صنایع دستی اردبیل کدامند؟

اردبیل از استان های برجسته در زمینه صنایع دستی در ایران محسوب می شود و دستان هنرمندان در هر منطقه از این استان از گذشته های دور کالاها و آثار ارزشمند در این زمینه خلق می کنند.

گلیم بافی

گلیم بافی یکی از مهم ترین صنایع دستی اردبیل است که شهرت جهانی دارد و نمونه های قدیمی آن متعلق به دوره اشکانیان است. طرح و نقش های اصیلی که در این گلیم به کار می رود نقش اژدها، گردونه مهر، خرچنگ و سماور سینی است و از این طرح ها بیشتر در نمین، مغان و روستاهای اطراف آن استفاده می کنند.

هنرمندان اردبیلی گلیم ها را در سه نوع ساده باف، برجسته و ورنی می بافند و اگر به آشنایی با جزئیات این محصول علاقه مند باشید باید بگوییم تارهای آن از نخ پنبه ای تاب دار و پود آن از پشم های الوان و ابریشم تهیه می شود.

جاجیم بافی

جاجیم بافی یکی دیگر از صنایع دستی استان اردبیل است که بین مردم خلخال و دیگر روستایی های این منطقه رواج دارد. نقش های جاجیم ساده و گل دار است و هنرمندان جاجیم باف از آن برای تهیه سجاده، روتختی، پادری، رویه کرسی، پشتی، مبل و کیف استفاده می کنند.

جاجیم معمولا ابعادی حدود ۹۰ تا ۱۲۰ سانتی متر مربع دارد و شما می توانید نمونه های زیبایی از آن را در بازار های سنتی اردبیل ببینید.

قالی بافی

قدمت قالی بافی به قرن شانزدهم برمی گردد. جالب است بدانید که یکی از نفیس ترین قالی های موجود در جهان از نظر طرح و بافت قالی اردبیل است. نقش های این قالی ساده، قرینه و یکپارچه است و تار و پود آن از ابریشم بافته می شود. در بافت این نوع قالی از گره های ترکی و طرح هایی مانند مشایخی، ترنج دار، هراتی، گلدانی و ظل السلطان استفاده می شود.

پلاس بافی

پلاس بافی از گذشته در منطقه های مختلف اردبیل و بیشتر در میان عشایر رونق داشته و از لحاظ ظاهری و روش بافت به گلیم شباهت زیادی دارد. برای تولید پلاس از نخ پنبه ای و پشم استفاده می شود و اگر به بازار های اردبیل بروید می توانید زیبایی این هنر را در وسیله هایی مثل زیرانداز، خورجین، سجاده و کیف ببینی

چنته بافی

چنته بافی یکی از صنایع دستی قدیمی اردبیلی ها است که بافت و ابعادش به گلیم و جاجیم و مواد اولیه اش به قالی و ورنی شباهت زیادی دارد. چنته یا آینه دان نوعی کیف دسته دار سنتی است که برای تولید آن دو قطعه قالی مستطیل شکل را با ابعاد ۳۰ در ۴۰ سانتی متر روی هم قرار می دهند و با استفاده از دستگاه کرک چال آن را از سه طرف به هم می دوزند و طرف دیگر آن را باز می گذارند.

اجاق قراقی

اجاق قراقی در زبان محلی به معنی نوعی حفاظ برای اجاق است. از این پارچه دست باف تمام پشمی برای مراقبت از فرش یا زیرانداز در برابر شعله های آتش اجاق استفاده می شود و تولید آن بین عشایر دشت مغان رواج دارد. اجاق قراقی از نظر روش بافت و شکل ظاهری به جاجیم شبیه است و برای بافتن آن از نقش های هندسی و تجربی استفاده می کنند.

خورجین بافی

خورجین کیسه ای بزرگ است که به صورت دو طرفه بافته می شود و از آن برای قرار دادن پشت موتور سیکلت، دوچرخه و بعضی از چهارپایان استفاده می کنند. هنر خورجین بافی بین عشایر اردبیل به ویژه عشایر شاهسون رونق خوبی دارد و برای تولید آن از جاجیم و یا پلاس استفاده می شود.

