آداب و رسوم عروسی در قشم 

اغلب مردم این منطقه بومی هستند و کمتر از سایر مناطق کشور تحت تاثیر دنیای مدرن قرار گرفته اند، البته این به معنای نبودن امکانات در این شهر نیست بلکه هتل ها، رستوران ها و مراکز خرید مدرن و بزرگ قشم از امکانات به روزی برخوردارند اما آنچه که از بین مردم نرفته است اصالتی به جا مانده از گذشتگان این سرزمین است که به خوبی بین مردم بومی دیده می شود. اگر به قشم سفر کنید و زمانی در آنجا اقامت داشته باشید این فرهنگ را در روزمرگی های مردم از پوشش گرفته تا خورد و خوراک و مراسم های سنتی خواهید دید؛ شاید این موضوع از موقعیت جغرافیایی جزیره نشات می گیرد چرا که دور تا دور آن را آب فراگرفته و همین نیز در اتحاد و همبستگی آن ها تاثیر گذاشته و ارتباط کمتر با مردم دیگر تاثیر پذیری آن را نسبت به فرهنگ امروزی کمتر کرده است؛ ارتباطات قوی فامیلی و قومی، مهمان نوازی و خونگرمی، بزرگداشت سنت های قدیمی و ... همه از اصالت مردم این سرزمین است چیزی که متاسفانه در بسیاری از شهر های دیگر از بین رفته است.

امروزه برپایی مراسم ازدواج در میان مردم قشم تا اندازه ای مانند رسم سال های پیشین است. اگر چه به دلیل تغییر وضعیت اقتصادی، به جای مراسم هفت شبانه روزی عروسی، به برنامه ای سه روزه بسنده شده است اما هنوز پایبندی به سنت ها در آن مشهود است. آماده شدن برای مراسم عروسی حدود یك سال برای خانواده ها زمان لازم دارد؛ این زمانی است که برای تهیه تدارکات عروسی صرف می شود. به دلیل گرمای هوا در قشم، مراسم عروسی معمولا در فصل های خنک تر سال برگزار می شود، اما تصمیم گیری درباره زمان عروسی بیشتر توسط خانواده داماد انجام می گیرد، شاید دلیل این امر این است که کلیه تدارکات عروسی باید توسط آن ها انجام گیرد.

خواستگاری و بله برون در قشم

بعد از اولین جلسه خواستگاری، در صورتی که طرفین راضی به ازدواج باشند، پس از چند روز مادر داماد به همراه چند نفر از بستگان و اطرافیان خود به منزل عروس می روند. در مراسم بله برون، به همراه خود یک گردنبند یا مدال طلا، یک حلقه انگشتری بعنوان نشان، لباس و مبلغی وجه نقد و مقداری میوه و شیرینی به عنوان "دست قولی" برده و به مادر عروس تحویل می دهند. در این مراسم که اقوام هردو طرف به منزل دختر دعوت می شوند، خانواده داماد یک چمدان لباس، چادر و کفش محلی و همچنین نیم ست طلا هم می برد.

