به گزارش پایگاه خبری تحلیلی ساعد نیوز به نقل از ایسنا، مهرداد خدیر با این مقدمه در یادداشتی در عصر ایران نوشت: «خوشبختانه در ماه های اخیر صورت جلسات مذاکرات شورای اتقلاب در سال ۵۸ منتشر شده و با دیدگاه های اعضا بیشتر آشنا می شویم؛ هر چند که همین صورت جلسات نشان می دهد جدای این ۱۵ تَن چهره هایی چون احمد صدر حاج سیدجوادی، ابراهیم یزدی و میرحسین موسوی نیز مدت کوتاهی عضو شورای انقلاب بوده اند اما در این نوشته به ۱۵ عضو دایم می پردازم.
این شورا در ابتدا بازوی مشورتی رهبر انقلاب به حساب می آمد و سپس نقش قوۀ مقننه را ایفا کرد و مصوبات آن حکم قانون پیدا کرد. پس از کناره گیری دولت موقت، نقش قوۀ مجریه را هم بر عهده گرفت و تا تشکیل مجلس اول و دولت شهید رجایی هم مجلس بود و هم دولت. (از آبان ۱۳۵۸ تا مرداد ۱۳۵۹)
چنان که به تازگی و در مطلب مربوط به درگذشت ژیسکاردستن آوردم نمایندگان رییس جمهوری وقت فرانسه در دیدار با امام در پاریس پیام جیمی کارتر، رییس جمهوری وقت آمریکا، را منتقل کردند: «پرزیدنت کارتر از پرزیدنت ژیسکاردستن خواسته این پیام را برای شما برسانم که آیا بهتر نیست مدتی را به سکوت و آرامش بگذرانید و اجازه دهید بختیار کار خود را انجام دهد؟ چون امکان دخالت ارتش جدی است و این اوضاع را بدتر خواهد کرد.» امام اما با رد این فرضیه از تصمیم خود برای تشکیل شورای انقلاب با عضویت «افراد پاکدامن» خبر می دهد: «ایران را به حال خود بگذارید تا من برای انتقال قدرت، شورای انقلاب مرکب از افراد پاکدامن تشکیل دهم. در غیر این صورت امید آرامش نیست و از کودتای نظامی هم ملت نمی ترسد. اگر ایران را به حال خود بگذارید نه گرایش کمونیستی خواهد داشت نه به غرب.»
ردیف دوم: عزت الله سحابی، ابوالحسن بنی صدر، صادق قطب زاده، عباس شیبانی، مهدوی کنی
ردیف سوم: مرتضی مطهری، محمدجواد باهنر، علی اکبر معین فر، مهدی بازرگان، حسن ابراهیم حبیبی
از این جمع سه نفر در سه حادثۀ تروریستی با ترور به شهادت رسیدند و ۹ نفر دیگر نیز چشم از جهان بسته اند و از این ۹ درگذشته، یکی اعدام شده است و همین سرنوشت های کاملا متفاوت، انگیزه و موضوع این نوشتار است:
۱. آیت الله سیدمحمود طالقانی به اعتقاد بسیاری، پس از امام بالاترین نقش را داشت و حتی برخی رسانه های غربی در تعبیری هدفمند از تعبیر «دو رهبر» استفاده می کردند. حال آن که طالقانی خود به رهبری امام اذعان داشت و در آبان ۱۳۵۷ و با اوج گیری نهضتی که توسط امام برپا شده بود همراه آیت الله حسینعلی منتظری از زندان آزاد شده بود. طالقانی در حالی در ۱۹ شهریور ۱۳۵۸ درگذشت که همچنان عضو شورای انقلاب بود؛ هر چند در بیشتر جلسات آن شرکت نمی کرد. از طالقانی به عنوان دومین رییس شورای انقلاب نیز یاد شده است. هرچند به عنوان اولین امام جمعه تهران و عضو مجلس خبرگان قانون اساسی برگزیده شد اما چون هوادار حکومت شورایی بود به نظر می رسید از روند امور خرسند نیست.
