به گزارش پایگاه خبری-تحلیلی ساعد نیوز به نقل از همشهری، محرم که از راه می رسد، طنین روضه و نوحه مجالس عزاداری امام حسین (ع) در هیئات و تکایای تهران می پیچد. جوان ها شانه به شانه پیرغلامان و موسفیدان محله، پای کار می آیند تا مجلس روضه امام حسین (ع) چیزی کم و کسر نداشته باشد. یکی از برنامه های ثابت هیئات و تکایا، اطعام و پذیرایی از عزاداران است.
اما جالب است بدانید اگرچه نسل ما مجلس روضه و عزاداری های محرم را با عطر چای می شناسد، اما روزگاری در همین تهران به جای چای از قهوه برای پذیرایی عزاداران استفاده می شد. رسمی که حالا دیگر کمرنگ شده و تقریبا در تمام مجالس و هیئات، از چای برای پذیرایی استفاده می شود.
با وجود این، هنوز هم برخی هیئات و تکایای قدیمی تهران به آن رسم قدیمی پای بند مانده اند و محرم که از راه می رسد، مجالس روضه را با پذیرایی قهوه برگزار می کنند.
پیش از اشاره به برگزاری این رسم در یکی دو هیئت و تکیه قدیمی تهران، لازم است به ماجرای ورود و کشت انبوه چای در ایران و جایگزین شدن آن با قهوه اشاره کنیم. موضوعی که باعث شد چای، جای قهوه در دورهمی ایرانی ها و مجالس و مراسم مذهبی را بگیرد.
«علیرضا زمانی» تهران شناس، در این باره می گوید: «قهوه از دیرباز نوشیدنی رایج و محبوب ایرانی ها بود. ابن سینا در فهرست نوشیدنی های دارویی خود از «بونو» یا همان قهوه نام برده بود و در دوران صفویه نیز نوشیدن قهوه در مجالس ایرانی ها بسیار رایج شد. در همین دوران مکان های به نام قهوه خانه در ایران شکل گرفت و مردم علاوه بر نوشیدن قهوه در قهوه خانه ها در مجالس و دورهمی های خود قهوه می نوشیدند. در آن دوران خبری از چای به عنوان نوشیدنی رایج نبود.»
زمانی ادامه می دهد: «اما از اواخر دوره قاجار و پس از آنکه کاشف السلطنه یکی از رجال سیاسی این دوره بانی راه اندازی صنعت چای در ایران شد، به تدریج این نوشیدنی، جای قهوه را در دورهمی های ایرانیان گرفت و در مراسم مذهبی، هیئت ها و تکایا هم جایگزین قهوه شد.»
وقف پذیرایی با قهوه و قلیان
اما اینکه در گذشته از قهوه برای پذیرایی از عزاداران استفاده می شد مستند به وقف نامه هایی است که از تکایای قدیمی تهران به جا مانده است.
زمانی می گوید: «ردپای مستندات تاریخی این موضوع را باید در وقف نامه های به جا مانده از قدیمی ترین تکایای و موقوفه های تهران پیدا کرد. جالب اینجاست که تا پیش از دوره ناصرالدین شاه و حتی مظفرالدین شاه قاجار، در وقف نامه های باغ ها، خانه ها و اماکنی که واقف درآمد حاصل از آن را برای برگزاری مجالس عزاداری محرم وقف کرده بود، چیزی به نام پذیرایی چای وجود ندارد. در بیشتر این وقف نامه ها، واقفان به استفاده از قلیان و قهوه برای پذیرایی عزادران تاکید کرده اند. رسم پذیرایی از قهوه و قلیان هنوز هم در برخی تکایای قدیمی وجود دارد که یادگاری از روزگاری است که قهوه، نوشیدنی رایج میان ایرانی ها بود.»
از تکیه سادات اخوی ها تا تکیه دولت آباد
از آنجایی که بر اساس وقف نامه برخی تکایای قدیمی، به پذیرایی با قهوه تاکید شده و اجرای نیت واقف نیز لازم است، هنوز هم در برخی تکایا این رسم اجرا می شد.
زمانی از تکیه سادات اخوی تهران می گوید: «اگرچه در تکیه سادات اخوی هم پذیرایی با چای در اولویت است و در واقع پذیرایی اصلی مراسم عزاداری است، اما برای عمل به نیت واقف به صورت محدود از قهوه برای پذیرایی استفاده می شود. به جز تکیه سادات اخوی، در حسینه کاظمینی های دولت آباد هم پذیرایی با قهوه رایج است.»
عطر قهوه صدساله آقا صفا
نمونه شاخص اجرای این رسم قدیمی را باید در تکیه تجریش جست وجو کرد. در گوشه ای از آبدارخانه تکیه، قهوه جوش صدساله «آقاصفا» هر محرم که از راه می رسد از گنجه بیرون می آید. در ۲ سال گذشته به دلیل شیوع کرونا، برگزاری مراسم عزاداری تحت الشعاع قرار گرفت، اما عزاداران تکیه تجریش امیدوارند امسال هم عطر آشنای قهوه های آقا صفا دوباره پیش از نماز مغرب و عشا در فضای تکیه بپیچد. اگر چه در تکیه تجریش هم چای پذیرایی اصلی است، اما به مدد آقا صفا در سال های گذشته به صورت محدود از قهوه برای پذیرایی استفاده شده است. رسمی که در تکیه تجریش بیش از یک قرن قدمت دارد و اکنون نسل به نسل به «علی صفایی» رسیده است.
«سید جمال فیاضی» مسئول آبدارخانه تکیه تجریش می گوید: «وقتی ما کودکی خردسال بودیم و موسفیدان تکیه دورتادور مجلس می نشستند، از قهوه و قلیان برای پذیرایی عزاداران استفاده می شد؛ رسم قدیمی تکیه تجریش این بود و علاوه بر پذیرایی با چای، قهوه و قلیان هم داشتیم.» فنجان های چینی گوشه آبدارخانه، که برای پذیرایی با قهوه استفاده می شوند برای برگزاری مراسم امسال ردیف شده اند. در میان حجره های تکیه تجریش، پشت محفظه شیشه ای یک سماور زغالی بزرگ در کناره یک قهوه جوش رنگ و رو رفته قرار دارد. همان قهوه جوشی چند دهه پیش عصای دست «اوستا محمود» بود تا برای عزاداران قهوه آماده کند. فیاضی می گوید: «امیدواریم پس از ۲ سال وقفه در برگزاری مراسم به دلیل شیوع کرونا، دوباره آقا صفا به تکیه بیاید و با دم کردن آن قهوه های ناب، رسم صدساله اجدادش را اجرا کند.»
نوحه خواننده سلام فرمانده درباره فضای مجازی +فیلم
