سرقت ادبی چیست؟
پیش از آنکه بخواهیم راجع به سرقت ادبی چیزی بگوییم، باید مفهومش را مشخص کنیم. معادل سرقت ادبی در زبان انگلیسی «Plagiarism» است. خب این پلاجریسم چیست؟ پلاجریسم بر اساس آنچه در راهنمای آکسفورد آمده است، یعنی «ارائه آثار یا ایده های دیگری به نام خود چه با اجازه صاحب اثر یا ایده و چه بدون اجازه اش.» وقتی کسی بدون آگاهی کامل نویسنده ای اثر او را به نام خود معرفی کند یا در متنی که نوشته است، اعم از متن دست نویس یا چاپی و الکترونیکی، محتوای دیگری را بدون ذکر منبع جای بدهد، مرتکب سرقت ادبی شده است. این کار در همه جای دنیا مذموم است و در قوانین همه کشورها برای آن مجازات هایی در نظر گرفته شده است.
تاریخچه سرقت ادبی
واژه پلیجریزم در ابتدا توسط فردی استفاده شد که «مارکوس والریوس مارتیلیوس» نام داشت و شاعری رومی از سده نخست میلادی بود. مارکوس به افرادی که شعرهایش را به نام خود ارائه می کرده اند، لقب Plagiarius یعنی «غارتگر و فریبکار» داده است. اما امروزه این مفهوم، در حوزه مقاله نویسی اهمیت بسیار زیادی دارد به طوری که سایت های تشخیص سرقت علمی آنلاین و نرم افزارهای تشخیص سرقت ادبی برای استفاده هایی مانند تشخیص سرقت ادبی پایان نامه در اختیار دانشگاهیان قرار دارند. خروجی پژوهش ها هم به دقت بررسی می شوند تا دچار پلیجریزم نباشند. در ادوار گذشته به علت کم بودن تعداد نویسندگان و افرادی که نوشته ها را داوری می کرده اند، پیشگیری از کپی برداری کار دشواری نبوده است. با این حال، باز هم چنین جرایمی دیده می شد. مثلا نوعی از پلیجریزم در گذشته، سرقت ادبی ایده های دوستانی بوده که به سبب اعتماد، افکارشان را در جمعی بازگو می کرده اند و افراد فریبکاری در آن مجلس ایده ها را به نفع خود استفاده می نموده اند.
انواع سرقت ادبی
در ادامه ساعد نیوز با توجه با اینکه که مفهوم سرقت ادبی را تعریف کردیم، باید ببینیم که انواع سرقت ادبی یا پلاجریسم چیست. سرقت ادبی انواع مختلفی دارد، اما ۸ نوع شایع تر از بقیه اند که عبارت اند از:
- نقل کلمه به کلمه بدون ذکر منبع: اگر نویسنده ای در اثرش از دیگران چیزی نقل می کند، باید حتما این موضوع را مشخص کند. در واقع باید طوری از آثار دیگران نقل کنید که مخاطبتان کاملا متوجه بشود کجا حاصل فکر و اندیشه شماست و کجا از دیگری چیزی را نقل کرده اید. نقل کلمه به کلمه آثار دیگران باید با علائمی مثل گیومه مشخص شود. اگر نویسنده ای بدون ذکر منبع و بدون علامت خاصی کلمه به کلمه از متن دیگری استفاده کند، مرتکب سرقت ادبی شده است.
- کپی برداری از اینترنت بدون ذکر منبع: اینکه متنی را در اینترنت مشاهده می کنیم، اصلا دلیل خوبی برای کپی برداری بدون ذکر منبع نیست. در صورتی که اطلاعاتی را از اینترنت استخراج می کنیم و در مقاله یا اثرمان از آن استفاده می کنیم، باید حتما به آن منبع اینترنتی ارجاع بدهیم وگرنه مرتکب پلاجریسم شده ایم.