آداب مراسم عقد در قشم

اجرای مراسم عقد بدین صورت است که پدر داماد، از برادران خود واز آقایان اقوام وآشنا و دوستان دعوت می آورند تا در مراسمی که دریکی از شب های آتی، به این مناسبت تعیین گردیده و در منزل پدر داماد برگزار می شود، حضور یابند و از طرفی پدر عروس نیز همچنین از آقایان اقوام و آشنا برای حضور در این شب و در مجلس عقد دعوت به عمل می آورد تا به این ترتیب مراسمی پر ازدحام مردانه را تدارک ببینند. پدر داماد از شیخ شهر که به عنوان عاقد هم در مجالس حضور می یابد، دعوت می نماید ودر واقع وقت این روز را با وقت عاقد تنظیم وبه دعوت میهمانان و به قولی شاهدان می پردازد. پیش ازمراسم شیخ حضوراً یا تلفنی با عروس خانم صحبت می نماید و موافقت وی را برای ازدواج و اجرای مراسم عقد، از زبان خودش می شنود وپس از اطمینان از رضایت عروس، در مراسم و مجلس مردانه حضور می یابد. با حضور شیخ در مجلس بلا فاصله مراسم آغاز می شود به این صورت که شیخ از داماد می خواهد رو به روی پدر عروس که در کنار شیخ و آقایان دیگر بر پشتی تکیه داده است دو زانو بنشیند و دست در دست پدر زن آینده ی خویش اوراد و تعهداتی راکه شیخ ذکر می نماید، تکرار نماید. لازم به ذکر است که در خواندن صیغه ی عقد، از جملات عربی استفاده می شود و در آن میزان مهریه تعیین شده توسط پدر عروس ذکر می گردد و داماد آن را قبول و تایید می نماید و به قولی تسلیم مندرجات ذکر شده در خطبه ی عقد می شود. به عقیده ی مردم اهل سنت، که اکثر بومیان جزیره را تشکیل می دهند، میزان مهریه را 19 مثقال اشرفی عیار بالا می دانند و در تمامی مراسمات عقد این میزان مهریه را تعیین می نمایند و در صورت بالا گفتن مهریه بر این اعتقادند که، به آن مهریه زکات تعلق می گیرد و داماد موظف است هر ساله زکات مهریه را پرداخت نماید. بر همین اصل در تمامی نقاطی که اهل سنت ساکن هستند (چه در جزیره و در نقاط مختلف استان هرمزگان و از اعتقادات و رسم و رسومات اهل سنت نقاط دیگر ایران و جهان در این امر اطلاعی ندارم). البته در صورت مقید بودن آنان به امورات دین و معنویات ، این میزان مهریه رابه طور مشترک در بین آنان شاهد هستیم. در غیر این صورت و پرداخت ننمودن زکات مهریه، بنیان آن زندگی را سست می دانند و سرانجام خوبی را برای آن انتظار ندارند. در ضمن مبلغی پول هم بعد از عقد بنا به مندرجات ذکر شده در خطبه به پدر عروس تقدیم می گردد که بستگی به توان پرداخت آن در آن لحظه، توسط داماد دارد. نکته ی مهم دیگری که طبق رسم و عرف در حین اجرای مراسم، اعتقاد زیادی به آن دارند این است که طرز نشستن حاضرین در این مجلس بسیار مهم است و حتی اگر فردی موقع نشستن ناغافل انگشتانش را درهم قفل نماید، بدترین شکل ممکن می دانند، که بلافاصله با عکس العمل افراد مسن و با تجربه مواجه می شود و از آن فرد خواسته می شود سریعاً از آن حالت خارج گردد.

به هر صورت پس از خواندن خطبه ی عقد، داماد ابتدابا شیخ و پدرزن وپدرخودش دست می دهد و ایشان به وی تبریک می گویند. داماد موظف است با تک تک افراد حاضر در مجلس دست دهد وحاضران نیز به وی تبریک می گویند. برگه ی تنظیم شده توسط عاقد، توسط پدر زن و داماد و پدر داماد و بزرگان حاضر در مجلس (شاهدان) امضاء می گردد. پس ازاتمام تمامی تشریفات بلافاصله سفره ی مفصلی پهن می گردد که مملو از انواع میوه و شیرینی ها و دسرهای خانگی می گردد و جدیداً حلیم هم به جمع مخلفات بالا اضافه گردیده که در حال حاضر در اکثر مراسمات عقد طبخ و تزیین شده در سفره قرار می گیرد. دونفری هم مسئول چرخاندن قهوه در جمع حاضر می گردند تا به نحو احسن از مدعوین پذیرایی گردد. پس از صرف میوه و شیرینی مدعوین مجلس را ترک می گویند و به این ترتیب ضیافت عقد پایان می پذیرد.

