رنگرزی ابریشم و مشکلات انجام آن

بهترین روش رنگرزی ابریشم

درحال حاضر بهترین (نه ایده آل ترین) روش رنگرزی ابریشم رنگهای طبیعی یعنی استفاده از کانیها،مواد حیوانی وخصوصا ً رنگهای گیاهی با دندانه های سازگاربا ابریشم است. اما فعلاً ابریشم بصورت گسترده به روش شیمیایی اسیدی(مناسب با ابریشم) رنگرزی می شود.رنگهای شیمیایی پره متالیزه یا متالیک، دندانه ای یا کرمی،خمی، ری اکتیوی ورنگهای گوگردی با وجود ثبوت بیشتردربرابرشستشو یا نورآفتاب بدایل مختلف ازجمله عدم دسترسی به رنگهای دلخواه(کدربودن رنگها ومحدود بودن تعداد رنگها)، سختی ونیاز به دقت وکنترل عملیات رنگرزیویا تاثیرات نا مطلوب به روی ابریشم بسیارمحدودند.رنگهای شیمیایی مستقیم یا دایرکت هم وجود دارند که استفاده ازآنها دررنگرزی الیاف ابریشم به دلیل ثبات بسیار پایین درمقابل شستشو،نور و...اصلاً مناسب نیست.امروزه حتی در ژاپن بدلیل کم شدن ظرفیت تولیدابریشم دردنیا و تغییرات اکولوژیستیوآلودگیهای زیست محیطی کرم ابریشم، گرانی روزافزون هزینه تولید ونیروی انسانی، جایگزینیالیاف مصنوعی نسبتاً منطبق با انتظارات ازابریشم وبا امکان رنگرزی ارزان وراحت، محققین وتولید کنندگان مواد رنگرزی از اختراع روش جدیدی برای رنگرزی ابریشم صرف نظر کرده اند.وب دلایل اقتصادی وبزرگی بازار مصرف الیاف نخی، پشمی ، پلی استروسایر الیاف مصنوعی به آن می پردازند.لازم به تذکراست درروشهای رنگرزی طبیعی(کانی،حیوانی،گیاهی) از آنجائیکه مواد رنگ زا ازطبیعت تهیه شده و طبیعت تحت عوامل متغییر محیطی قرار دارد تغییرات جوی ،اکولوژیستی ،آب،سموم دفع آفات نباتی، فضولات وآلودگیهای صنعتی و...تاثیری جدی روی رنگرزی به روشطبیعی داشته وعملاً رنگرزی طبیعی را درحد تجربی نه کاملاً علمی محدود میکند.به همین دلیل کار رنگرزی طبیعی به مهارت وتجربۀ چندین ساله نیاز دارد وحتی حرفه ای ترینرنگرزها درروش رنگرزی طبیعی نمیتوانند ٢ بار رنگ خاصی را درحد تایید تست اسپکترسکپ،مثل هم رنگ کنند.(البته با چشم، همرنگ بنظر میرسند)لذا این روش ، جوابگوی تولیدهای انبوه ویا صنعتی نبوده وبه همین دلیل متاسفانه از حمایسرمایه گذاری شرکتهای بزرگ محروم است و روز به روز محدودتر می شود. در روش رنگرزی طبیعی ابریشم نیز برای دندانه کردن الیاف اززاج سفید ( سولفات مضاعفپتاسیم و آلومینیم) استفاده میشود که عدم توانایی درطرز تشخیص زاج سفید مطلوب ونامطلوب خود یک معضل بزرگ است رنگرزی ابریشم به روش شیمیایی (اسیدی) نسبت به رنگهای طبیعی، محاسن ومعایبی دارد.

معایب رنگرزی ابریشم

در دراز مدت رنگها بتدریج کدر تر می شوند. (این نقیصه قابل کنترل شده)در صورت عدم دقت در روش کارنه تنها به رنگ دلخواه نمی رسیم بلکه الیاف ابریشم هم صدمه می بینند.به تشکیلات مفصل تر ونهایتاً سرمایه گذاری بیشتری نیاز دارد.

محاسن رنگرزی ابریشم :

ازنظر تعداد آیکنهای رنگی بمراتب از آیکنهای رنگ طبیعی بیشترند.روش کاربنا به فرمول ودستورالعمل سازنده رنگ ،مشخص،آسان،سریع ونیازبه تجربه روشروش رنگرزی طبیعی(کانی،حیوانی،گیاهی) را ندارد.سوای سرمایه گذاری اولیه جهت تاسیس کارگاه و ابزارآلات وغیره قیمت هر بار رنگرزی ازمقدار مشابه رنگرزی طبیعی، به مراتب ارزانترست.این عوامل باعث شده که رنگرزی به روش فوق، بخش وسیعتری را بخود اختصاص داده و رشد روز افزونی داشته باشد.

