حضور بیست ساله آمریکا در افغانستان با فرار خفت بار نیروهای آمریکایی از این کشور و فروپاشی سریع دولت دست نشانده و فاسد اشرف غنی به پایان رسید. آمریکا بیست سال افغانستان را تحت اشغال خود داشت و جز فساد و تباهی و کشتار هیچ ارمغانی به این کشور به همراه نداشت. طبق گزارش های خود دولت آمریکا، این کشور نزدیک به دو تریلیون دلار در این مدت صرف جنگ در افغانستان کرده است و بیش از هشت هزار نیروی زُبده نظامی آمریکایی در این مدت جان خودشان را از دست داده اند. حمله جرج بوش به افغانستان با پیام صدور دموکراسی به این کشور و صلح پایدار در منطقه صورت گرفت. اما بعد از دو دهه، نه دولت-ملت دموکراتیک در افغانستان شکل گرفت و نه صلحی در این کشور برقرار شد. در طول حضور آمریکا در افغانستان، تنش های قومی و مذهبی در این کشور، به نقطه جوش رسید و در نهایت بعد از استقرار دولت بایدن، سران آمریکایی فرار را بر قرار ترجیح دادند و ملت افغانستان را در فلاکت و بدبختی و ابهام رها کردند. در طی این دو دهه، کمک های مالی بین المللی فرآوانی به کشور افغانستان برای بازسازی نظام آموزشی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی این کشور اختصاص یافت. اما فساد هزارلایه دولتی و رانت اجازه نداد که این کمک های مالی صرف آبادانی افغانستان شود. طبق گزارشات اطلاعاتی موجود، اشرف غنی با نزدیک به 169 میلیون دلار پول ملت افغانستان با پای برهنه و هراسان و با جت شخصی از این کشور گریخت و مهمان شیوخ امارات شد. تنها گذاشتن ملت در حساس ترین لحظه تاریخ افغانستان، بزرگترین جرم سیاستمدار فاسدی همچون اشرف غنی است. مردم افغانستان در بُهت و حیرت، دست به اقدامات هیجانی فرآوانی زدند. تجمع در فرودگاه کابل برای خروج از این کشور و ساختن یک زندگی رؤیایی در کشور دیگر، به بهای جان انسان های بیگناه فرآوانی تمام شد. سقوط چندین شهروند افغانی از هواپیمای آمریکایی و کشتار شهروندان افغان توسط آمریکایی ها به بهانه دفاع از نیروهایشان در فرودگاه کابل، روی دیگر این تراژدی انسانی بود. به هر روی، طالبان بر افغانستان چیره شده است. آنها این بار به جای کشتار و تجاوز و خشونت، راه دیگری را برای نفوذ در افغانستان برگزیده اند. طالبان از تعامل و دیپلماسی سخن می گوید و البته، تصمیمات و اقدامات این گروه در هفته ها و ماه های آینده زمینه قضاوت بهتری را در اختیار ما قرار خواهد داد. برای بررسی بیشتر این موضوع به سراغ سید جعفر قنادباشی تحلیلگر مسائل افغانستان رفته ایم. توجه مخاطبان ساعد نیوز را به مطالعه این مصاحبه دعوت می کنیم:
آمریکا نه به لحاظ نظامی و نه به لحاظ مالی توان ادامه اشغال افغانستان را نداشت/ طالبان قویتر شده بود و مردم به دولت فاسد اشرف غنی دیگر اعتمادی نداشتند.