مراسم حلقه به سبک مردم قشم

در صورتی که قرار است داماد بعد از مراسم عقد به نزد عروسش رود این مراسم اجرا می گردد که البته از قبل در این مورد صحبت و برنامه ریزی لازم انجام شده است چمدانی محتوی یک دست لباس و شلوار و چادر و دمپایی و طلا (بنا به سلیقه و وضع مادی داماد) را آماده می نمایند. خانواده ی عروس مقدمات لازم را تدارک دیده اند و عروس خانم را با آرایش مختصری آماده می نمایند و همچنین اتاق و جایگاهی را برای نشستن عروس و داماد تعیین و تزیینات جزیی و جالبی را در پشت جایگاهشان انجام می دهند. امروزه چشم و هم چشمی بی مثالی در این زمینه در این مراسمات برای چگونگی تزیینات و تدارکات آن، ایجاد شده که از دیدگاه افراد مسن اصلاً مناسب نیست و به ریخت و پاش زیادی، از آن یاد می نمایند .

بعد از مراسم عقد، داماد به همراه مادر و معمولاً اقوام خانم درجه اول و میهمانانی که جمعیت آنان زیاد نیست مقداری ازمیوه و شیرینی مراسم را به همراه خویش به منزل عروس می آورند و داماد در کنار عروس خود قرار می گیرد. سپس رسم بر این است که خانمی که با داماد محرم است ممکن است خواهر یا خاله یا عمه ی وی باشد پس از دعوت عروس و داماد به نشستن طبق عرف و سنت آهسته و در 3 حرکت، سر عروس و داماد را به هم می زند و سپس عروس و داماد حلقه های یکدیگر را می پوشانند (ممکن است بنا به وسع داماد به همراه زیور آلات دیگر تهیه شده توسط وی را به عروس خود می پوشاند) و صدای کل و دست زدن بلند می شود و خانم ها یکی پس از دیگری برای تبریک به نزد آنان می آیند و بر سر آنان پول می ریزند و برایشان آرزوی خوشبختی می نمایند. مراسمات جانبی در کنار آن بریدن کیک توسط عروس و داماد و یا خوراندن عسل به یکدیگر است که چنانچه گفته شد از دیدگاه افراد مسن مطرود است و در واقع آن را رسم فرنگی ها می دانند. چمدان آورده شده به عنوان همراه حلقه، نیز باز و به جمع حاضر نشان داده می شود. به هر صورت پس از اجرای مراسم از میهمانان پذیرایی می گردد و به این ترتیب مراسم حلقه پایان می پذیرد.

مراسم حنابندان در بین مردم قشم

نقش حنا در قشم بسیار مشهور است، برای برگزاری جشن حنابندان نیز، نقوش زیبایی از حنا برای عروس و بر روی دست، پا و شانه عروس کشیده می شود. از آنجا که کشیدن این نقش ها چند روز به طول می انجامد، طراحی و اجرایش از دو روز قبل انجام می شود و طی این دو روز، به داماد، اجازه دیدن عروس داده نمی شود. شخصی برای گذاشتن حنا به خانه ی عروس می آید. تمام دست عروس از نوک ناخن تا شانه و کل پاها با نقش حنا پوشیده می شود. از این زمان عروس در حجاب می رود و دیگر به جز افراد خیلی نزدیک کسی او را نمی بیند. حتی برای انجام کارهای ضروری و شخصی دو نفر از بستگان نزدیک او را همراهی می کنند.

مراسم ساخت در فرهنگ مردم قشم

روز قبل از عروسی که ساخت نامیده می شود، خانواده داماد وسایل عروس را می آورند. وسایل را زنان خانواده داماد، از خانه داماد تا خانه عروس بر روی سر حمل می کنند. در این روز، عروس در لباسی سبز در حالی که به صورت کامل پوشیده شده و تنها كف و مچ پاهایش دیده می شود، از حمام آورده شده و پس از آنکه در تمام مجلس گردانده شد در بالای مجلس نشانده می شود.

چمدان ها و خنچه های حاوی وسایل عروس از شلوار، پیراهن، دمپایی، وسایل آرایشی و غیره تحویل خانواده عروس می شود که در میان مراسم به همگان نشان داده می شود. مراسم این روز و سایر مراسم به دلیل گرمای هوا در بیشتر فصل های سال، هنگام عصر برگزار می شود و البته نماز شام را هم در همان مراسم می خوانند.