- پارافریز غیراصولی: پارافریز غیراصولی رایج ترین شکل از سرقت ادبی است. برای آنکه بهتر متوجه این مفهوم بشوید، لازم است ابتدا بگوییم پارافریز چیست. پارفرایز به زبان ساده یعنی متن دیگری را بازنویسی کنیم، یعنی از اثر دیگری و ایده آن برای نوشتن اثر خودمان استفاده کنیم. اگر می خواهید متنی را پارافریز کنید و در عین حال مرتکب سرقت نشوید، باید به چند نکته توجه کنید:
- حتما به منبع اصلی ارجاع بدهید؛
- ابتدا متن اصلی را بخوانید، سپس هرآنچه را متوجه شده اید بنویسید.
- اگر متنی که از آن استفاده می کنید به زبان دیگری است، دلیل نمی شود که منبع را ذکر نکنید. حتی در متن های ترجمه شده هم باید منبع را ذکر کنید.
- همکاری و تبانی غیراخلاقی: این نوع سرقت ادبی زمانی اتفاق می افتد که یک مقاله یا کتاب مشترک تولید می شود و یک نفر اثر را به نام خودش منتشر می کند. اگر اثری مشترک تولید شده است یعنی حاصل فکر تمام اعضای گروه بوده، بنابراین باید نام تمام نویسندگان ذکر شود.
- نقل قول نادرست: شکل دیگری از پلاجریسم نقل قول نادرست است. در صورتی که از منبعی برای خلق اثرتان استفاده می کنید، حتما نام منبع و بخشی را که از آن استفاده کرده اید ذکر کنید. اگر از جایی نقل قول می کنید، آن را دقیق و شفاف مشخص کنید. نقل قول های مبهم و نادرست هم می توانند شکلی از سرقت ادبی باشند.
- ذکرنکردن کمک هایی که برای خلق اثر شده است: این نوع از پلاجریسم بیشتر در فضاهای دانشگاهی و آکادمیک اتفاق می افتد. مثلا برای نوشتن پایان نامه یا کتاب، فقط به ذکر نام استاد راهنما یا کسانی اکتفا می کنند که مستقیم در خلق اثر مشارکت داشته اند. این کار خوب است، اما کافی نیست. بهتر است در مقدمه اثر، نام تمام منابع و کسانی را ذکر کنید که برای خلق آن اثر به شما کمک کرده اند.
- استفاده از مطالب افراد و مؤسسه ها حرفه ای: شکل دیگری از پلاجریسم که متأسفانه رواج بیشتری دارد، استفاده از مطالبی است که افراد و مؤسسه های حرفه ای تهیه می کنند. اینکه کسی رضایت داشته باشد اثرش را به نام خودتان منتشر کنید، دلیل خوبی برای سرقت ادبی نیست.
- سرقت ادبی خودکار: در صورتی که نویسنده ای مقاله خود را هم زمان برای ۲ مجله یا سایت بفرستد و هر دو آن را منتشر کنند، سرقت ادبی خودکار اتفاق می افتد. بنابراین اگر مقاله ای را برای انتشار به مجله یا سایتی ارسال می کنید، اول از منتشرنشدنش مطمئن شوید. اگر مطمئن شدید که مقاله منتشر نمی شود، آن را برای دیگران ارسال کنید.
دلایل سرقت ادبی
این روزها، فایل های الکترونیکی عمل کپی برداری را بسیار ساده کرده اند. در چنین وضعیتی پیگیری اصالت اثر به شیوه سنتی غیرممکن است. بنابراین با روش های نوینی مانند نرم افزارهای تشخیص سرقت علمی، تا حدودی، بررسی اصالت اثر امکان پذیر می شود. هند در حال حاضر رتبه نخست سرقت علمی مقالات را به خود اختصاص داده و متأسفانه باید بگوییم که ایران هم وضعیت مناسبی در این حوزه ندارد. کسانی که دست به سرقت ادبی می زنند، همیشه کار خود را به نوعی توجیه می کنند. دلایل و توجیهات این کار در پژوهشی بررسی شدند. می دانید دلایل افراد برای پلاجریسم چیست؟ مهم ترین دلایل ذکرشده در این پژوهش را با هم مرور می کنیم.