ساعد نیوز: آمریکایی ها علیرغم هزینه دو هزار میلیارد دلاری در افغانستان و متحمل شدن تلفات سنگین انسانی، بعد از بیست سال حضور مداوم در این کشور، به صورت خفتباری فرار کردند. به چه دلیلی این اتفاق روی داد؟
سید جعفر قنادباشی: همه شواهد موجود حاکی از آن است که آمریکایی ها دیگر توان حضور نظامی در افغانستان را نداشتند. حدود ده سال پیش، یکی از فرماندهان آمریکایی حاضر در افغانستان اعلام کرد که ایالات متحده هزینه های فرآوانی را متحمل شده است و در مقابل تقریباً هیچ چیزی گیرش نیامده است. بنابراین، بهتر است که این کشور به اشغال افغانستان پایان دهد. در آن زمان، این حرف فرمانده آمریکایی با انتقادات فرآوانی مواجه شد و این فرمانده اخراج شد و مقامات آمریکایی به حرف این فرمانده گوش نکردند. ولی در ادامه وقتی مشاهده کردند که واقعاً زیان های فرآوانی را متحمل می شوند و در عمل هیچ نتیجه ای هم حاصل نمی شود، ترجیح دادند که به این صورت با عجله از افغانستان خارج شوند. البته، این خروج آمریکایی ها فقط برای گرفتن جلوی ضرر نبود بلکه آنها فکر می کردند که وقتی از افغانستان خارج شوند، درگیری در افغانستان بالا خواهد گرفت و منطقه بار دیگر در آتش جنگ خواهد سوخت و همین مسأله باعث خواهد شد که نیروهای ضدآمریکایی و کشورهای مخالف آمریکا در منطقه به دردسر بیفتند. ولی در عمل چنین نشد.
بنابراین، آمریکا نه به لحاظ مالی و نه به لحاظ نظامی توان ماندن در افغانستان را نداشت. از سوی دیگر، طالبان هم قوی شده بود و در عین حال، مردم به دولت فاسد اشرف غنی که دست نشانده آمریکا بود دیگر اعتمادی نداشتند. نکته دیگر، وضعیت دشوار روانی سربازان آمریکایی در افغانستان بود. اخبار محرمانه موجود حاکی از این است که بسیاری از سربازان آمریکایی حاضر در افغانستان دچار تروماهای روحی و روانی شدیدی بودند و از ترس انفجارهای پی در پی و درگیری های میدانی ای که هر روز در این کشور وجود داشت، دچار مشکلاتی بودند. بنابراین، فرماندهان آمریکایی حاضر در افغانستان خواستار تجدیدنظر درباره حضور نظامی این کشور در افغانستان بودند و در نهایت تصمیم بر این شد که به این شکل از منطقه فرار کنند.
هدف آمریکایی ها این بود که با خروج آنها آتش جنگ داخلی در افغانستان شعله ور شود و خودشان را به عنوان عامل ثبات و صلح معرفی کنند ولی در عمل چنین نشد!
ساعد نیوز: بعد از خروج شتابزده نیروهای آمریکایی و سقوط کابل، ترامپ طی یک سخنرانی به بایدن حمله کرد و گفت که طبق گفتگوهای دوحه، این خروج باید به شکل دیگری رخ می داد و به نقد سیاست های بایدن در افغانستان پرداخت. نظر حضرتعالی درباره این اظهارنظر ترامپ چیست؟
سید جعفر قنادباشی: آمریکایی ها به هیچ وجه تصور نمی کردند که طالبان به این سرعت قدرت بگیرد. طبق تجربه هایی که از بیست سال حضور نظامی در افغانستان به دست آورده بودند، تحلیل شان این بود که با خروج آنها، افغانستان دچار جنگ داخلی خواهد شد و هرج و مرج رخ خواهد داد و هیچ حکومت مقتدری شکل نخواهد گرفت. آمریکایی ها قصد داشتند طالبان را درگیر یک جنگ و آشفتگی داخلی بکنند و در این میان خودشان را به عنوان عامل ثبات در افغانستان معرفی کنند. اما سقوط کابل و حضور آرام طالبان در این شهر، و پایان جنگ، موجب خفت بیشتر آمریکا شد. دولت آمریکا یک قرارداد راهبردی 20 ساله را با دولت کرزای امضاء کرده بودند و در عمل این اتفاقات نشان داد که این قرارداد بی اساس بوده است. با سیر سریع تحولات پیشبینی نشده، و شکست فضاحت بار در افغانستان، بایدن و ترامپ در حال متهم کردن همدیگر هستند و می خواهند این شکست تاریخی را به گردن همدیگر بیندازند. الان دعوا بر سر مقصر جلوه دادن همدیگر در تحقق این شکست افتضاح در افغانستان است.
وحشت موجود در کابل به دلیل پیشینه خشونت طالبان و همکاری هایی است که برخی از افراد با نیروهای اشغالگر داشته اند و از عواقب این همکاری می ترسند.