عرض این محصول پرکاربرد بین ۳۰ تا ۹۰ سانتی متر است و همان طور که می توان حدس زد مواد اولیه آن هم بومی است و آن را از پشم های رنگی، موی بز و نخ پنبه ای می بافند. خورجین های اردبیل بین روستایی ها از نظر کیفیت و زیبایی معروف است.

مسند بافی

مسند نوعی گلیم کوچک تزئینی است که از نقش هایی مانند شکارگاه، گلدانی، سه پایه، قره باغی و ترنج بافته می شود. برای درست کردن رنگ مسندها از گیاهان استفاده می کنند. ساکنین نمین و خلخال در زمینه تولید مسند نقش برجسته معروف اند و این مسندها به کشور های اروپایی هم مانند آلمان صادر می شود.

نمکدان بافی

نمکدان بافته ای شبیه به کیسه است که برای حمل و نگهداری سنگ های ساییده شده و درشت نمک به کار می رود و تولید آن در میان عشایر اردبیل رایج است. بافت نمکدان شبیه به جاجیم و گلیم است و به شکل استوانه دوخته می شود. نقش هایی که در نمکدان بافی به کار می روند طرح هایی از گیاهان و حیوان ها است که از طبیعت الهام گرفته شده است. هنرمندان برای داخل نمکدان پارچه ای از جنس متقال به عنوان آستر می دوزند تا نمک با پشم برخورد نداشته باشد.

سفالگری

سفالگری یکی از قدیمی ترین صنایع دستی تولید شده توسط انسان ها است که قدمت آن به دوران اشکانیان و قبل از آن برمی گردد. سفالگران اردبیلی با استفاده از خاک رس، که میزان خالصی کم و چسبندگی زیادی دارد، گل می سازند و با کمک دست های هنرمندشان این گل را به اشکالی مثل لیوان، کوزه، مجسمه و کاسه در می آورند.

سفال ها را بعد از شکل دادن در کوره قرار می دهند و رنگ طبیعی آن ها از نخودی تا قرمز تغییر می کند. محصول نهایی از گل پخته شده و بدون لعاب است و کاربرد های زیادی دارد.

سراجی

سراجی یکی از صنایع دستی اردبیل است که به هنر ساخت زین اسب با چرم گفته می شود. این محصول های دست دوز و ظریف که از چرم دباغی شده تولید می شوند در کشور آذربایجان نیز طرفداران زیادی دارند. به کسی که بر پشت اسب زین می گذارد و یا هنرمندی که زین را می سازد سراج می گویند. این زین ها در کشور طرفداران خاص خود را دارد و وسیله ای تجملی به حساب می آید.

خراطی

خراطی به هنری گفته می شود که در آن چوب را با استفاده از حرکت دورانی می تراشند و آن را با ایجاد خراشیدگی و فرورفتگی شکل می دهند. در خراطی هرچه چوب فشرده تر و محکم تر باشد محصول ظریف تر و بادوام تر است.

هنرمندان خراط اردبیلی با استفاده از چوب درخت های گردو، زبان گنجشک، نارون و توسکا وسایلی مثل عصا، وردنه، قلیان، مبلمان، میز، آباژور و صندلی را می سازند. اگر به داشتن این وسایل دست ساز علاقه دارید می توانید آن ها را از بازارهای شهر بخرید.

ملیله کاری

ملیله کاری یکی از صنایع دستی اردبیل است و به هنر ساخت زیورآلات، ظرف ها و اشیاء زینتی با استفاده از فلز و مفتول هایی از جنس طلا، نقره و مس گفته می شود. آثار به جامانده از این هنر نشان می دهد قدمتی سه هزار ساله دارد و از قدیمی ترین روش های ساخت زیورآلات به شمار می رود.

تراش شیشه

شیشه های تراش خورده، از زیباترین محصولاتی هستند که می توانید در استان اردبیل ببینید و تهیه کنید. هنرمندان شیشه تراش با استفاده از دستگاهی مخصوص و سنگ های تراشِ شیشه، انواع نقوش بزرگ و کوچک، عمیق و سطحی را بر محصولات شیشه طراحی می کنند. این شیشه های زیبای تراش خورده پس از اتمام کار، صیقل می خورند و در طرح ها و رنگ های مختلف به فروش می رسند.