در روش رنگرزی ابریشم به صورت طبیعی از چه دندانه هایی استفاده می کنند؟

اگر رنگرزی ابریشم به شیوه طبیعی انجام شود، باید از زاج سفید هم به عنوان دندانه استفاده گردد. زاج سفید مخلوطی از سولفات پتاسیم و آلومینیوم است. استفاده از دندانه در این فرایند بسیار مهم بوده چون ثبات رنگی و کیفیت کار رابطه مستقیم با دندانه دارد.

چرا منابع اندکی برای رنگرزی ابریشم به شیوه طبیعی وجود دارد؟

از زمان های قدیم ابریشم به عنوان یک کالای گرانبها و ارزشمند شناخته شده و بسیاری افراد قادر به تهیه آن نبودند. برای همین رنگرزی آن هم توسط افراد محدودی انجام می شده است. این افراد عموما عاشق ابریشم و رنگرزی آن بودند و به طور تجربی این کار را انجام می دادند برای همین اغلب نوشته ای در مورد تجربیات خودشان منتشر نکرده اند.

حتی افرادی هم که به صورت علمی به این کار مشغول بوده و هستند به همین دلایل و ارزشی که برای این کالا قایل هستند، کمتر اقدام به نگارش مطلب درباره آن می کنند و ارزش ابریشم را بیشتر از آن می دانند که در سطور بگنجد. نکته ای که در مورد رنگرزی ابریشم وجود دارد اینکه در کشورهای مختلف این کار به شیوه های تقریبا متفاوتی انجام می شود. در برخی از کشورها مثل ژاپن روش سنتی تر بوده و در ایران هم از قدیم کارگاههای رنگرزی سنتی برای رنگ کردن ابریشم وجود داشته است.

فرایند رنگرزی ابریشم

ابريشم هميشه در فرم کلاف رنگ می شود و شيوه رنگرزی اش weighting process (فرآيند افزايش وزن) ناميده می شود. ابريشم به مقدار زيادی دارای نمکهای متاليک جاذب و ديگر اجزا (تانن،گلوکزو…) با خواصی ويژه می باشد، که اين اجزا هيچ آسيبی به درخشندگی ليف نمی رسانند.
با عمل مناسب در اين روش می توان آن را تا چنان درجه ای سنگين کرد که يک پوند ابريشم خام از ابريشم رنگ شده و سنگين ۲ تا ۳ پوند ابريشم توليد کرد. اين فرآيند سنگين سازی خيلی رايج است و ۲۵ تا ۵۰درصد وزن اضافه شده عادی است.

با اين وجود با انجام اين عمل مخالفت های زيادی ميشود.چون به خواص استحکامی ليف آسيب می رساند .ابريشم خالص دارای خاصيت ماندگاری بالايی است در صورتی که ابريشم سنگين شده با انبار شدن به تدريج پوسيده می شود.

ابريشم وحشی يا زمخت به سختی رنگرزی می شود و يک رنگ سياه زيبا را فقط رنگرز های معدودی می توانند روی ليف رنگ کنند.اين نوع از ابريشم با رنگهای بازی به طور سريع و با رنگ های اسيدی هم نسبتاً خوب رنگ می شود.

ابريشم پيچيده شده ( mullberry )از نظر خواص رنگرزی شبيه به پشم عمل می کند،مخصوصاً اين ليف با رنگهای اسيدی يا بازی بدون دندانه رنگ می شود و مشکلی برای ايجاد رنگهای متنوع و درخشان روی ليف وجود ندارد.

در حمام رنگرزی در دمای جوش،پشم پررنگتر از ابريشم رنگ می شود، اما در دمای پايين افينيتی(ميزان رنگ پذيری) نسبی معکوس است در دمای متوسط معمولاً ديده می شود که هر دو ليف ( پشم و ابريشم) مشابه عمل می کنند. ابريشم جز در مورد رنگ سياه به ندرت با اينديگو يا رنگهای دندانه ای رنگرزی می شود. رنگرزی ابريشم سياه شاخه خاصی از رنگرزی تجاری را تشکيل می دهد و نيازمند مهارت خاصی می باشد.

رنگرزی ابريشم مصنوعی

رنگرزی ابريشم مصنوعی که ذاتاً ساختمانی سلولزی دارد، شبيه به رنگرزی پنبه است اما تنوع ابريشم مصنوعی در اين رابطه تفاوت قابل توجه ای با پنبه دارد.قدرت کششی بسياری از ابريشم های مصنوعی وقتی خيس می شوند، پايين می آيد.اين موضوع امر مهمی در رنگرزی اين الياف محسوب می شود، اما در حرارت کم اين دسته الياف با رنگهای بازی بدون دندانه يا رنگ مستقيم به خوبی رنگ می شود.

