توانبخشی سکته مغزی با تمرینات ورزشی

افرادی که دچار سکته ی مغزی شده اند، ممکن است که پس از آن دچار مشکلاتی شوند که نتوانند آنها را به تنهایی حل کنند. هدف از توانبخشی به افرادی که سکته ی مغزی کرده اند، بازگرداندن آنها به حالت عادی است. البته در بیشتر سکته های مغزی، پس از توانبخشی، افراد به حالتی که قبل از سکته داشته اند، بر نمی گردند و ممکن است سکته ی مغزی، آثار جبران ناپذیری را برای آنها به جا بگذارد. اما جای نگرانی نیست، زیرا روش های توانبخشی به افرادی که سکته ی مغزی کرده اند، می تواند در بهبودی آنها بسیار مؤثر باشد و باعث بازگشت آنها به جامعه شود. یکی از مهمترین راهکار ها در توانبخشی افراد سکته کرده، ورزش و فعالیت بدنی است. فیزیوتراپی، شاخه ای است که می تواند در توانبخشی افرادی که سکته مغزی کرده اند، نقش بسیار مهمی را ایفا کند. روند بهبودی در برخی از افراد می تواند بسیار سریع باشد، اما ممکن است در برخی دیگر اینگونه نباشد. متخصصان توانبخشی سکته ی مغزی، بر اساس نیاز های هر فرد، مراحل و برنامه ی توانبخشی را می سازند، یعنی اینکه روش های درمانی در هر فرد، بسته به توانایی ها و ناتوانی های او، می تواند متفاوت باشد. یکی از نکات قابل توجه، سرعت بهبودی افراد در زمان پس از سکته ی مغزی است. بیشتر بهبودی پس از سکته مغزی، تا شش ماه پس از آن حاصل می شود. به این شش ماه که بسیار مهم و حیاتی است، زمان طلایی برای بهبود می گویند. در صورتی که می خواهید توانبخشی سکته ی مغزی را انجام دهید، باید تا جایی که می توانید سریع اقدام کنید تا زمان طلایی را از دست ندهید.

ورزش های مخصوص برای توانبخشی سکته ی مغزی

یکی از بهترین راه ها برای توانبخشی سکته ی مغزی، ورزش است. ورزش هایی وجود دارند که می توانند تأثیر بسزایی در بهبودی افرادی که سکته ی مغزی کرده اند داشته باشند. این ورزش ها، بر اساس شرایط بدنی و نقاط قوت و ضعف افراد تنظیم می شوند. در ادامه این مطلب، به معرفی برخی از ورزش هایی که برای توانبخشی استفاده می شوند، و نحوه انجام آنها خواهیم پرداخت. بهتر است که برای دریافت برنامه درست، به پزشک متخصص مراجعه کنید.

• تمرین های فعال افزایش دامنه حرکتی

منظور از تمرین های فعال دامنه حرکتی (AROM) این است که بیمار می تواند بخشی از بدن را بدون کمک حرکت بدهد. بسیاری از بیماران سکته مغزی که یک سمت از بدنشان ضعیف شده است، آنقدر قوی نیستند که بتوانند تمرین های مقاومتی را انجام بدهند، اما توانایی انجام تمرین های فعال افزایش دامنه حرکتی را دارند. این حرکات انعطاف پذیری مفصل را افزایش می دهد، عضلات را تقویت می کند و استقامت عضلانی را افزایش می دهد.

• تمرین های تقویتی یا مقاومتی

تمرین های توانبخشی سکته مغزی غالباً شامل حرکاتی تقویتی می شود که در آن ها از بیمار خواسته می شود که بخشی از بدن را علی رغم وجود مقاومت حرکت بدهد. مقاومت تمرین ها به تدریج و به نحوی پیشرونده افزایش داده می شود تا عضلات به مرور قوی تر شود. برای انجام دادن تمرین های تقویتی از تجهیزاتی مانند باند کشی، دمبل، لوله، خمیر و دستگاه های ورزشی استفاده می شود.

• تمرین های کششی

عضلات غالباً بعد از سکته مغزی سفت و منقبض می شود. انجام دادن مداوم تمرین های کششی و افزایش انعطاف پذیری از انقباض مفصلی و کوتاه شدن عضلات جلوگیری می کند. کشش دستی غالباً کافی نیست و بیمار برای کشش عضلات و مفصل خشک به آتل نیاز دارد. انعطاف پذیری را می توان از طریق انجام ورزش هایی مانند یوگا، پیلاتس و تای چی افزایش داد، البته بیمار باید توسط مربی ای آموزش ببیند که در کار کردن با بیماران دچار ناتوانی یا مشکلات حرکتی تجربه داشته باشد، چرا که لازم است تمرین ها با توجه به شرایط بیمار تغییر داده شود تا خطری بیمار را تهدید نکند.