۲. آیت الله سیدعلی خامنه ای از جوان ترین اعضای شورا بودند (در آن زمان ۴۰ ساله). ایشان از مشهد به تهران آمد و در کانون این شورا قرار گرفت. فرماندهی کل سپاه پاسداران، عضویت موسس در حزب جمهوری اسلامی، معاونت وزارت دفاع، نماینده امام در شورای عالی دفاع، امام جمعه تهران، نماینده تهران در اولین دوره مجلس، دبیر کل حزب جمهوری اسلامی، رییس جمهوری (۱۳۶۰ تا ۱۳۶۸) و نماینده مجلس خبرگان رهبری از مسئولیت های ایشان قبل از تصدی عالی ترین مقام در جمهوری اسلامی (رهبری) در پی ارتحال رهبر فقید انقلاب به حساب می آید. هیچ یک از دیگر اعضای شورای انقلاب تا این اندازه در ساختار سیاسی تا عالی ترین مرتبۀ حکومتی ارتقا نیافت.
۳. آیت الله اکبر هاشمی رفسنجانی ابتدا معاون و سپس وزیر کشور شد و بعد از راهیابی به دوره اول مجلس به ریاست مجلس شورای اسلامی رسید. مدیریت بسیار پر نفوذ و مقتدرانه به همراه نمایندگی امام در شورای عالی دفاع او را به یکی از نمادهای جمهوری اسلامی بدل ساخت.
از سال ۶۸ تا ۷۶ رییس جمهوری و پس از آن تا هنگام درگذشت شوک آور در ۱۹ دی ۱۳۹۵ رییس مجمع تشخیص مصلحت نظام بود. با روی کار آمدن محمود احمدی نژاد اما از میزان اقتدار او کاسته شد و پس از انتخابات و حوادث ۱۳۸۸ گمان می رفت از صحنه رسمی کنار رود اما به رغم وانهادن ریاست مجلس خبرگان رهبری و عدم صدور مجوز شرکت در انتخابات ریاست جمهوری در سال ۱۳۹۲ با روی کار آمدن حسن روحانی بار دیگر نقش قبلی را بازیافت. ۳ روز قبل چهارمین سالگرد درگذشت او بود. مرگ او که نقش بالانسر و توازن بخش را ایفا می کرد، حاکمیت سیاسی را بیش از پیش به سمت یک دست شدن پیش برده است؛ اتفاقی که شاید با انتخابات ۱۴۰۰ کامل شود.
هیچ یک از اعضا مانند هاشمی رفسنجانی فرصت نیافت خود را در معرض رأی مردم قرار دهد و تنها یک سال قبل از درگذشت نیز به عنوان نمایندۀ اول تهران در مجلس خبرگان انتخاب شده بود.
۴. آیت الله سیدمحمد حسینی بهشتی نماینده تهران و سپس نایب رییس مجلس بررسی پیش نویس قانون اساسی شد و بالاترین نقش را در تدوین قانون اساسی ایفا کرد. دبیر کل حزب تازه تاسیس حزب جمهوری اسلامی هم بود و پس از مخالفت امام با کاندیداتوری روحانیون برای ریاست جمهوری این امکان را از دست داد. اما در پایان سال ۵۸ رییس دیوان عالی کشور شد که در آن زمان عالی ترین مقام قضایی به حساب می آمد. این چهرۀ بسیار موثر و نظریه پرداز در واقعه تروریستی هفتم تیر ۱۳۶۰ به همراه ده ها نفر از همفکران خود به شهادت رسید. از شهید بهشتی به عنوان سومین رییس شورای انقلاب نیز یاد شده است.
۵. حجت الاسلام محمدجواد باهنر یک چند معاونت وزارت آموزش و پرورش را بر عهده گرفت و بعدتر در دولت شهید رجایی وزیر همین وزارتخانه شد. او از جانب امام به عضویت ستاد انقلاب فرهنگی درآمد. پیش از آن هم نماینده رهبر انقلاب در نهضت سوادآموزی بود. با شهادت دکتر بهشتی، شورای مرکزی حزب جمهوری اسلامی او را به عنوان دبیرکل حزب برگزید و کوتاه زمانی پس از آن و با انتخاب محمدعلی رجایی به ریاست جمهوری، نخست وزیر شد و با همین عنوان و در کنار رییس جمهور رجایی در واقعه ۸ شهریور ۱۳۶۰ در ۴۸ سالگی به شهادت رسید.