ساعد نیوز: علیرغم این که طالبان اعلام کرده است که دیگر به مواضع خشن گذشته اعتنایی ندارد و دیپلماسی و صلح و رواداری را ترجیح می دهد، با ورود نیروهای طالبان به کابل ما شاهد، موجی بی سابقه از وحشت در این شهر بودیم و اتفاقات و تراژدی انسانی ای که در فرودگاه کابل رخ داد و همچنان شاهد تراژدی های دیگری در سطح شهر کابل هستیم. دلیل این آشفتگی و هرج و مرج در شهر کابل چیست؟
سید جعفر قنادباشی: بخشی از این وحشت می تواند به دلیل کشتارهای گسترده ای باشد که طالبان در گذشته انجام داده است. اما حقیقت آن است که بسیاری از مردم کابل در هنگام حضور نیروهای اشغالگر در افغانستان با نیروهای اشغالگر غربی و آمریکایی همکاری های زیادی داشته اند. این همکاری در زمینه ترویج فساد و فرهنگ غربی هم بوده است. برگزاری جشن ها، کنسرت ها و ترویج اقلام فرهنگی غربی و آمریکایی که اصلاً با فرهنگ افغانستان در تضاد هستند. آمریکایی ها قصد داشتند افغانستان را به عیاشخانه نیروهای خودشان تبدیل کنند؛ مثل همان کاری که در تایلند و ویتنام انجام دادند. اما در عمل نتوانستند این کار را به سرانجام برسانند. بنابراین، کسانی که با نیروی اشغالگر همکاری داشته اند از ترس غضب طالبان و ملت افغانستان، ترجیح می دهند که از این کشور فرار کنند. سابقه خشونت طالبان به تنهایی دلیل این فرار نیست بلکه عده ای با آمریکایی ها همکاری کرده اند و به همین دلیل از عواقب کارشان نگران هستند. همکاری با آمریکا جرم بزرگی است. خودشان از این موضوع کاملاً مطلع هستند و به همین دلیل فرار را بر قرار ترجیج می دهند.
چرخش طالبان به سمت قطر و نزدیک شدن به خط اخوانی باعث دوری از خشونت و کشتار از طرف این گروه شده است/ پیشتر عربستان و امارات و وهابیت منشأ تغذیه فکری طالبان بود.
اما درباره تغییر ماهیت طالبان باید به نکته بسیار ظریفی اشاره کنم که کمتر در تحلیل هایی که در روزهای اخیر در خبرگزاری های مختلف درباره مسائل افغانستان و تحولات آن و طالبان منتشر شده است مورد بحث قرار گرفته است. حقیقت این است که طالبان در اوایل آغاز به کارش، از عربستان و امارات و مشخصاً از اندیشه های وهابی تغذیه میشد و به همین دلیل، ما شاهد کشتار و خونریزی بیرحمانه توسط این گروه بودیم. دگردیسی ای که امروز تحلیلگران از آن سخن می گویند، صرفاً حاصل تجربه گذشته طالبان نیست. بلکه یک اتفاق مهمی روی داده است. حامی گروه طالبان که پیشتر عربستان و امارات بودند، تغییر کرده است و این گروه به قطر وصل شده است. قطر مرکز فعالیت گروه اخوان المسلمین است. می دانید که اخوان در 90 کشور اسلامی حضور دارند و در تمام کشورها اعم از سودان یا لیبی و کشورهای دیگر، اخوان همیشه مخالف وهابیت بوده اند. نمونه اش عمرالبشیر در سودان بود که یک اخوانی بود و با وهابیت مخالفت می کرد. طالبان هم وقتی قطر را جایگزین عربستان و امارات کردند، یک دگردیسی در اندیشه و نوع نگاه سیاسی آنها رخ داد. البته ما در سوریه شاهد فعالیت گروهی از اخوان بودیم که خشونت را ترجیح می دادند ولی در مصر افرادی مثل مُرسی و دوستان ایشان را داشتیم که خط اخوانی بودند و انتخابات را قبول دارند.بنابراین، امروز شاهد یک دگردیسی ایدئولوژیک و سازمانی در بدنه طالبان هستیم. دوری از خشونت وهابی و نزدیکی به دیپلماسی اخوانی. ملا برادر در قطر حضور داشت در حالی که اشرف غنی به امارات فرار کرد. می توانیم بگوئیم که در افغانستان ما شاهد شکست وهابیت و پیروزی اخوان بودیم. داعش هم ریشه اش وهابیت است و شما خشونت بی حد و مرز این گروه تروریستی را بارها دیده اید. البته خود آقایون طالبان هم می دانند که رفتارهای آنها در آینده ملاک قضاوت درباره آنها خواهد بود.