• تمرین های تحمل وزن

اغلب بیماران سکته مغزی با تمرین های تحمل وزن آشنایی ندارند، اما انجام این حرکات برای برخی بیماران بسیار مهم است. تمرین های تحمل وزن تعادل را بهبود می دهد، خشکی و سفتی شدید بعد از سکته مغزی را کاهش می دهد و عضلات ضعیف را تقویت می کند. یکی از مهم ترین دلایل مفید بودن حرکات تحمل وزن این است که انجام این تمرین ها از کاهش تراکم استخوان جلوگیری می کند. اگر بیمار عادت داشته باشد که تمام وزن را روی پای قوی بیاندازد، تراکم استخوان در پای ضعیف به تدریج کمتر می شود. کاهش تراکم استخوان باعث شکننده شدن استخوان می شود و خطر شکستگی را افزایش می دهد. انجام دادن حرکت های تحمل وزن بر روی پا و بازو نیز مهم است.

• متحرک سازی کتف

عضلات متصل به کتف غالباً در پی سکته مغزی آسیب می بیند. این عضلات ضعیف یا منقبض می شود. اگر بیمار نتواند کتف و شانه اش را به درستی حرکت بدهد، نمی تواند دستش را بالای سر ببرد. ناپایدار بودن کتف باعث می شود که بیمار نتواند حرکات دست و بازو را کنترل کند و حرکات بازویش نامنظم می شود. تمرین های متحرک سازی یا موبیلیزاسیون کتف به حرکت کتف کمک می کند تا دامنه حرکتی شانه حفظ شود یا بهبود یابد و از بروز درد پیشگیری شود.

• تمرین تعادل

سکته مغزی غالباً تعادل بیماران را مختل می کند. اگر بیمار دچار مشکلات تعادلی شده باشد، یکی از نخستین کارهایی که در درمان توانبخشی انجام می شود، این است که حفظ تعادل در حالت نشسته به بیمار آموزش داده می شود. تمرین های تعادلی در حالت نشسته با تمرکز بر تقویت عضلات مرکزی و بالاتنه انجام می شود. تمرین های تعادلی در حالت ایستاده توانایی ایستادن و راه رفتن بیمار را بهبود می دهد و کمک می کند تا فعالیت های مختلف را بدون از دست دادن تعادل انجام بدهد. همچنین تمرین های تعادلی از افتادن و زمین خوردن بیمار جلوگیری می کند.

• مهارت های حرکتی درشت و ظریف

تمرین های هماهنگی با هدف بهبود مهارت های حرکتی درشت، متمرکز بر حرکات هماهنگ عضلات بزرگ، از قبیل راه رفتن، پرتاب کردن و تکان دادن دست و پا به روشی هماهنگ است. مهارت های حرکتی ظریف شامل حرکات چابک دست می شود که برای برداشتن اشیاء، غذا خوردن، بستن دکمه، نوشتن و بسیاری از فعالیت های دیگر مهم است. تمرین های حرکتی ظریف به بیمار کمک می کند تا برای کنترل اشیای کوچک بهتر از دستش استفاده کند.

• تمرین های چشم

بازماندگان سکته مغزی دچار مشکلات بینایی مانند از دست دادن میدان دید، اختلال های فضایی دید، اختلال در حرکات چشم یا دوبینی می شوند. تمرین های چشم به رفع این نقص های بینایی کمک می کند. در توانبخشی بعد از سکته مغزی غالباً توجه چندانی به درمان مشکلات بینایی نمی شود. اگر بعد از سکته مغزی دچار مشکلات دید شده آید، از متخصص کاردرمانی یا چشم پزشک بخواهید که تمرین های مناسب را به شما آموزش بدهد. نتایج یک مطالعه حکایت از آن دارد که انجام دادن تمرین های چشم در درازمدت به بازیابی میدان دید کمک می کند.

• بهبود حس یا بازآموزی حسی

ممکن است حس بیمار بعد از سکته مغزی کم شود یا بیمار دچار بی حسی یا گزگز شود. بی حسی به ویژه بی حسی دست ها برای بیمار دردسرساز می شود. تشخیص سرما یا گرما، درد، نور و لمس عمقی از جمله حس هایی هستند که ممکن است در اثر سکته مغزی مختل شوند. برخی بیماران سکته مغزی نمی توانند محل لمس را به درستی تشخیص بدهند، برای مثال اگر آرنج شان را لمس کنید، لمس را روی بالای بازو احساس می کنند.

