سهام خزانه چیست؟ و کاربرد آن در بورس چیست؟

به بیان ساده سهام خزانه به این معناست که از سهام عادی یا ممتاز یک شرکت سهامی عام که توسط همان شرکت مجدد خریداری می شود اما بر اساس قوانین ایران، هیچ شرکتی مجاز به خرید سهام خود نبوده و علت آن هم این می باشد که شرکت و مدیریت آن همواره از اطلاعات داخلی آگاه است و ممکن است به واسطه این مزیت اقدام به خرید سهام خود در حداقل قیمت کند و همان را در اوج قیمت آن بفروشد و موجب ضرر و زیان فروشنده و خریدار گردد. تصویب خرید سهام خزانه که در اقتصاد تمامی جوامع یک اتفاق مثبت برای بازار سرمایه محسوب می شود و لازم به ذکر است آن بخش از سهام شرکت که به صورت خزانه هست عایدی حاصل در شرکت باقی می ماند.

منظور از صندوق طلا در بورس چیست؟

نمایندگان مجلس شورای اسلامی در لایحه رفع موانع تولید، خرید و نگهداری سهام خزانه که ناشران سهام آن را پذیرفته اند در داخل بازار بورس و بازارهای خارج از بورس را تصویب کرده اند. به همین خاطر، سنا اعلام در گزارشی، وضعیت سهام خزانه در کشور های دیگر را مورد بررسی قرار داده است. در زمانی که سهام شرکت در بازار به قیمت پایین تری نسبت به ارزش سهام خریداری می شود و به اصطلاح به این موقعیت Undervalued می گویند، خود ناشر یا شرکت شروع به خرید سهام خزانه می کند و یا در مواقعی برای جلوگیری از رقیق شدن سهام کارکنان (میزان سهم هایی که دست کارکنان شرکت می باشد) صورت می گیرد.

سهام کارکنان به موجب تشویق و ترغیب کارکنان میان کارمندان و کارگران شرکت صادر می گردد. شرکت هایی که سهام کارکنان را صادر می کردند نسبت به بقیه شرکت ها امتیازی به خصوصی داشتند و کارکنان بیشتری نسبت دیگر شرکت ها تشویق به کار داخل مجموعه می شدند.

سهام خزانه در کشور های مختلف

موضوع خرید سهام شرکت ها توسط خودشان از گذشته های دور وجود داشته و در اکثر بازارهای مالی دنیا در جریان بوده. در بعضی از کشورها مثل آمریکا از ابتدا این فرآیند تحت قوانینِ خاصی مجاز بوده اند. بعضی کشورهای دیگر هم مثل انگلستان و استرالیا در ابتدا این کار را ممنوع کرده بودند و بعد از گذشت چند سال مجوز خرید این سهام را صادر کردند. در بعضی موارد مثل چین این فرآیند را فقط در مواردی که خرید سهام جهت ابطال آن ها و کاهش سرمایه شرکت اتفاق می افتد، مجاز اعلام کرده اند. در مجموع اکثر کشورهای دنیا به نحوی از این فرآیند برای کنترل بازار استفاده می کنند؛ هر چند که قوانین استفاده از آن ها سخت گیرانه تنظیم شده و کنترل زیادی بر شکل گیری این فرآیند و نظارت بر شرکت ها تعریف شده است.

آیا سهام خزانه در ایران قانونی است؟

در ابتدا براساس «ماده 198 قانون تجارت» استفاده از سهام خزانه برای شرکت ها ممنوع بود و هیچ شرکتی مجاز به خرید سهام خود نبود چرا که شرکت ها از اطلاعات داخلی خودشان آگاهی داشته و می توانستند با استفاده از این مزیت، سهام خود را در پایین ترین قیمت خریده و در اوج بفروشند و برای دیگران خسارت سازی کنند؛ اما با تصویب «بند ب ماده الحاقی ۲۶ لایحه رفع موانع تولید رقابت پذیر و ارتقا نظام مالی»، این کار برای شرکت های پذیرفته شده در بازارهای بورس و خارج از بورس مجاز شمرده شد. حالا این ابزار به شرکت ها کمک می کند تا در زمان افت قیمت، از نقد شوندگی سهام خود حمایت کرده و جلوی افت بی رویه قیمت را بگیرند.علاوه بر آن به کمک این طرح، شرکت ها این فرصت را پیدا خواهند کرد تا در زمان های بحرانی، از تصاحب شدن سهام خود به وسیله دیگران جلوگیری نمایند.