۶. آیت الله سیدعبدالکریم موسوی اردبیلی در مجلس خبرگان قانون اساسی عضویت داشت و همراه شهید بهشتی منصب عالی قضایی گرفت و دادستان کل کشور شد. او پس از هفتم تیر ۶۰ تا رحلت امام و بازنگری در قانون اساسی و ایجاد عنوان تازه رییس قوه قضاییه در ساختار سیاسی، رییس دیوان عالی کشور و عملا عالی ترین مقام قضایی (بدون احتساب دادستانی انقلاب) بود.
پس از درگذشت امام خمینی (ره) و در بازنگری قانون اساسی قوۀ قضاییه از ادارۀ شورایی به ریاست فردی تغییر یافت و موسوی اردبیلی هم از سمت های سیاسی و بعدتر از امامت جمعه موقت تهران کنار رفت و در قم به عنوان مرجع تقلید خود را شناساند. گرایش او به اصلاح طلبان بود و پس از انتخابات سال ۸۸ هم برای میانجیگری تلاش کرد ولی موفق نشد. کمتر از دو ماه قبل از درگذشت هاشمی رفسنجانی او از دنیا رفته بود.
۷. آیت الله محمدرضا مهدوی کنی امام جماعت مسجد جلیلی در دهه ۵۰ با پیروزی انقلاب مسئولیت کمیته های انقلاب را بر عهده گرفت و در سال بعد وزیر کشور شد. در سال ۱۳۶۰ و پس از شهادت دکتر باهنر نخست وزیر شد و با ثبت نام برای انتخابات ریاست جمهوری انتظار حمایت داشت اما حزب جمهوری اسلامی پشتیبانی نکرد؛ چرا که او از ابتدا به عضویت حزب درنیامده بود و فعالان حزب ترجیح دادند حال که مانع کاندیداتوری روحانیون برداشته شده دبیر کل خود را به عنوان نامزد معرفی کنند.
مهدوی کنی از انتخابات کنار رفت و بعدتر از مناصب اجرایی نیز فاصله گرفت و بیشتر وقت و همت خود را صرف مدیریت جامعه الامام الصادق یا دانشگاه امام صادق کرد. ضمن این که در مقام دبیر کل جامعه روحانیت مبارز در صحنه سیاسی حضور فعال داشت و جریان موسوم به راست سنتی را هدایت می کرد. مهدوی کنی در هیچ انتخاباتی شرکت نمی کرد تا سرانجام در آخرین دوره مجلس خبرگان رهبری کاندیدا و سپس نماینده و رییس مجلس خبرگان رهبری شد. در مهر ۱۳۹۳ و پس از چند ماه بیهوشی درگذشت.
۸. آیت الله مرتضی مطهری با این که رییس شورای انقلاب بود اما زودتر از دیگران از گردونۀ شورای انقلاب خارج شد؛ چرا که در ۱۱ اردیبهشت ۱۳۵۸ به دست گروه فرقان ترور شد و به شهادت رسید. برای استاد مطهری گویاترین توصیف همان عنوان «ایدئولوگ جمهوری اسلامی» است. به بیان دیگر اگر موتور انقلاب را دکتر علی شریعتی با تهییج جوانان در حسینیه ارشاد روشن و آنان را جذب قرائت تازه ای از دین کرد استاد مطهری نیز دست در کار شد و برای ساختاری که به سرعت شکل گرفته بود نظریه پردازی کرد.
اگر این ترور رخ نداده بود، مطهری نقش های متعددی بر عهده می گرفت؛ چرا که از اعتماد و حمایت کامل آیت الله خمینی برخوردار بود.