به علاوه کاهش حس استفاده از دست ها را مختل می کند، در نتیجه بیمار اشیاء را می اندازد، در انجام وظایف حرکتی ظریف به مشکل برمی خورد و ممکن است خودش را بسوزاند. بازآموزی حسی به معنای آموزش مجدد سیستم حسی است تا به این ترتیب حس و عملکرد دست بیمار بهتر شود.

• تمرین های بلع

دیسفاژی یا اختلال بلع یکی از عوارض خطرناک بعد از سکته مغزی است که حتی می تواند منجر به مرگ بیمار شود. اگر غذا یا نوشیدنی به جای معده وارد ریه های بیمار شود، مشکل آسپیراسیون پیش می آید که ممکن است به ذات الریه بیانجامد. متخصص گفتاردرمانی یا آسیب شناس گفتار به بهبود بلع بیمار کمک می کند. همچنین متخصص گفتاردرمانی رژیم غذایی مناسب را برای پیشگیری از آسپیراسیون پیشنهاد می کند؛

این رژیم شامل مایعات غلیظ و پوره می شود و اگر مشکل بلع بیمار جدی باشد، لوله گذاری برای تغذیه بیمار توصیه می شود. از آنجایی که ممکن است بیمار متوجه ورود مواد غذایی به ریه نشود، متخصص گفتاردرمانی باید توانایی بلع بیمار را بعد از سکته مغزی به دقت بررسی کند و توصیه ها و تمرین های لازم را با بیمار در میان بگذارد.

• تمرین های مغز(تمرین های شناختی)

تمرین های بهبود توانایی شناختی با تمرکز بر روی حافظه، حل مسئله، استدلال، جهت یابی، انجام دستورات، شروع فعالیت و درک مطلب انجام می شود. متخصص گفتاردرمانی غالباً در انجام دادن این تمرین ها به بیمار کمک می کند، اما متخصص کاردرمانی بر روی فعالیت های شناختی نیز کار می کند تا انجام دادن وظایف روزمره ای مانند پرداخت قبوض، آشپزی و مسئولیت های شغلی برای بیمار راحت تر شود. سایت های اینترنتی و برنامه های بسیاری برای گوشی های هوشمند وجود دارد که برای تمرین مغز مفیدند، اما این تمرین های آنلاین لزوماً عملکرد روزمره را بهبود نمی دهند، بنابراین بهترین کار این است که تمرین های شناختی را در زندگی واقعی انجام بدهید و به فعالیت های رایانه ای اکتفا نکنید.

• تمرین های گفتاردرمانی

تمرین های گفتار درمانی با هدف بهبود گفتار و بیانی انجام می شود که به دلیل ضعیف شدن ساختار عضلانی دهان و زبان مختل شده است. همچنین گفتاردرمانی مشکل بیمار را در به یاد آوردن یا درک کلمات برطرف می کند. بیمارانی که بعد از سکته مغزی دچار زبان پریشی بیانی، زبان پریشی دریافتی و دیس آرتری (اختلال تکلم) می شوند، به گفتاردرمانی نیاز دارند.

دیگر تمرین های توانبخشی بعد از سکته مغزی

برای انجام تمرین های توانبخشی بعد از سکته مغزی از تکنولوژی رباتیک، جعبه آینه درمانی و تصویرسازی حرکتی تدریجی نیز استفاده می شود. امروزه دستگاه های بسیاری در بازار وجود دارد که دوران بهبود بعد از سکته مغزی را آسان تر می کند و متخصصین تمرین های توانبخشی مختلفی را به بیماران آموزش می دهند تا آنها را به طور مستمر انجام بدهند. برای اطلاع از جدیدترین تمرین های توانبخشی بعد از سکته مغزی حتماً به روز باشید و جدیدترین پژوهش ها را مطالعه کنید.

• رژه نشسته

یکی از ورزش هایی که برای توانبخشی سکته ی مغزی انجام می شود، ورزش رژه نشسته است. این ورزش، برای افرادی که در سکته مغزی، پاهایشان دچار ضعف و بی حسی شده است مناسب است. برای انجام این حرکت، بر روی یک صندلی مناسب بنشینید. سپس تلاش کنید که زانوی خود را به آرامی بالا بیاورید. بر طبق گفته پزشکان، بهتر است که این ورزش را هر بار 10 مرتبه انجام دهید.

• کشش زانو

این تمرین نیز برای افرادی که در طی سکته ی مغزی دچار اختلال در حرکت پا ها شده اند، مناسب است. برای انجام دادن این حرکت ورزشی، ابتدا باید بر روی یک صندلی مناسب بنشینید. سپس تلاش کنید که یکی از پاهای خود را بالا بیاورید، به طوری که افقی قرار بگیرد. پس از گذشت مدتی کوتاه، پای خود را پایین بیاورید و این حرکت را با پای دیگر انجام دهید.

