زندگینامه استاد علی تجویدی، پیشتاز ویولن نوازی ایران

وی از پر کارترین موزیسین های معاصر ایران بود. بسیاری از آهنگ ها و ترانه هایی که با آنها حس ناب گردش خطرات را تجربه می کنیم، ساخته اوست. طیف بسیار وسیعی از خواننده های پیش از انقلاب، با آهنگسازی های او به شهرت رسیدند و به راستی نقش پررنگی را در بروزندگی کنونی موسیقی اصیل ایرانی بر عهده داشت. او کسی نیست جز استاد علی تجویدی. علی تجویدی، نوازنده چیره دست سازهای ویولن و سه تار، آهنگساز بزرگ، محقق و نویسنده علوم مربوط به موسیقی، چهره ماندگار هنری کشورمان؛ در تارخ ۱۵ آبان ۱۲۹۸ در تهران و در خانواده ای اصالتا اصفهانی متولد شد. پدری فرهیخته و هنرمند داشت که اولین و مهمترین عامل موفقیت های علی به شما می رود. این پدر، هادی تجویدی، نقاش زبانزد وقت بود. و دانش عمیقی هم به موسیقی و ردیف ایرانی داشت. در تمجید او همین بس که کمال الملک استاد نقاشی، و درویش خان بزرگ استاد موسیقی او بود. از این رو فرزندان ایشان از بستری مناسب برای درک هنر برخوردار بودند. دو برادر بزرگترش، محمد و علی تجویدی، تحت تعالیم پدر به شهرت زیادی در عرصه نقاشی رسیده بودند. اما علی مجذوب بخش موسیقیایی پدر شد. پدر نیز که این را می دانست، او را از کودکی زیر پر و بال خود گرفت و مشق موسیقی اش آموخت.چون پدر علاوه بر نقاشی و مینیاتور با موسیقی هم آشنایی داشت و تار را نزد درویش فرا گرفته بود و آن را می نواخت، کم کم علی را با این ساز آشنا کرد. پس از چندی که وی به مرحله نوجوانی رسید و وارد پیشاهنگی شد، نواختن فلوت و نت موسیقی را نزد ظهیرالدینی آموخت و از 16 سالگی ویلن را ابتدا نزد آقای سپهری آموخت و سپس مدت 2 سال نزد استاد حسین یاحقی به فرا گرفتن ردیف های موسیقی ایرانی مشغول شد.علی تجویدی پس از چندی به کلاس استاد ابوالحسن خان صبا رفت و مدت 8 سال نزد ایشان به آموختن ویلن و سه تار همت گمارد و بنا به توصیه صبا برای تکمیل تکنیک نواختن ویلن و آشنایی با موسیقی غرب، چند سالی را نزد ملیک آبراهیمیان و بابگن تامبرازیان رفت.