رنگ همانندی (رنگرزی از روی نمونه)

در انجام يک رنگ همانندی در شيدی معلوم احتياج است تا هر دو شيد در شرايط يکسانی باشند. اگر تطابق دادن با نور چراغ انجام شود هر دو شيد ممکن است نسبتاً در نور روز متفاوت با شند. اين حقيقت شناخته شده به دليل خواص نوری متفاوت در رنگهای مختلف است. به طور مثال دو رنگ آبی ممکن است يکسان باشند اما وقتی با رنگ زرد يکسانی مخلوط شوند، سبز متفاوتی را به دست خواهند داد. اگر آزمايش طيف سنجی انجام شود،دو رنگ آبی ما دو طيف جذب متفاوت ارائه خواهند داد و اين علت اصلی رفتار متفاوت آنها موقع مخلوط شدن با يک رنگ يا در نور متفاوتی ديده شدن است.

خواص نوری مخصوص مواد رنگی گوناگون، اهميت زيادی در تطابق دادن يا در رنگرزی برای شيد دارد. به همان اندازه خصوصيت نوری که به وسيله آن رنگها ديده می شوند، مهم است و نوری که که از ابر سفيد از داخل يک پنجره از جهت شمالی می تابد، مناسبترين حالت به نظر می رسد.وجود يک ديوار آجری قرمز يا هر سطح رنگی ديگر کافی است تا رنگ همانندی دقيق را خراب کند. نور مستقيم آفتاب يا آسمان آبی پررنگ در رنگ همانندی خاکستری ها و خاکی هاي دقيق مخرب است.استفاده از يک نور يکنواخت با خصوصيات يکسان مثل نور روز از جهت شمالی، رنگ همانندی دقيق را آسان می کند.

مشکلاتی که به خاطر طيف جذب متفاوت رنگها ايجاد می شود، می تواند با انجام يک آزمايش طيف سنجی و يا عمدتاً با استفاده از رنگ آميزی با رنگزاهايی که در رنگ کردن طرحی که رنگ همانندی شده به کار برده شده بود رفع شود.

مشکلات رنگرزی ابریشم چیست؟

تارهای ابریشم به دلیل اینکه بسیار ظریف هستند، عموما رنگرزی آنها به سختی انجام شده و دوام اندکی دارد البته فرقی هم نمی کند، رنگرزی به شیوه طبیعی باشد و یا شیمیایی. مشکل اصلی همان تارو پود بسیار ظریف ابریشم است.

مشکلات رنگرزی ابریشم در کشورهای پیشرفته نظیر ژاپن که از روش ها و تکنولوژی بسیار مدرن برای این کار استفاده می کنند، هنوز نتوانسته اند ثبات و دوام رنگرزی ابریشم را خیلی بالا ببرند و همچنان همان ایراد بی ثباتی در محصولات آنها هم دیده می شود.
بعد از رنگ کردن محصولات و تارهای ابریشمی به دلیل اینکه ثبات رنگی در آنها پایین است به احتمال خیلی زیاد رنگ به رنگ شده و تداخل رنگی در آنها بوجود می آید. این مشکل در همه محصولات ابریشمی اعم از لباس و پارچه و فرش و گلیم و غیره دیده می شود.

ابریشم و تارهای آن از دو قسمت مجزا درست شده اند، قسمت اول که سطح یکنواختی نداشته و ناهمگون است، فیلامنت نام دارد. این قسمت بوسیله بخشی به نام سریسین احاطه می شود. فیلامنت شکلی شبیه به مثلث داشته و زاویه دار است.

برای رنگرزی ابریشم باید در مرحله اول سریسین را از تارهای اصلی جدا کنند، بعد از جدا کردن سریسین رنگرزی ابریشم تازه آغاز می شود. جدا کردن این قسمت از تارهای ابریشم کار بسیار ظریف و سختی است و باید به دقت و توسط افراد خبره انجام شود.

رعایت دمای مناسب برای رنگرزی ابریشم اهمیت بسیاری داشته و نباید از 175 درجه سانتیگراد بالاتر برود چون دمای بالاتر از 175 درجه به ابریشم آسیب وارد می کند.

مشکلات رنگرزی ابریشم با همه این مسائل سوالی که اینجا مطرح می شود، این است که آیا راه حلی برای رفع این مشکلات وجود ندارد؟ خب هنوز خیلی از افراد در سراسر دنیا هستند که به خاطر تعلق خاطری که به مواد طبیعی دارند، ترجیح می دهند منسوجات آنها از ابریشم باشد حتی اگر بدانند، مراقبت از آنها سخت است. برای همین اگر بخواهید، محصولات ابریشمی که می خرید دوام زیادی داشته باشد و کمتر آسیب ببیند،

باید نحوه نگهداری، استفاده و شستشوی این محصولات را یاد بگیرید.برای رفع مشکلات رنگرزی ابریشم یک راه دیگر که در سال های اخیر استفاده می شود، بکارگیری مواد فیکس کننده است. این مواد به صورت یک لایه نازک روی تار و پود ابریشم را پوشانده و از آن در برابر نور و مواد شوینده محافظت می کنند. البته این فیکس کننده ها نباید در معرض آب با دمای بیشتر از 50 درجه سانتی گراد قرار بگیرند چون اثر خود را در محافظت از ابریشم از دست خواهند داد.

خواص ابریشم و کاربرد آن در صنعت