۱. رواج فرهنگ تنبلی و تقلب
یکی از دلایلی که متأسفانه در سال های اخیر باعث افزایش میزان سرقت ادبی شده، رواج فرهنگ تنبلی و تقلب است. کم نیستند دانشجویانی که حتی انجام تحقیق های ساده کلاسی را هم به دیگران می سپارند. این اتفاق در میان نویسندگان هم مشاهده می شود. مثلا برای نوشتن مقاله ای ساده به جای تحقیق و بررسی بیشتر و کمک گرفتن از فکر و استدلال خودشان، به راحتی آثار دیگران را کپی می کنند. این موضوع را هم از طریق فرهنگ سازی و هم از طریق برخورد قانونی قاطع با سرقت ادبی می توان اصلاح کرد.
۲. ناآگاهی افراد به سرقت ادبی و عواقب آن
سرقت ادبی در تمام کشورها غیرقانونی و غیراخلاقی قلمداد می شود. با وجود این، هنوز هم کم نیستند افرادی که حتی با تحصیلات عالی مرتکب این اشتباه می شوند. برای آگاهی بخشی به افراد درباره این مسئله، حقوق دانان و کارشناسان حقوق مالکیت فکری باید بیشتر تلاش کنند. برگزاری دوره ها و کارگاه های آموزشی و سمینارها روش خوبی برای آشناکردن افراد با این مقوله و عواقب آن است. در ضمن رسانه های مختلف، چه رسانه های گروهی و چه رسانه های اینترنتی، هم باید تلاش کنند که مردم را با این پدیده آشنا کنند.
۳. نداشتن مهارت خلق اثر جدید
یکی دیگر از مهم ترین دلایل سرقت ادبی مهارت نداشتن نویسندگان و پژوهشگران برای خلق آثار جدید است. بسیاری از مواقع، نویسندگانی که در رسانه ها فعالیت می کنند یا پژوهشگران دانشگاهی قادر به خلق اثر جدید نیستند، بنابراین آثار دیگران را به نام خود منتشر می کنند. البته برای این مشکل هم راه حل خوبی وجود دارد: برگزاری دوره های آموزش روش تحقیق یا کارگاه های نویسندگی. در این دوره ها و کارگاه ها می توان روش تحقیق و اصول نویسندگی را یاد داد و از اتفاقاتی مثل سرقت ادبی به راحتی جلوگیری کرد.
۴. شرایط نامناسب اقتصادی
سرقت ادبی ممکن است دلایل اقتصادی نیز داشته باشد. در صورتی که نویسندگان و پژوهشگران نتوانند مخارج زندگی خود را به خوبی تأمین کنند، ممکن است دست به چنین اقداماتی بزنند. این مشکل به شرطی حل شدنی است که به مشکلات معیشتی این افراد بیشتر توجه شود. اینهایی که گفتیم فقط بخشی از دلایل سرقت ادبی هستند. بسیاری از انواع سرقت های ادبی متأسفانه در جوامع علمی اتفاق می افتند و باید بیشتر به آنها توجه شود. برای مقابله با پلاجریسم باید افراد بیشتری را درباره آن آگاه کرد. همچنین باید به وضع اقتصادی پژوهشگران و نویسندگان توجه شود که مجبور به انجام چنین کارهایی نشوند.