• حرکت آغوش باز

این حرکت، یکی از حرکت هایی است که برای دست ها انجام می شود. در صورتی که سکته ی مغزی باعث ایجاد ضعف و یا بی حسی در قسمت دست ها شده است، این ورزش می تواند بسیار مؤثر باشد. برای انجام این حرکت، ابتدا باید آرنج های خود را در کنار پهلو های خود قرار دهید، سپس دست های خود را از آرنج، با زاویه 90 درجه باز کرده و سپس در حالت به آغوش گرفتن، دست ها و سینه خود را باز کنید. در این حالت، فشار کمی احساس خواهید کرد. پس از مدتی کوتاه، دوباره به حالت اول برگردید و آرنج خود را بر روی پهلو های خود قرار دهید. برای انجام این حرکت، می توانید از وزنه های بسیار سبک نیز استفاده کنید.

• حرکت دورانی با دست ها

این حرکت، یکی از مهمترین حرکات در توانبخشی دستان است و کاربرد بسیار گسترده ای در زمینه های مختلف دارد. برای اینکه این حرکت را انجام دهید، نیاز دارید که ابتدا بر روی یک صندلی مناسب بنشینید. شما به یک میز با اندازه مناسب نیز نیاز دارید. میز باید به اندازه ای باشد که دستان شما به صورت کاملا باز، بر روی میز قرار بگیرد. انگشتان دو دست خود را در یکدیگر قفل کنید. سپس دو دست مشت کرده خود را که با هم گرفته اید، بر روی سطح میز قرار دهید. تلاش کنید که با دستان خودتان، روی سطح میز حرکتی دورانی را انجام دهید. باید تلاش کنید که یک دایره را روی میز بکشید. این حرکت را هم در جهت ساعتگرد، و هم در جهت پاد ساعتگرد انجام دهید. این حرکت را 10 بار در هر بار تمرین تکرار کنید. اگر نمی توانید دست های خود را به درستی با یکدیگر قفل کنید، می توانید از جسم کمکی استفاده کنید. برای مثال، می توانید از یک بطری یا وزنه به عنوان جسم کمکی استفاده کنید.

• کشش سطح دست

کشش سطح دست، یکی دیگر از ورزش هایی است که در جهت توانبخشی سکته ی مغزی مورد استفاده قرار می گیرد. برای انجام دادن این حرکت کششی، تنها نیاز به یک سطح صاف دارید. ابتدا دست خود را بدون وارد کردن هیچ فشاری بر روی سطح صاف قرار دهید. مشاهده خواهید کرد که تمام بخش های کف دست و انگشتان بر روی سطح قرار نمی گیرند. سپس با وارد کردن فشار به سمت سطح، دست خود را به صورت کامل بر روی سطح باز کنید و تا مدتی نگه دارید.

• چرخش تنه

این حرکت، برای افرادی مناسب است که پس از سکته مغزی، نمی توانند تعادل خود را به درستی حفظ کنند. این ورزش، می تواند هم در آسیب دیدگی های جزئی و هم در آسیب دیدگی های شدید مورد استفاده قرار بگیرد. برای انجام دادن این حرکت، ابتدا بر روی یک صندلی مناسب بنشینید. سپس دستان خود را بر یکی از ران های خود قرار دهید و تلاش کنید با کمک دستان خود، بالاتنه خود را در همان جهت بچرخانید. پس از گذشت 10 تا 15 ثانیه، به حالت عادی خود برگردید و سپس در جهت دیگر این حرکت را تکرار کنید. در صورتی که در هنگام انجام این حرکت، درد زیادی را احساس کردید، از ادامه دادن این حرکت خودداری کنید.

• چسباندن زانو به سینه

یکی دیگر از ورزش هایی که برای بهبود تعادل پس از سکته مغزی بسیار مفید است، ورزش چسباندن زانو به سینه است. برای انجام این حرکت، به یک سطح برای خوابیدن نیاز دارید. به پشت خود بر روی سطح بخوابید. سپس زانوی یکی از پاهای خود را به سمت سینه خود ببرید و تلاش کنید زانوی خود را بر روی سینه خود بچسبانید، پس از مدت کوتاهی، به حالت عادی برگردید و این حرکت را با پای دیگر خود تکرار کنید. می توانید برای نگه داشتن زانو در سینه، از دستان خود کمک بگیرید، اما تمام فشار را بر روی دستان خود نگذارید.

فلج مغزی چیست؟ تمرینات ورزشی برای فلج مغزی