سرنوشت عجیب همراهان امام خمینی در پرواز انقلاب 57 +عکسسرنوشت ۷ عضو غیر روحانی
۹. ابوالحسن بنی صدر با درگذشت آیت الله طالقانی، شورای انقلاب را مدتی عملا آیت الله بهشتی اداره می کرد اما با انتخاب ابوالحسن بنی صدر به عنوان اولین رییس جمهوری تاریخ ایران او رییس شورای انقلاب هم شد. دوران ریاست جمهوری بنی صدر اما نیمه تمام ماند؛ چرا که ۱۸ ماه بعد، مجلس شورای اسلامی طرح عدم کفایت سیاسی او را تصویب کرد و کنار گذاشته شد. هر چند رهبر فقید انقلاب به او این فرصت را دادند که به امور تحقیقی بپردازد که به منزله اعطای نوعی امان نامه برای ادامه حضور در کشور محسوب می شد اما با پیوستن مجاهدین خلق (منافقین) به او و وقایع خون بار ۳۰ خرداد ۱۳۶۰، اسدالله لاجوردی دادستان انقلاب تهران بنی صدر را احضار و ممنوع الخروج کرد و از آن پس به مدت ۴۳ روز زندگی مخفیانه داشت تا این که به همراه مسعود رجوی از ایران خارج شد و پس از ۳۰ ماه بار دیگر به فرانسه بازگشت و اکنون قریب ۴۰ سال از آن زمان گذشته است. بنی صدر با جدا شدن از رجوی و طلاق دخترش - فیروزه - از او در میانه دهه ۶۰ عملا خطای استراتژیک خود را پذیرفت اما در گفت وگو با رسانه ها معمولا می کوشد به این بخش از زندگی خود نپردازد. اولین رییس جمهوری ایران که متولد ۱۳۱۲ است و چندی پیش خبر مرگ او در سانحۀ رانندگی در فضای مجازی منتشر و بعد تکذیب شد، با روزنامۀ انقلاب اسلامی و کار رسانه ای خود را شناساند و اکنون از فضای مجازی برای بیان نظرات انتقادی خود بهره می برد.
۱۰. حسن ابراهیم حبیبی نیز همچون بنی صدر و روز ۱۲ بهمن ۱۳۵۷ به ایران بازگشت. حبیبی در کمیته تدوین پیش نویس قانون اساسی نیز عضویت داشت و کاری را که خود به تنهایی آغاز کرده بود به همراه حقوق دانانی چون عبدالکریم لاهیجی، محمدجعفر جعفری لنگرودی، ناصر کاتوزیان و ناصر میناچی ادامه داد. هر چند متن این پیش نویس در مجلس بررسی نهایی قانون اساسی دستخوش تغییرات اساسی شد اما حبیبی زبان به اعتراض نگشود و به حاکمیت جمهوری اسلامی پیوست. او در دولت شورای انقلاب عهده دار وزارت علوم بود و در اولین دوره انتخابات ریاست جمهوری در بهمن ۵۸ کاندیدا شد ولی به رغم حمایت جامعه مدرسین حوزه علمیه قم توفیقی کسب نکرد؛ چرا که جامعه روحانیت مبارز از بنی صدر حمایت کرده بود و حزب جمهوری اسلامی در شوک حذف کاندیدای خود - جلال الدین فارسی به دلیل افغان تبار بودن - به سر می برد هر چند روزنامه ارگان حزب عملا دکتر حبیبی را تبلیغ می کرد.
او کاندیدای اولین دوره مجلس شورای ملی جمهوری اسلامی (مجلس شورای اسلامی) شد و این بار با آرای بالا به مجلس راه یافت. با این که تصور می شد به نیروهای ملی - مذهبی گرایش دارد اعلام کرد هیچ گاه عضو نهضت آزادی نبوده و اندک اندک به جناح خط امام نزدیک شد تا جایی که پس از اتمام نمایندگی با پیشنهاد آیت الله موسوی اردبیلی به عنوان وزیر دادگستری معرفی شد و به عضویت دولت میرحسین موسوی درآمد. دکتر حبیبی از جانب امام پیش تر به عضویت ستاد انقلاب فرهنگی درآمده بود و آخرین حکمی که از امام خمینی دریافت کرد نیز عضویت در شورای بازنگری قانون اساسی در سال ۶۸ بود.