نگارگری

نگارگری نوعی نقاشی ظریف و بسیار زیباست که تفاوت زیادی با مینیاتور دارد. این سبک از نقاشی در بیشتر شهرهای ایران رواج داشته است و اکنون به عنوان یکی از زیباترین صنایع دستی کشور شناخته می شود اما محبوبیت آن به اندازه مینیاتور نیست. از این هنر برای خلق تابلوهای زیبا و یا مصورسازی کتب استفاده می کنند و نمونه هایی از آن را می توانید در مغازه های صنایع دستی شهر اردبیل پیدا کنید.

نقاشی روی چرم

نقاشی روی چرم، هنری با بیش از 70 سال قدمت است و کاملا دستی و بدون استفاده از هیچ گونه ماشین آلاتی انجام می شود. هنرمندان برای انجام این کار طرح موردنظرشان را روی چرم می اندازند و سپس با رنگ های مخصوص به نقش ها رنگ می دهند. اگر راه تان به بازار اردبیل افتاد سراغی هم از این محصولات بگیرید چرا که جزو زیباترین سوغات این شهر هستند.

ورنی /سوماک

ورنی یک نوع گلیم به حساب می آید که به آن گلیم سوزنی یا سوماک هم می گویند. این نوع گلیم ها بدون طرح و نقشه قبلی و تنها الهام گرفته از طبیعت اطراف بافته می شوند و هنر دست زنان عشایر هستند. محبوب ترین نوع ورنی در قالب خورجین برای چهارپایان، رختخواب پیچ و یا زیرانداز در دارهای عمودی بافته می شود. طرح های به کار رفته در ورنی ها نیز بیشتر شامل گوزن، آهو، گرگ، سگ گله، بوقلمون، مرغ و خروس، شغال، روباره، پرندگان محلی و ... هستند.

از دیگر صنایع دستی اردبیل می توان به چاقو، لباس های محلی، سوزن دوزی، نمکدان بافی، سراجی، ملیله دوزی و ... اشاره کرد.

بافتنیهای سنتی

یکی از صنایع دستی استان بافتنیهای سنتی نام دارد که به طور عمده توسط بانوان انجام می گیرد. این هنر بوسیله میل بافتنی (دو میل، پنج میل یا قلاب) انجام می گیرد و فرآورده هایی از قبیل جوراب، شال گردن، بلوز، کلاه و … را شامل می شود. برخی از بافتنیهای سنتی استان تزئینی است. این هنر در اکثر مناطق استان رواج دارد و بانوان بطور معمول در روزهای سرد زمستان اوقات فراغت خود را با اشتغال به این هنر پر می کنند.

جل اسب

یکی از دستبافته های زیبا و عشایری استان اردبیل جل اسب نام دارد. جل دستبافته ای است که به منظور تزئینات اسب و شتر تهیه می شود. جل اسب هم نقش گرم نگهداشتن و عرق گیر اسب را دارد و هم جنبه تزئینی و تشریفاتی که در مورد شتر جنبه تزئینی دارد. بدنه اصلی جل یک مستطیل است که دو دستک به آن وصل شده که این دستک ها پشت اسب را می پوشانند. تفاوت جل اسب با جل شتر در آن است که جل شتر بزرگتر از جل اسب می باشد و توسط دو قطعه پارچه به یکدیگر دوخته شده تا کوهان شتر از آن بیرون بماند. بطور کلی در بیشتر مناطق استان جل اسب و شتر با اشکال و تزئینات گوناگون تولید می شود و بصورت گلیم، قالی، جاجیم و سوزنی تهیه می گردد. عشایر آذربایجان، دشت مغان، کردهای خراسان، ترکمنها، عشایر فارس، ورامین و ایل افشار هر کدام به گونه ای جل را بافته و تزئین می کنند. بطور مثال در ترکمن صحرا، جل از جنس پارچه و تکه دوزی ماهوتی و پنبه ای با سوزندوزی های زیبایی تهیه می گردد، در ایلات کرمان بصورت گلیم، نقوش سوزنی، شیریکی پیچ با تار و پود پشم و در میان عشایر آذربایجان از تکنیک بافت جاجیم برای تولید جل استفاده می شود. جل اسب در مناطق عشایری استان اردبیل رایج می باشد.

آشنایی با صنایع دستی استان کهگیلویه و بویر احمد