اشتیاق او برای غوطه ور شدن در دنیای بی کران موسیقی به حدی بود که در دوازده سالگی تمام دستگاههای موسیقی را می شناخت و می توانست آنها را به تفکیک از هم شناسایی کند. این برای کودکی در آن سن دور از انتظار بود تجویدی پس از آن برای تکمیل هنر موسیقی چندین سال به مطالعه در زمینه هارمونی و ارکستراسیون نزد هوشنگ استوار پرداخت.از آنجا که موسیقی ایرانی با ادبیات فارسی و فلسفه و عرفان شرق بستگی کامل دارد و رشته تحصیلی او هم در زمینه ادبیات فارسی بود لذا در کنار کار موسیقی ایرانی از مطالعه کتب در این زمینه غفلت نورزید و ضمن آموزش در خدمت استاد ابوالحسن خان صبا، در کنار ایشان به تعلیم شاگردان پرداخت. وی در کلاس آزاد موسیقی آن زمان در حقیقت سمت استادیار را به عهده داشت، پس از فوت آن شادروان نیز در هنرستان عالی موسیقی ملی، کار تعلیم ویلون شاگردان را به عهده داشت.علی تجویدی بحق یکی از بزرگترین آهنگسازان معاصر این سرزمین است که شاهکارهای بیشماری در پهنه هنر موسیقی از خود به یادگار بر جای نهاده، ترانه های پرآوازه و دلنشین او که در آرشیو برنامه های گلها ضبط و نگاهداری شده یکی از میراث های گرانبهای هنر این مرز و بوم است. قرابت و دوستی پایدار صبا و پدر علی تجویدی که در بخش هنر نقاشی، همسفره و همراه یکدیگر بودند؛ عاملی شد که علی در هجده سالگی به مکتب این استاد بزرگ راه یابد. او در این ۸ سال با جدیت و پشتکار به فراگیری ویولن و سه تار مشغول بود. خلاقیت و ذهن باز و هوشمندش، او را تبدیل به شاگرد مورد علاقه و شاخص ابوالحسن خان صبا نمود. علی برای رسیدن به قله های موسیقی آرام و قرار نداشت. هر سازی را امتحان می کرد، در برخی از آنها مثل ویولن و سه تار به کمال رسید. بعد از مدتی نظرش به موسیقی کلاسیک غربی هم جلب شد. و همزمان با یادگیری موسیقی کلاسیک ایرانی، در کلاسهای نوازندگان مطرح ویولن در سبک کلاسیک حضور می یافت. از این رو در آن زمان و با وجود همه محدودیت های دسترسی به منابع، با موسیقی غرب نیز آشنا شد. این آشنایی در آینده کاری او کاملا به چشم می آمد. در آهنگهایی که برای این همه خواننده ساخته، می توان رد پای شهود او نسبت به موسیقی غربی را هم به وضوح مشاهده کرد.

به واسطه و هدایت صبا او توانست به محفل دائمی ای که ردیف دان شاخص آن روزها، محمد ایرانی مجرد در باغ شخصی خود به پا کرده بود راه یابد و در آنجا با بزرگانی همچون رکن الدین مختاری، اسماعیل قهرمانی، حسین طاهر زاده و... که به آن محفل رفت و آمد داشتند نشست و برخاست کند. این مراودات نیز باعث پختگی و تجربه اندوزی وی گشت. علی تجویدی طی سالها به عنوان طلایه دار و پیشتاز ویلون نوازی ایران شناخته می شد. هنرجویان زیادی طی سالها تدریس او در هنرستان موسیقی پرورش یافتند. علی تجویدی علاوه بر نوازندگی، آهنگساز هم بود. خلاقیت و سطح توانایی او به گونه ای بود که خواننده ها برای همکاری با او سر و دست می شکستند. صدها ترانه در موسیقی ایران با آهنگسازی او و با صدای خوانندگان مختلف ساخته شد.

درسال های پس از آن بود که علی تجویدی شروع به ساختن آثار ماندگاری برای مرضیه کردکه جزء آثار فاخر و ماندگار موسیقی ایران شدند که از آن جمله می توان به آهنگ"سنگ خارا "اشاره نمود که شعر آن را رحیم معینی کرمانشاهی و تنظیم آن را روح الله خالقی انجام دادند و این قطعه در ارکستر بزرگ گل ها نیز اجرا شد. طی چند سال ده ها اثر ماندگار با آهنگسازی علی تجویدی و صدای مرضیه به گنجینه موسیقی ایران افزوده شد. خواننده های زیادی همچون هایده و مهستی، مدتها شاگرد موسیقی تجویدی بوده اند. بیشتر فعالیت های استاد تجویدی مربوط به پیش از انقلاب اسلامی بوده و در دوران پس از انقلاب به جز همکاری های اندک با خواننده هایی همچون استاد محمدرضا شجریان و علیرضا افتخاری، فعالیت خاصی در زمینه موسیقی نداشت.