او که در کسب عنوان اولین رییس جمهوری ایران ناکام مانده بود ۱۰ سال پس از آن تکاپو، توانست عنوان اولین معاون اول رییس جمهوری ایران را به دست آورد؛ سمتی که پس از بازنگری در قانون اساسی و حذف نخست وزیر ایجاد شد و ۱۲ سال (از ۱۳۶۸ تا ۱۳۸۰) معاون اول دو رییس جمهوری - هاشمی رفسنجانی و سیدمحمد خاتمی - بود. حبیبی پس از آن با مسئولیت هایی چون ریاست فرهنگستان زبان و ادب پارسی و بنیاد ایران شناسی روزگار گذراند و از سیاست - دست کم در سطح علنی - فاصله گرفت.
دوستان سابق او البته انتظار داشتند پس از گرفتارشدن ملی -مذهبی ها تلاش هایی انجام دهد اما دکتر حبیبی به اتاق سکوت رفته بود و سرانجام پس از طی یک دوره بیماری چند ساله در ۱۲ بهمن ۱۳۹۱ درگذشت؛ شگفت این که در همان روزی چشم از جهان فروبست که ۳۴ سال قبل از آن به ایران بازگشته بود. به همین خاطر یادگار امام با تقاضای همسر او - خانم دکتر شفیقه رهیده - موافقت کرد و پیکر او در شبستان حرم امام خمینی به خاک سپرده شد.
۱۱. صادق قطب زاده نیز مانند بنی صدر و حبیبی همراه امام و ۱۲ بهمن ۱۳۵۷ به ایران بازگشت و همچون آنان در انتخابات ریاست جمهوری نامزد شد. آرای او اما بسیار اندک بود و در ردیف آخر قرار گرفت. او در پی پیروزی انقلاب به ریاست سازمان رادیو تلویزیون ملی ایران - که هنوز صداوسیما خوانده نمی شد - رسید و انتقادات بسیار برانگیخت و از روشنفکران تا دولت موقت همه از عملکرد او ناراضی بودند. در دولت شورای انقلاب، وزیر خارجه و جانشین بنی صدر و دکتر یزدی شد. در آستانه انتخابات ریاست جمهوری و با هماهنگی هایی که با دولت پاناما انجام داده بود، توانست هواپیمای حامل شاه را در میانه راه به زمین بنشاند و این شایعه رواج یافت که قرار است توسط دولت پاناما شاه به ایران مسترد و گروگان ها آزاد شوند.
وزارت خارجه که در اختیار او بود در اقدامی که آشکارا استفاده از امکانات دولتی به نفع یک کاندیدا بود در سوم بهمن ۱۳۵۸ خبر از بازداشت شاه داد و روزنامه اطلاعات متعاقب آن تیتر زد: «شاه بازداشت شد.»
قطب زاده می خواست با بازی با این برگ به ریاست جمهوری برسد اما پروژه او به اتمام نرسید و از این اتفاق نه تنها طرفی نبست که به زیان او تمام شد. با این حال تا اتمام کار دولت شورای انقلاب و نخست وزیری شهید رجایی در مرداد ۱۳۵۹ وزیر خارجه بود. تنها دو سال بعد و در ۲۱ مرداد ۶۱ اما به اتهام مشارکت در کودتا و توطئه قتل امام در دادگاه ارتش به ریاست آیت الله محمد محمدی ری شهری محاکمه و به اعدام محکوم شد.
حکم ۳۵ روز بعد و در ۲۵ شهریور ۶۱ به اجرا درآمد. صادر کننده حکم - محمدی ری شهری - توضیح داد: «ادعای وی که می خواستم در جلسات بعد با ترور امام مخالفت کنم مسموع نیست زیرا اولا دلیلی برای اثبات این مدعا ندارد. ثانیا هر کس می داند که تا امام در میان امت باشد هیچ توطئه ای به ثمر نمی رسد. ثالثا نوار و اطلاعات موجود نشان می دهد که به طور قطع او طرح شهادت امام را داشته و در این رابطه وارد اقدام هم شده ولی با عنایت الهی و در جریان بودن مسئولین کشور موفق نشده است. لذا آقای صادق قطب زاده به عنوان یاغی [یا باغی] و به عنوان یکی از مصادیق بسیار روشن مفسد محکوم به اعدام است.»