مسائلی که باید درباره سهام خزانه بدانیم

• یکی اینکه خرید سهام خزانه نباید باعث بشود که سهام شناور آزاد شرکت پس از خرید سهام خزانه بیش از ۵۰ درصد کاهش یابد.
• در تبصره ۲ ماده ۲ معاملات سهام خزانه آمده است که خرید و فروش سهام خزانه مطابق مقررات بورس است.
• در تبصره ۳ ماده ۲ معامله سهام خزانه آمده که خرید سهام خزانه توسط شرکت های ثبت شده در بازار پایه فرابورس ممنوع است.
• یعنی پلوله یا کابگن نمی تواند سهام خزانه خریداری کند.
• در تبصره ۴ ماده ۲ معامله سهام خزانه آمده که کل مبلغ برنامه سهام خزانه در زمان تصویب هیات مدیره ناشر، نمی تواند بیش از ۴۰ درصد ارزش ویژه شرکت را کاهش دهد.
• توجه کنید که سهام خزانه به عنوان سهام شناور آزاد تلقی نخواهد شد.
• هر شرکتی در بورس بایستی اطلاعات مربوط به برنامه ها و خرید و فروش و نگهداری سهام خزانه را طبق ماده ۴ معاملات سهام خزانه، افشا سازی در کدال نماید.
• ناشر نسبت به سهام خزانه خود فاقد حق رای در مجمع است و حق تقدم در خرید سهام جدید را نداشته و در زمان انحلال مستحق دریافت هیچ دارایی نیست.
• سهام خزانه در حد نصاب های مربوط به رسمیت و رای گیری مجامع عمومی ناشر محاسبه نخواهد شد.
• در فرآیند افزایش سرمایه یک شرکت، قبل از شروع پذیره نویسی ناشر، باید فاقد هر گونه سهام خزانه باشد.
• ناشران بایستی علاوه بر گزارش های مورد درخواست سازمان بورس، بخش مجزایی در خصوص فعالیت های انجام شده در مورد سهام خزانه طی سال مالی مربوطه ارائه کند.
• برنامه خرید و فروش سهام خزانه نیازمند اخذ مجوز کتبی از سازمان بورس است.

این مربوط به سهام خزانه است. سهام خزانه با اسناد خزانه فرق دارد. اسناد خزانه که با نماد اخزا در بورس معرفی و قابل معامله است و قیمتش در سامانه tsetmc.com ارائه می شود، اوراق بهادار با نام است. تعهد دولت است به بازپرداخت مبلغ اسمی از طریق بانک مرکزی در آینده. اسناد خزانه مثل اوراق تامین مالی استاندارد و تسهیلات مسکن از ابزارهای فرابورس ایران است. خرید و فروش اسناد خزانه توسط هر دارنده کد بورس امکان دارد.

اسناد خزانه را باید از ابزارهای نوین مالی دانست که ماهیت بدهی دارند. یعنی بدون کوپن سود مثل اوراق مشارکت منتشر شده و هدفش، تامین کسری بودجه دولت ها است. اسناد خزانه را باید اصلی ترین ابزار بازار پول جهت اعمال سیاست های پولی دانست. اسناد خزانه را دولت منتشر می کند نه شرکت ها. هدفش، تصفیه بدهی دولت بابت طرح های توسعه به پیمانکاران و فروشندگان کالا و خدمات است.

اسناد خزانه فقط به طلبکار غیر دولتی واگذار می شود. دارنده اسناد خزانه می تواند در بازار فرابورس ایران نسبت به فروش اسناد خزانه از طریق کارگزاری ها اقدام کند. اسناد خزانه اسلامی را اسناد بدون ریسک می دانند. چون دولت آن را در ردیف بدهی ممتازه دولتی می داند و خزانه داری کل کشور موظف به پرداخت مبلبغ تعهد شده در سر رسید است. تعهدنامه به امضا وزیر اقتصاد رسیده و ریسک نکول ندارد.یکی از اهداف ارائه اسناد خزانه اسلامی در فرابورس ایران، کاهش ریسک نقدشوندگی اسناد خزانه است چون به دلیل وجود بازار بزرگ و نقد شوندگی اوراق بهادار با درآمد ثابت در بازار های نوین مالی، دارنده اسناد خزانه می تواند هر زمان نسبت به فروش خود اقدام کند.

تفاوت اسناد خزانه اسلامی با سایر اوراق بهادار

این سوالی است که همیشه پرسیده می شود. فرق اصلی بین اسناد خزانه اسلامی با سایر اوراق بهادار در بازار سرمایه، سر رسید آن و پرداخت سود است. سر رسید اسناد خزانه کم تر از ۱۲ ماه است و سر رسید آن ها به صورت ۴ هفته ای، ۱۳ هفته ای، ۲۶ هفته ای و ۵۲ هفته ای است. اسناد خزانه اسلامی بدون سود بوده و پرداخت میان دوره ندارد. سرمایه گذاران اسناد خزانه از ما به التفاوت قیمت خرید اوراق و ارزش اسمی دریافتی آن در سر رسید، نفع می برند. دارنده اوراق بهادر، مبلغ اسمی را در سر رسید از دولت دریافت می کند. همچنین، این اوراق در مقایسه با دیگر ابزارهای بازار پول از درجه نقد شوندگی بیشتری برخوردار است.

مزایای انتشار اسناد خزانه اسلامی

• کشف نرخ سود بدون ریسک مورد انتظار بازار در اقتصاد کشور
• فراهم آوردن بستر لازم برای توسعه ابزارهای مالی بازار
• کمک به سیاست های پولی و مالی به منظور اعمال سیاست های بهینه جهت تنظیم و کنترل انتظارات بازار
• کمک به حفظ استقلال کشور با استفاده از تامین مالی داخلی دولت و کاهش استقراض بین المللی
• استخراج انتظارات بازار از نرخ سود بدون ریسک با سررسیدهای مختلف
• معاف از مالیات بودن درآمدها و معاملات این اوراق

به طور کلی با انتشار اسناد خزانه اسلامی به طور هم زمان دولت از طریق مدیریت بدهی ها، بانک مرکزی از طریق کنترل نقدینگی و مردم به واسطه استخراج نرخ بدون ریسک در یک بازار رقابتی، منتفع می شوند.