تجویدی در سال ۲۰۰۲ از سوی یك بنیاد بین المللی به عنوان مرد سال جهان معرفی شد.آهنگهای «تذرو» و «مناجات» از آخرین ساخته های تجویدی بود كه در سال ۱۳۷۸ از سوی اركستر موسیقی ملی ایران به رهبری فرهاد فخرالدینی اجرا شد.استاد تجویدی در سالهای اخیر نه چیزی می نوشت، نه ساز می زد و نه راه می رفت، در آخرین روزها حتی حرف زدن نیز برای او مشكل شده بود.به گفته شوكت تجویدی، همسر استاد، در ماههای اخیر حیات مرحوم علی تجویدی، نه تنها خود ساز نمی زد، بلكه حتی تاب و توان شنیدن موسیقی های ضبط شده خودش را هم نداشت. وقتی قطعه ای از آثار خودش را نیز می گذاشتند، به اواسط قطعه نمی رسید كه با اشاره می خواست كه موسیقی را قطع كنند؛ چون به یاد زمانهای ساز زدن خود و خاطرات گذشته می افتاد و ناراحتی اش دوچندان می شد.
استاد محمدرضا شجریان در یادبود استاد تجویدی در متنی كوتاه نوشت: «نسلی كه به پشتكار و عشق، بنای فرهنگ و هنر ایران زمین را رفعت و شكوه بخشیدند، یكایك از دست می روند، اما به استواری فرهنگی كه چونان حافظ و مولانا و فردوسی را در خود پرورانده باور عمیق دارم... ذوق آهنگسازی او [تجویدی] اصالت را با نیاز و زبان مردم درآمیخت، چنان كه نغمه هایش بر سر زبانها افتاد و در پی سالها كه از آفرینش آنها می گذرد، هنوز نیز در خلوت تنهایی خویش زمزمه می كنند.»همایون خرم، آهنگساز و همكار زنده یاد تجویدی در اركستر گلها نیز در مراسم تشییع پیكر استاد گفت: «مرگ تجویدی موجب فراموش شدنش نمی شود. او با آثاری كه ساخته، یادش همواره زنده و هر روز در میان ماست.»

سبک نوازندگی

نوازندگی تجویدی خاص و منحصر بفرد بود به طوری که قدرت آرشه و تکنیک برجسته او دراستفاده از ظرایف موجود در موسیقی کلاسیک مثل پوزیسیون های بالا تا نزدیک خرک وآرشه پرانی های خاص بسیار تحسین برانگیز و زیبا بود.وی نه تنها در نوازندگی بلکه در آهنگسازی نیز استعداد و تبحر خاصی داشت به طوری کهآهنگ های ماندگاری را برای موسیقی ایران ساخت و در این مسیر با هنرمندان مستعد و نامی کشور همکاری های فراوان داشت.

مهارت های استاد علی تجویدی

همانطور که در بخش های قبلی اشاره کردیم علی تجویدی در رشته نوازندگی و موسیقی خود دارای سبک خاصی بوده و همکاری وی با خوانندگان معروف جهان سبب پیشرفت و محبوبیت بسیار استاد تجویدی شد. وی با ذوق سلیم در خلق آهنگ های اصیل توانست صدها ترانه با بهترین و معروف ترین خوانندگان و هنرمندان به اجرا درآورد. نواختن با سر انگشت بر روی سیم ساز و نواختن مقطع از تحسین برانگیزترین و بهترین مهارت ها و استعدادهای علی تجویدی می باشد. استاد تجویدی با راهنمایی های استاد صبا توانست به مجلس هنری زنده یاد محمد ایرانی راه یافته و در این حوزه با بسیاری از هنرمندان و موسیقیدان های کشورمان آنش شود. وی توانست از استعداد و هنرهای افرادی از جمله اسماعیل قهرمانی، رکن الدین خان مختاری، سید حسین طاهرزاده و محمد ایرانی مجرد بهره مند شده و نام خود را به اوج مشهوریت برساند. زندگینامه استاد تجویدی سرشار از لحظات ناب و پر از فعالیت های هنری بی نظیر بوده و بر اساس استعداد درخشان خود توانست آثار موسیقیایی متعدد و بسیاری را از خود برجای بگذارد.