موقعیت ژئوپلتیک خاص افغانستان راهی جز تعامل حسنه با همسایگان را برای فرار از قحطی و هرج و مرج پیش پای طالبان نمی گذارد/ طالبان مجبور به تشکیل دولت دموکراتیک با حضور تمامی اقوام است.
ساعد نیوز: برخی از تحلیلگران بر این باور هستند که ماهیت طالبان به گونه ای است که هیچگاه راضی به مشارکت دادن گروه های دیگر در حاکمیت افغانستان نمی شوند. با این اوصاف، آیا می توانیم از برقراری یک نظام دموکراتیک مبتنی بر مشارکت تمام گروه های افغانی اعم از پشتون، تاجیک، ازبک و هزاره در افغانستان سخن بگوئیم؟
سید جعفر قنادباشی: طالبان در ظاهر با مواضعی که اتخاذ کرده است، نشان می دهد که به سمت و سوی انتخابات در حال حرکت است. یعنی اجازه خواهند داد تا تمام این گروه های فوق الذکر در قدرت مشارکت داشته باشند چرا که خوب می دانند که هر نوع حرکتی در آینده سیاسی آنها در منطقه تأثیر دارد. طالبان خوب می دانند که موفقیت سیاست خارجی آنها موکول به رفتار روادارانه در افغانستان است. هر نوع تنش داخلی می تواند منجر به قحطی در افغانستان شود چون این کشور به دریای آزاد راهی ندارد و در عمل مجبور است که با همسایگان خودش تعامل حسنه داشته باشد. بنابراین، برای این که این روابط حسنه با همسایگان قطع نشود، طالبان به نظر من راهی جز مشارکت و تشکیل دولتی با حضور تمامی اقوام پیش رو ندارند. واقعیات موجود در صحنه بین المللی هم طالبان را به این سمت هدایت خواهد کرد. آنها به شدت خواهان تسلط بر کرسی افغانستان در سازمان ملل متحد هستند. امروز این کرسی در اختیار نماینده اشرف غنی است. بنابراین برای این که اعتماد بین المللی جلب شود چاره ای جز مشارکت و تشکیل دولت دموکراتیک وجود ندارد. همسوئی با قطر و خط اخوان این امیدها را پررنگ تر می کند. در مصر ما شاهد این مسأله بودیم که با روی کار آمدی آقای مُرسی و اخوان یک دولت فرافرقه ای تشکیل شد البته آنها اشتباهی که کردند این بود که این مشارکت را به صورت افراطی دنبال کردند و از هر تیر و طایفه و ایدئولوژی در میدان انتخابات استقبال کردند و در نهایت چیزی اتفاق افتاد که امروز شاهدش هستیم.
بنیانگذاران اخوان، پذیرش همه مذاهب را اصل می دانستند. آنها فرافرقه ای فکر می کردند. حضور نواب صفوی در قاهره هم به همین دلیل بود، چون بزرگان اخوان، تشیع را به عنوان یک مذهب اسلامی قبول داشتند. شیخ محمود شلتوت با فتوای معروفش مذهب شیعه را به رسمیت شناخت. در الازهر هم ما شاهد همین رویکرد هستیم. اخوان مصری انتخابات را قبول دارند. آنها عقل را در اجتهاد پذیرفته اند. اخباری گری را محکوم می کنند و همین موضوع باعث می شود که امید ما به تشکیل یک حکومت دموکراتیک مبتی بر مشارکت افزایش یابد و این هم همان طور که گفتم به دلیل نزدیک شدن طالبان به اخوان است.
موقعیت طبیعی دره پنجشیر یک مزیت رقابتی برای احمد مسعود و یارانش است/ مجاهدان دره پنجشیر سابقه روشنی دارند و به همین دلیل هرگز به صورت بلاشرط تسلیم طالبان نمی شوند.
