) مراسم سلام عید نوروز و اهداء سکه توسط فرح پهلوی به همسران مقامات دولتی +عکس/ ولخرجی زن تازه به دوران رسیده زمانی که مردم غرق در فقر و بدبختی بودند! (390 نظر) خلاقیت خنده دار یک ایرانی برای گرم کردن آب حماسه ساز شد/ خسته نباشی هم وطن+ عکس (251 نظر) تلاوت زیبا و دلنشین سوره شمس توسط رهبر معظم انقلاب+ویدئو (244 نظر) صبحانه مفصل و رنگارنگ دو نفره رضا گلزار و آیسان خانوم+عکس/از خاویار گرفته تا آواکادو و انار وحشی... (201 نظر) تصویری از عیادت نجم الدین شریعتی، مجری برنامه سمت خدا از رهبر معظم انقلاب و استقبال گرم ایشان (197 نظر) روایتی از هواپیمایی که برای آوردن یک روبان عروسی برای فرح پهلوی از تهران به پاریس رفت! (177 نظر) رونمایی منوچهر هادی از خواهر و شوهر خواهر پزشکش+ عکس/ به قولی مخ خانواده ایشون هستن که پسرش هم دکتره (155 نظر) حضور علی دایی در رستوران شیک فریبا نادری به صرف افطار+عکس/ ذوق و خوشحالی خانم بازیگر از حضور شهریار ایران در رستورانش (146 نظر) خلاقیت منحصر به فرد پسر مشهدی با ساخت تریلی حماسه آفرید/ هیلتر هم مغز اینو نداشت!+عکس (145 نظر) دو پادشاه یکی از ایران (ناصرالدین شاه) و دیگری از ژاپن (میجی) در یک زمان به اروپا رفتند/ تفاوت ها را بنگرید (139 نظر) خواهر یکتا ناصر سکوتش را شکست (130 نظر) مراسم تولد جگرسوز آزاده نامداری در خانه ابدی اش و گریه های دلخراش همسر و پدرش/ روحت شاد+ عکس (128 نظر) خلاقیت تحسین برانگیز یک برند خارجی در اختراع کیف برای نون بربری/ مشکل حمل و نقل بربری هم حل شد خدارو شکر😂+عکس (122 نظر)
دیگران می‌خوانند   
خلاقیت خنده دار یک بانوی اهل فن ایرانی در استفاده کاربردی از دریل حماسه آفرید/ هم کدبانو هم فنی +عکس خلاقیت منحصربفرد در طراحی راه پله با الهام از میوه ها/ چشم نمیشه ازشون برداشت + عکس تصویری از پسر شهاب حسینی بازیگر قباد در سریال شهرزاد که از خودش بزرگتر است/به شهاب حسینی نمیخوره پسری به این بزرگی داشته باشه (ویدئو) تجربهٔ شیرین مرگ در کودکی و دیدن رنگ‌هایی از جنس نور/ استاد محمود فرشچیان در برنامهٔ زندگی پس از زندگی روایت می‌کند بیوگرافی و زندگینامۀ دکتر آذر اندامی باکتری‌شناس و کاشف واکسن شبه وبای التور در ایران نگاهی به چیدمان شیک هفت سین کریم باقری اسطوره فوتبال/ چه خونه زندگی داره+عکس خوانندگی بی‌نظیر شرکت کننده خوش صدای صداتو با آهنگ اصیل ایرانی/ چقدر فوق العاده سنتور میرنه+ویدیو جشن تولد ساده و خلوت بهرام افشاری بهتاش سریال پایتخت درکنار نوید محمدزاده و رفیق فابش+عکس (فیلم) خلاقیت جالب و جنجالی راننده اسنپ در محیط داخلی خودرو که غوغا کرده!/راننده خوش ذوق! (عکس) عاشقانه شاهرخ استخری و همسرش در ایام عید/ این دو زوج جنجالی هرروز جوان‌تر از دیروز می‌شوند! (عکس) پریناز ایزدیار بازیگر نقش جیران ناصرالدین شاه با این عکس‌های زیبا نوروز را جشن گرفت! سفره های مجلل افطاری و سحری شاه خوش اشتهای قاجار برای درباریان و همسرانش/ چلو کباب و آبگوشت و ...+عکس نوشته قشنگ و تحسین برانگیز روی شیشه یک مغازه‌ بستنی فروشی جلب توجه کرد!!