بدین ترتیب قطب زاده، سومین وزیر امور خارجه در تاریخ معاصر لقب گرفت که به جوخۀ اعدام سپرده شدند. نخستین، دکتر سیدحسین فاطمی وزیر خارجه دولت دکتر مصدق بود که پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ و در پی نزدیک به ۱۸ ماه زندگی مخفی دستگیر و محاکمه و به اعدام محکوم شد. دومی دکتر عباسعلی خلعتبری که پس از پیروزی انقلاب اعدام شد و سومی همین صادق قطب زاده. در تاریخ ۳۵ سالۀ جمهوری اسلامی همچنان او تنها فرد با سابقه وزارت در جمهوری اسلامی به حساب می آید که اعدام شده است.
۱۲. علی اکبر معین فر زلزله شناس برجسته ایرانی و کارشناس رسمی دادگستری به عنوان اولین وزیر نفت ایران شهرت دارد؛ چرا که پیش از انقلاب عنوان «وزیر نفت» وجود نداشت و در اجلاس اوپک وزیر دارایی شرکت می کرد و امور نفت را ابتدا شخص شاه و بعد رییس شرکت ملی نفت ایران اداره می کردند.
معین فر ابتدا رییس سازمان برنامه و بودجه شد و با کنار رفتن حسن نزیه قرار بود مدیر عامل شرکت ملی نفت ایران شود اما تشکیل وزارت نفت را به شورای انقلاب پیشنهاد داد و خود نخستین وزیر نفت ایران شد و در اجلاس اوپک در کاراکاس خوش درخشید و از عهدۀ چالش با احمد زکی یمانی وزیر نفت عربستان سعودی برآمد. سعودی ها همواره خواستار افزایش تولید بی توجه به قیمت بوده اند؛ حال آن که ایران از زمان شاه خواستار افزایش قیمت بوده است.
معین فر نماینده اولین دوره مجلس شورای اسلامی هم شد و مشهورترین خاطرۀ مربوط به او درگیری فیزیکی یکی از نمایندگان وقت با او – به نام قره باغ – حین نطق قبل از دستور است؛ در حالی که رییس مجلس - هاشمی رفسنجانی - خنده کنان نظاره می کند. معین فر که عضو انجمن اسلامی مهندسین و از وفاداران به مهندس مهدی بازرگان به حساب می آمد و بر خلاف تصور عضو نهضت آزادی نبود، در دی ماه ۹۶ درگذشت.
۱۳. عزت الله سحابی پس از یک دورۀ طولانی زندان در شهریور ۱۳۵۷ آزاد شد. فرزند دکتر یدالله سحابی و همسر خواهرزاده مهندس مهدی بازرگان چهره شناخته شده ای بود که در نگاه اقتصادی با افکار پدر و بازرگان اختلاف داشت و به همین خاطر در تیرماه ۱۳۵۸ از نهضت آزادی کناره گرفت. محمدعلی رجایی نیز در همین زمان از این حزب استعفا کرد. سحابی در دولت موقت رییس سازمان برنامه و بودجه شد و مانند همفکران خود به عضویت مجلس اول درآمد و باز مانند آنان پس از آن در بیرون از ساختار رسمی سیاسی به صف منتقدان پیوست. با این تفاوت که او از پاسخ به درخواست مشاوره نخست وزیر وقت تن نمی زد و مشی اقتصادی میرحسین موسوی در باور به دخالت دولت در امور بازار را به سبب التزام دولت به تأمین حداقل های مورد نیاز می پسندید. شگفت این که سحابی به لیبرال شهرت داشت؛ حال آن که در واقع سوسیالیست بود و باز در حالی مخالف دولت تلقی می شد که با دولت موسوی مشکلی نداشت. او در دهه ۷۰ با انتشار مجله «ایران فردا» در صحنۀ سیاسی ایران نقش آفرینی کرد و به رغم چند بار بازداشت و تحمل رنج های بسیار بر اصلاح درون ساختاری تاکید می ورزید؛ تا جایی که انتقادات و اختلافات قبلی با هاشمی رفسنجانی را فروگذاشت و در دور دوم انتخابات ریاست جمهوری در سال ۸۴ از او حمایت کرد؛ هر چند ستاد انتخاباتی هاشمی برای رساندن این صدا به جامعه نکوشید و بهای اصرار بر محدودماندن به دایره خود را با روی کار آمدن محمود احمدی نژاد پرداختند. اتفاقی که در مراسم تشییع جنازه او در لواسان رخ داد از مرگ خود او در ۱۰ خرداد سال ۱۳۹۰ تراژیک تر بود و آن مرگ دخترش هاله بود که به تازگی از زندان آزاد شده بود.