قوانین و مجازات سرقت ادبی در ایران
تا اینجا متوجه شدیم که سرقت ادبی و پلاجریسم چیست و چه دلایل و انواعی دارد، اما آیا برای مقابله با این معضل در قوانین ضمانت اجرایی وجود دارد؟ پاسخ به این سؤال مثبت است. یکی از مهم ترین راه های مقابله با این پدیده وجود قوانین و ضمانت اجراهای مناسب است. در همه کشورها برای سرقت ادبی مجازات هایی در نظر گرفته شده است و ایران هم از این قاعده مستثنا نیست. مهم ترین قوانین مربوط به سرقت ادبی در کشور ما عبارت اند از قوانین:
۱. قانون مطبوعات
در تبصره ماده ۶ قانون مطبوعات، سرقت ادبی این طور تعریف شده است: «نسبت دادن عمدی تمام يا بخش قابل توجهی از آثار و نوشته های ديگران به خود يا غير، ولو به صورت ترجمه.» در این ماده، به مواردی اشاره شده است که نشریات نباید منتشر کنند. لازم به ذکر است که مقررات این قانون تنها مختص نشریات چاپی نیست و به مقالاتی که رسانه ها و سایت های اینترنتی منتشر می کنند هم اشاره دارد. مجازاتی که برای سرقت ادبی در این قانون ذکر شده حبس از ۲ ماه تا ۲ سال یا ۷۴ ضربه شلاق است. این مجازات مربوط به زمانی است که رسانه یا فردی برای اولین بار مرتکب این جرم می شود. در صورتی که کسی باز هم سرقت ادبی انجام بدهد، مجازات او تشدید می شود. اگر هم سرقت ادبی برای چندمین مرتبه در یک رسانه اتفاق بیفتد، پروانه آن رسانه لغو خواهد شد.
۲. قانون حمایت حقوق مؤلفان، مصنفان و هنرمندان
در این قانون هم به معضل سرقت ادبی اشاره شده است، هرچند مثل قانون مطبوعات از کلمه سرقت ادبی استفاده نکرده اند. در ماده ۲۳ قانون حمایت حقوق مؤلفان، مصنفان و هنرمندان می خوانیم: « هرکس تمام یا قسمتی از اثر دیگری را که موردحمایت این قانون است به نام خود یا به نام پدیدآورنده بدون اجازه او و یا عالما عامدا به نام شخص دیگری غیر از پدیدآورنده نشر یا پخش یا عرضه کند، به حبس تأدیبی از ۶ ماه تا ۳ سال محکوم خواهد شد.» همان طور که ملاحظه می کنید، در این ماده قانونی از سرقت ادبی نامی برده نشده است، اما دقیقا به همین مفهوم اشاره و برای آن مجازات مقرر کرده است.
۳. قانون پیشگیری و مقابله با تقلب در تهیه آثار علمی
این قانون هم به موضوع سرقت علمی و ادبی اختصاص دارد. به موجب قانون پیشگیری و مقابله با تقلب در تهیه آثار علمی و آیین نامه اجرایی اش، «تهیه، عرضه و یا واگذاری آثاری از قبیل رساله، پایان نامه، مقاله، طرح پژوهشی، کتاب، گزارش یا سایر آثار مکتوب و یا ضبط شده پژوهشی- علمی و یا هنری اعم از الکترونیکی و یا غیرالکترونیکی توسط هر شخص حقیقی یا حقوقی به قصد انتفاع و به عنوان حرفه یا شغل – با هدف ارائه کل اثر و یا بخشی از آن توسط دیگری به عنوان اثر خود، جرم است.» مجازات هایی که برای این جرم در نظر گرفته شده اند عبارت اند از:
- برای اشخاص حقیقی مثل پژوهشگران یا نویسندگانی که به تنهایی فعالیت می کنند: جزای نقدی از ۳۶۰میلیون تا ۵۵۰میلیون ریال. مجازات بعدی هم محرومیت از حقوق اجتماعی از ۶ ماه تا ۵ سال است.
- برای مؤسسه ها و شرکت ها: مجازات هایی که در مواد ۲۰، ۲۱ و ۲۲ قانون مجازات اسلامی سال ۱۳۹۲ برای شرکت ها در نظر گرفته شده اند. مهم ترین این مجازات ها عبارت اند از انحلال شرکت و مصادره اموالش.
امیدوارم از محتوای مسائل حقوقی نهایت استفاده را برده باشید و برای کسانی که دچار مشکل حقوقی هستند، میتوانید ارسال نمایید. همچنین برای مشاهده ی مطالب پر محتوای دیگر میتوانید به بخش آموزش ساعدنیوز مراجعه نمایید. از همراهی شما بسیار سپاسگزارم .
فحاشی پیامکی چیست؟ و چه مجازاتی دارد؟
