آب انبار امیرچخماق که با نام آب انبار فاطمه ستی نیز شناخته می شود، از آب انبارهای قدیمی شهر و جاهای دیدنی یزد است. با قدمتی که به دوره صفویه بازمی گردد، این آب انبار دو در ورودی دارد. یکی از این درها در میدان امیر چخماق و دیگری در کوچه ای مجاور آن قرار گرفته است. از ویژگی های این آب انبار قدیمی می توان به پنج بادگیر خشتی هشت وجهی جهت خنک کردن و مخزنی بزرگ برای نگهداری آب با تهویه ای طبیعی اشاره کرد. گنبد تخم مرغی بنا نیز آجری است. در حال حاضر سقفی جدید در وسط مخزن آب انبار قرار دارد كه گنبد آب انبار را از مخزن جدا می كند. این آب انبار در سال ۱۳۷۸ به زورخانه صاحب الزمان تغییر کاربری داد و امروزه می توان در سانس های ۴۰ دقیقه ای تا یک ساعتی، در آن به تماشای ورزش های زورخانه ای پرداخت. این اثر در تاریخ ۱۴ اسفند ۱۳۸۵، با شماره ی ثبت ۱۷۸۹۴ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.نکته سنجی و دقت معماران سازنده آب انبار سه ویژگی انحصاری را برای این آب انبار پدید آورده است:
- تمام بدنه آب انبار در زمین مدفون است، حتی گنبد فوقانی تهویه هوا هم در دل زمین قرار دارد و تیزه گنبد در سطح زمین است.
- بادگیرهای آب انبار در بدنه دیوار بازارچه حاجی قنبر جا گرفته است و چیزی را که در دیگر آب انبارها به نام بادگیر می بینیم در اینجا مشاهده نمی شود.
- پلکان آب انبارها در اکثریت قریب به اتفاق آنها به وسط خزینه برخورد می کند، که در این آب انبار پلکان در جنب خزینه قرار دارد و شاید علت آن بوده است که اگر می خواستند پلکان به وسط خزینه برخورد کند باید دقیقاً زیر مناره ها را خالی می کردند که این مسئله استقامت مناره ها را کم می کرد.
خزینه آب انبار در عمق 14 متری زمین حفر شده است و همانطور که گفته شد سقف خزینه همکف بازارچه است و قطر خزینه 9 متر می باشد .ارتفاع آبگیر خزینه هم 9 متر است و بقیه ارتفاع آن برای تهویه آب و فضای عبور هواست. این آب انبار دارای 4 بادگیر 4 وجهی بوده که دو تای آنها از بین و ساقه آنها به بلندی حدود 5/1 متر بالاتر از پشت بام بازارچه دیده می شود.با همت موزه آب یزد سه بادگیر آب انبار به شکل سنتی و اصلی خود بازسازی شده اند. آب انبار تا حدود 40 سال پیش مورد استفاده عموم بوده و با ورود شبکه آب لوله کشی به شهرها، این یادگاری های جاوید به فراموشی سپرده شده اند و دیگر کاربری گذشته را ندارند.
شکل ظاهری آب انبار
- تمام بدنه آب انبار در زمین مدفون است، حتی گنبد فوقانی تهویه هوا هم در دل زمین قرار دارد و تیزه گنبد در سطح زمین است. بادگیرهای آب انبار در بدنه دیوار بازارچه حاجی قنبر جا گرفته است و چیزی را که در دیگر آب انبارها به نام بادگیر می بینیم در اینجا مشاهده نمی شود.
- پلکان آب انبارها در اکثریت قریب به اتفاق آن ها به وسط خزینه برخورد می کند. در این آب انبار پلکان در جنب خزینه قرار دارد. اگر می خواستند پلکان به وسط خزینه برخورد کند، باید دقیقا زیر مناره ها را خالی می کردند که این مسئله استقامت مناره ها را کم می کرد.
اندازه آبگیر خزینه
ارتفاع آبگیر خزینه هم ۹ متر و بقیه ارتفاع آن برای تهویه آب و فضای عبور هوا است. این آب انبار دارای ۴ بادگیر ۴ وجهی بوده که دو تای آن ها از بین و ساقه آن ها به بلندی حدود ۵/۱ متر بالاتر از پشت بام بازارچه دیده می شود.
با همت موزه آب یزد سه بادگیر آب انبار به شکل سنتی و اصلی خود بازسازی شده اند. آب انبار تا حدود ۴۰ سال پیش مورد استفاده عموم بوده و با ورود شبکه آب لوله کشی به شهرها، این یادگاری های جاوید به فراموشی سپرده شده اند و دیگر کاربری گذشته را ندارند.
جاذبه های گردشگری نزدیک
- این آب انبار به دلیل قرارگیری در میدان امیر چخماق با جاذبه های گردشگری بسیار زیبایی احاطه شده است. مجموعه امیر چخماق، نخل میدان امیر چخماق و خانه لاری ها از این دست جاذبه ها هستند که بازدید از آنها نیز اوقات بسیار خوشی را برای شما به همراه خواهند داشت.
- به دلیل قرارگیری این بنا در محیطی کویری، از نظر مساعد بودن شرایط آب و هوایی بازدید از این اثر در فصل های بهار و پاییز مناسب تر خواهد بود. البته اگر اولویت شما دوری از ازدحام و شلوغی شهر می باشد بهتر است که فصل های تابستان و زمستان را برای بازدید از این آب انبار و همچنین جاذبه های اطرافش انتخاب کنید.
یکی از خاص ترین آب انبارهای شهر کویری یزد آب انبار ستی فاطمه یا آب انبار میدان امیر چخماق می باشد که از دوران تیموری باقی مانده است. این آب انبار به دستور بی بی فاطمه خاتون که به ستی فاطمه معروف بود ساخته شده است. امیدواریم این مطلب مورد پسند شما واقع شده باشد .
آشنایی با زیبایی های آب انبار باسیلیکا سیسترن