۱۴. مهدی بازرگان آشناترین نام جناح دوم شورای انقلاب مهندس مهدی بازرگان است که شرح زندگی او در کتاب می گنجد نه در یک مقاله. استاد و ریس دانشکدۀ فنی دانشگاه تهران و رییس هیأت خلع ید از شرکت نفت ایران و انگلستان در دوران نهضت ملی شدن صنعت نفت به رهبری دکتر محمد مصدق با حکم امام خمینی (ره) نخست وزیر و مأمور تشکیل دولت موقت و انتقال قدرت از حکومت سلطنتی به جمهوری اسلامی شد.
بعد از استعفا از نخست وزیری نماینده مجلس شد؛ در حالی که می توانست پیش از آن کاندیدای ریاست جمهوری شود و نشد. از سال ۱۳۶۰ در موضع منتقد حاکمیت قرار گرفت اما در ایران ماند و در سال های جنگ نیز تنها صدای مخالف ادامه جنگ بود که تحمل می شد و خصوصا پس از قبول قطعنامۀ ۵۹۸ خواستار پذیرش آن بود. اتفاقی که یک سال با آن مخالفت می شد و سرانجام پذیرفته شد.
بازرگان در ۳۰ دی ۱۳۷۳ در سوییس درگذشت اما هرگز به سوییس نکوچیده بود و تنها روزهای آخر و برای درمان به این سفر رفته بود. منتها گویندۀ اخبار صداوسیما چنان بر کلمۀ سوییس تأکید می کرد که انگار در تمام سال ها که بازرگان را از تلویزیون نمی دیده اند در سوییس بوده؛ حال آن که در ایران و در حال فعالیت سیاسی بود.
۱۵. سر انجام می توان به دکتر عباس شیبانی اشاره کرد. پزشک انقلابی که سال ها در زندان های شاه به سر برد (گویا به این خاطر که حاضر نشده بود درخواست عفو کند). او پس از انقلاب در دولت شورای انقلاب در انتخابی شگفت آور وزیر کشاورزی شد. حوزه ای که هیچ تخصصی در آن نداشت اما به خاطر این که معاونت وزارتخانه را به رضا اصفهانی سپرده بود خبرساز شد. مردی که اقتصاد اسلامی درس می داد و باورهای عمیقا ضد سرمایه داری داشت و یک روز کشاورزان بیل به دست در حمایت از طرح واگذاری زمین او در بلوار کشاورز تجمع کردند.
شیبانی سال های بعد را در مجلس به سر کرد و مانند حبیبی از سابقه و صبغه خود در نهضت آزادی فاصله گرفت و به جناح خط امام نزدیک شد. دغدغه اصلی او در ادوار مختلف مجلس اما مقابله با اسراف بود و به همین دلیل صدای اعتراض او هنگامی شنیده می شد که در موارد غیر کلان مانند مخالفت با تغییر موکت کف صحن علنی یا خرید میوه برای نمایندگان سخن می گفت.
با این که تصور می شد نقش آفرینی سیاسی او خاتمه یافته و بازنشسته می شود در سال ۸۱ با شورای دوم شهر و با ظهور آبادگران و سرلیستی آنان به صحنه بازگشت و خواسته یا ناخواسته در تغییر سپهر سیاسی که با انتخاب محمود احمدی نژاد به شهرداری تهران آغاز شد نقش ایفا کرد. دکتر شیبانی پس از اتمام آن دورۀ شورا عملا حضوری در فضای سیاسی ندارد و تنها مراسمی به مناسبت روز پزشک برای او برگزار شد.