اوج شکوفایی استاد علی تجویدی

در خصوص دوران اوج شکوفایی استاد علی تجویدی می توان به سال های همکاری وی با دلکش اشاره کرد که در این دوران شهرت و خلاقیت و استعدادهای وی به اوج شهرت رسیده و در میان عموم مردم بر زبان ها افتاد. در سال های 1335 تا 1340 وی به همراه دلکش و رحیم معینی کرمانشاهی جذاب ترین و فراموش نشدنی ترین قطعات در موسیقی معاصر کشور را خلق نمود و به علاوه از قابلیت و استعدادهای حرفه ای هر یک از این سه فرد محبوب، در طی سال ها رابطه عاطفی عمیقی در بین آنها شکل گرفته که ین رابطه را مدیون خلق آثار های بی نظیر در عرصه موسیقی ایران دانستند. به گونه ای که در مصاحبه با همسر تجویدی چنین بیان کرد که در زمان فوت دلکش کسی از لندن با استاد تجویدی تماس گرفته و خبر مرگش را به وی داد از آن روز به مدت سه هفته علی با کسی صحبت نکرد حتی یک کلام. ترانه های ماندگار و بی نظیر استاد تجویدی در حال حاضر به عنوان بهترین و محبوب ترین ترانه های آن دوران شناخته شده و طرفداران بسیاری را دارا می باشد و افراد با گوش دادن به ترانه های بی نظیر وی از جمله سنگ خارا احساس خاصی را درون خود حس کرده و آرامش و یک حس خلا بی نظیری را به ارمغان می آورد.

آثار مشهور استاد

آثار بی نظیری از جمله “شاید اگر امشب رود” و “رفتم که رفتم” و … زیباترین و ماندگار ترین آثار وی می باشد که در حال حاضر به عنوان آثار برجسته در میان ترانه سرایان شناخته می شود.برخی از آثار ماندگار علی تجویدی عبارتند از:نمانده چرا با صدای الهه-علیرضاافتخاری،سنگ خارا،مرضیه-علیرضا افتخاری،چرخ گردون با صدای علی اصغر شاهزیدی،آشفته حالی با صدای دلکش-علیرضا افتخاری و...اشاره نمود. استاد تجویدی را می توان بهترین تصنیف ساز تاریخ ایران نامید آهنگسازی بیشتر آهنگ های استاد تجویدی جزو یه یادمان ترین آهنگ هاست.40 تصنیف از آثار استاد که بعد از نام تصنیف ، دستگاه آن گنجانیده شده است

• وفا با تو ای مه روا نبود "شور"
• دیدی که رسوا شد دلم " دشتی"
• کو یاری تا به دیارم برساند" چهارگاه "
• عاشق شیدا من واله و رسوا من "اصفهان"
• چه خوش سوزی ای عشق "دشتی"
• عشق خود حاشا مکن "سه گاه"
• از برت دامن کشان رفتم ای نامهربان "شوشتری"
• می گذرم ز برای تو از جان می گذرم "چهارگاه "
• آشفته حالی "شور "
• آتشین روی و سیمین تنی "همایون"
• رفتم و بار سفر بستم "دشتی"
• خاطره یک شب "چهارگاه"
• سنگ خارا "بیات کرد"
• آمد آمد با دلجویی "اصفهان"
• کودکی "مرکب خوانی"
• آتشی ز کاروان به جا مانده "شور"
• قسمت من "سه گاه"
• سفر کرده "چهارگاه"
• بازگشته "اصفهان "
• بگو که هستی بگو "شور"
• بدرقه "افشاری"
• ای بهار من "چهارگاه"
• مرا عاشقی شیدا "سه گاه"
• چه می شد رها بودم "شوشتری"
• آرزو گم کرده "دشتی"
• سرگردان " اصفهان"
• بگذشته "اصفهان"
• از ما گذشت "چهارگاه"
• سوز و ساز "سه گاه"
• هستی سوز "ابوعطا"
• صبرم عطا کن "سه گاه"
• شبهای من "سه گاه"
• یادت می آید "همایون"
• جدایی "دشتی"
• به پاس محبت "ماهور"
• پشیمانم "همایون "
• دل خرابه
• پشیمانم شدم
• بسوزان نامه هایم را بسوزان
• برتربت حافظ

درگذشت

علی تجویدی در سال 1383 به عنوان فرد منتخبی در چهارمین همایش چهره های ماندگار کشور شناخته شد و در سال 1384 در 24 اسفند ماه به دلیل ابتلا به بیماری سرطان پروستات در 86 سالگی چشم از جهان بست و با برجای گذاشتن بهترین آثار از خود توانست نام خود را بر زبان ها انداخته و در میان بسیاری از هنرمندان ایرانی به محبوبیت یاد می شود

زندگینامه استاد فرهنگ شریف، آهنگساز و نوازنده ایرانی