/بزرگ منشی و خوب بودن به دارایی انسان نیست به قلب مهربان و بخشندگی اوست! افطاری ساده و خوشمزه ستاره سادات قطبی مجری پرانرژی در ماه رمضان+عکس خلاقیت خنده دار و حماسه ساز یک متورسوار ایرانی برای حمل بار/ هنر نزد ایرانیان است و بس+عکس رونمایی از عکس سرعقد حامد آهنگی و خانومش لحظه انداختن حلقه ازدواج / از اولش هم انقدر خوش خنده بوده😂 تهران گردی رضا قوچان نژاد، شوهر خواهر خوشتیپ و باکلاس ساره بیات همراه با پسرش+عکس (فیلم) افطاری ساده و صمیمی در بیت رهبری و پذیرایی دوستانه رهبر معظم انقلاب از مهمانان/ یک لقمه نان با دل خوش بیوگرافی حامد سلطانی مجری اعجوبه ها و سال تحویل/ همسر اول دوم و علت تصادف + فیلم و عکس‌های جذاب و دیدنی (عکس) چیدمان مبلمان استیل و سلطنتی خونه وریا غفوری و همسر چشم رنگی اش در یک جشن تولد عاشقانه/ ماشالا چقدر به هم میان😍 آمار تلفات حمله اسرائیل به حلب سوریه + جزئیات دیزاین شیک کیک حامد سلطانی مجری برنامه سال تحویل با یک عکس عاشقانه برای سالگرد ازدواجشان+عکس بارش باران و کاهش دمای برخی استانها گام های استوار دولت در مسیر «جهش تولید»؛ غول‌های صنعت به میدان بازگشتند (عکس) ابتکار خنده دار جوان ایرانی در پیوند موفقیت آمیز درب بازکن نوشابه به در ماشین/ سلطان مدیریت بحران😂👌 پرهیز از تخریب در انتخابات، همواره مورد تاکید رهبری بوده است عزای خانواده شیرازی به جشن تبدیل شد + جزئیات (عکس) خلاقیت خنده دار یک ایرانی در نصب شیر آب روشویی به پراید/ لامصب از مغزش بهینه استفاده کرده😂 انتشار اولین عکس از رهبر معظم انقلاب با لباس محلی سیستان و بلوچستان 10 آقازاده ای که تاکنون پای میز محاکمه رفته اند / اجرای عدالت حتی برای فرزندان هاشمی رفسنجانی، آیت الله جنتی و .... علی دایی 4 برادر خوش تیپ و عجیب‌تر از خود دارد؛ افسانه 5 برادران خانواده شهریار خانه تاریخی حیرت انگیز در گود چهک شهر بهبهان + تصاویر توصیه به استعفای سفیر ایران در باکو به خاطر مصاحبه با یک خبرنگار با پوشش زننده از سوی رسانه اصولگرا پاسخ جالب رهبر انقلاب به طلبه‌ای که از ایشان افطاری می‌خواست +فیلم/ما کجاییم در این بحر تفکّر ... پاداش 4 میلیارد تومانی برای بچه‌دار شدن خبرساز شد عکس عجیب ماشین آتش‌نشانی 90 سال پیش! (ویدئو) عجیب ترین و خاص ترین بستنی ایران/ خلاقیت بستنی فروش تهرانی مثل بمب صدا کرد (ویدئو) مدل عجیب و غریب فنجان فضایی برای نوشیدن چای در فضا استوری مشترک ترلان پروانه و شروین حاجی پور با یک نوزاد بامزه +عکس (ویدئو) ترکیب هنر و علم ریاضیات مساوی می‌شود با خلق اثری بی‌نظیر از تصویر مریم میرزاخانی/ کاش هنرمندش رو هم نشون میداد
تیتر امروز   
آمار تلفات حمله اسرائیل به حلب سوریه + جزئیات بارش باران و کاهش دمای برخی استانها گام های استوار دولت در مسیر «جهش تولید»؛ غول‌های صنعت به میدان بازگشتند پرهیز از تخریب در انتخابات، همواره مورد تاکید رهبری بوده است عزای خانواده شیرازی به جشن تبدیل شد + جزئیات 10 آقازاده ای که تاکنون پای میز محاکمه رفته اند / اجرای عدالت حتی برای فرزندان هاشمی رفسنجانی، آیت الله جنتی و .... علی دایی 4 برادر خوش تیپ و عجیب‌تر از خود دارد؛ افسانه 5 برادران خانواده شهریار توصیه به استعفای سفیر ایران در باکو به خاطر مصاحبه با یک خبرنگار با پوشش زننده از سوی رسانه اصولگرا پاداش 4 میلیارد تومانی برای بچه‌دار شدن خبرساز شد حواشی داغ امروز جمعه 10 فروردین 1403 / یادگاری عجیب علیرضا جهانبخش برای دختر هلندی! بیوگرافی حامد سلطانی مجری اعجوبه ها و سال تحویل/ همسر اول دوم و علت تصادف + فیلم و عکس‌های جذاب و دیدنی جلوه‌گری فرح دیبا با چادر توری در حرم امام رضا/اقدامات ریاکارانه برای بهره برداری سیاسی از دین! 12 دروغ شاخداری که پدر و مادرها در بچگی به ما گفتند / خیلی از باورهای کودکیمان حقیقت ندارد و باید با واقعیت رو به رو شد اگر این 10 رفتار را در اولین قرارتان دیدید پا به فرار بگذارید / اگر طرف مقابل این رفتارها را داشت بدون فرد مناسبی برای ازدواج نیست جزئیات مسمومیت شدید یک جوان در پی بلعیدن مواد مخدر