ساعد نیوز: دره پنجشیر همچنان در اختیار سردار احمد مسعود فرزند شهید احمد شاه مسعود است. علیرغم این که شایعات فرآوانی مبنی بر پیوستن او به طالبان یا فرار از دره پنجشیر وجود دارد، او از وبگاه رسمی اش اعلام کرده که آماده نبرد برای نجات افغانستان از دست طالبان با همکاری مجاهدین مقاومت افغانستان است. ارزیابی حضرتعالی از آینده پنجشیر چیست؟
سید جعفر قنادباشی: همان طور که می دانید، دره پنجشیر یک موقعیت خاص جغرافیایی دارد و همین موضوع هم یکی از دلایل موفقیت احمد شاه مسعود در دفع نیروهای متخاصم شوروی از این منطقه بوده است و این یک توانمندی خاص طبیعی است که مجاهدان پنجشیر از آن به نحو احسن استفاده کرده اند و همچنان هم این کار صورت میگیرد. یاران احمد مسعود از پیوستن بلاشرط به گروه طالبان اجتناب می کنند و این دلایلی دارد. یک دلیل مشخص اش این است که سابقه این گروه کاملاً روشن است. آنها با هیچ نیروی متخاصم و اشغالگری همکاری نکرده اند و نمی کنند. اگر امروز شاهد پیوستن گروه های خاصی به طالبان هستیم، دلیلش این است که این گروه ها، با کشورهای اشغالگر همکاری داشته اند و به دلیل نداشتن خاستگاه مردمی، نگران آینده شان هستند. ولی درباره احمد مسعود و مجاهدین پنجشیر وضعیت کاملاً فرق می کند. نکته دیگر این است که طالبان در گذشته با این گروه رفتار درستی نداشته است. به همین دلیل اعتمادی فیمابین اینها وجود ندارد. به نظر من، احمد مسعود و دوستان ایشان طبق گذشته، منطق را اساس کار خودشان قرار خواهند داد و از جنگ اجتناب خواهند کرد چرا که آنها خواهان جنگ داخلی نیستند. ولی تسلیم بلاشرط طالبان هم نخواهند شد. آنها منافع شان را تأمین خواهند کرد و طی یک توافق متقابل شاید با طالبان همکاری کنند.
روابط ایران و افغانستان بنیاد فرهنگی و تاریخی عمیقی دارد/ امنیت افغانستان امنیت ایران است.
ساعد نیوز: با خروج آمریکا از افغانستان شاهد رقابت بازیگران برجسته ای مثل چین و روسیه برای حفظ حوزه نفوذ در این کشور هستیم. نظرتان درباره آینده روابط ایران با افغانستان چیست؟ آیا ایران می تواند جای آمریکا را پر کند؟
سید جعفر قنادباشی: چین حوزه نفوذ قابل توجهی در افغانستان ندارد. طالبان رسماً اعلام کردند که مواضع خودشان را با ایران و روسیه هماهنگ کرده اند. افغانستان محل تلاقی چندین قدرت برجسته است. پاکستان به عنوان همسایه افغانستان نفوذ قابل توجهی در این کشور دارد. روسیه از طریق ازبکستان و تاجیکستان نفوذ خودش را اعمال می کند. چین مرز پهناوری با افغانستان ندارد و این ایران است که روابط بسیار استراتژیکی با افغانستان دارد. ایران نمی خواهد جای آمریکا را پر کند. روابط ایران و افغانستان همیشه مبتنی بر برادری بوده است. این برادری و مهر و محبت مبتنی بر یک عقبه فرهنگی و تاریخی است. ما اشتراکات تاریخی و فرهنگی فرآوانی با همدیگر داریم. این روابط مایه افختار ماست و روابط برادرانه باعث تعمیق این علاقه و مهر و محبت بین مردم دو کشور می شود. ما خوشحالیم که افغانستان از اشغال رهایی پیدا کرده است. امیدواریم که یک ساختار جدید سیاسی مبتنی بر توافق میان تمام گروه های افغان در این کشور تشکیل شود. امنیت افغانستان، امنیت ایران است. همکاری ما با افغانستان مبتنی بر نفوذ نیست بلکه بر پایه حس برادری و تعلق فرهنگی است و امیدواریم که بدون مزاحمت نیروی خارجی این برادری ادامه پیدا کند.
دکتر رضا اختیاری امیری : کابوس حکومت طالبان در افغانستان