مراسم عروسی به سبک مردم قشم

عروس همچنان در پس پرده پنهان است، اما سایرین برای عروسی حاضر می شوند. ناهار عروسی معمولا هواری است (نوعی غذای محلی). معمولا کسی برای ناهار دعوت نمی شود اما غذا بین همسایگان و فامیل پخش می شود. با اینکه خانواده عروس و داماد هر کدام به صورت جداگانه و در محل، روستا یا شهر خودشان مراسم را برگزار می کنند، کلیه هزینه ها بر عهده داماد است.
علاوه بر تدارکات مهمانی، خانواده عروس باید کار مهمی را هم تا روز عروسی انجام دهند که آماده کردن حجله است. حجله در واقع یکی از اتاق های خانه عروس است که برای اقامت عروس و داماد تا زمانی كه در خانه پدر و مادر عروس هستند، تجهیز می شود. کولر، تلویزیون، سرویس بهداشتی و حمام از ملزومات این امکانات است. بر خلاف بیشتر نقاط ایران، در شب عروسی داماد به خانه عروس می رود و ممكن است عروس و داماد برای مدت ها در آنجا ساكن باشند. تزیینات حجله برای حداقل چند هفته باقی می ماند و معمولا تا صاحبان وسایل درخواست نكرده باشند این اتاق به همان شكل نگهداری شده و زوج جوان در آن زندگی می كنند.

قبل از شام (نماز عشا) مهمان ها می آیند. عروس را هم معمولا در خانه آرایش می کنند. این روزها برخی افراد، لباس عروس به رسم شهرها می پوشند که به آن لباس «بهاره» می گویند. به هر حال عروس در اتاقی دیگر و دور از نظرها است. پس از شام که هواری یا غذای دیگری است، داماد به خانه عروس می آید. با توجه به میزان فاصله خانواده ها، همه یا بخشی از مسافت را داماد در حالی که دستش را دو مرد دیگر گرفته اند با ساز و آواز و پایکوبی به خانه عروس می آید.

داماد به حجله برده می شود و مردان از هر دو سوی فامیل برای دیدن و شادباش به دیدنش در حجله می روند. پس از آن عروس، در حالی که کاملا پوشیده است و توسط دو نفر از دختران فامیل هدایت می شود از اتاق بیرون آورده و پس از گرداندن در مجلس به سمت حجله برده می شود. این بخش نیز همراه زدن دایره و خواندن دسته جمعی زنان و دختران است. بردن عروس به آرامی انجام می گیرد و در تمام مدت، نقل، پول، سکه و گاهی اسباب بازی ها و خوردنی های کوچک برای کودکان بر روی سرش ریخته می شود. برای زیبایی بیشتر، سبد حاوی این وسایل با تور و پارچه هایی به رنگ لباس عروس تزیین می شود؛ در روز ساخت سبدی سبز و در روز عروسی سفید. عروس به حجله و نزد داماد برده می شود، اکنون نوبت خانم ها است که برای دیدن حجله و عروس و داماد به حجله بروند. رسم این است که همچنان عروس پوشیده است و صورتش را کسی نمی بیند. اما امروز رسوم کمی تغییر کرده است. برخی خانواده ها صورت عروس را برای لحظه ای نشان داده و باز می پوشانند. اما اگر عروس لباس بهاره پوشیده باشد، در حجله صورتش را باز می کنند و همه می بینند. پس از این عروس و داماد تا سه روز در حجله هستند و کسی آنها را نمی بیند. تنها یک نفر از خانواده برایشان غذا می برد.

مراسم هفت شبی مردم قشم

پس از هفت روز که به آن هفت شبی می گویند، عروس برای دیدن خانواده داماد به خانه پدری داماد می رود. اگر عروس قرار باشد به خانه دیگری برود در همین زمان رخ می دهد. وگر نه در بیشتر موارد عروس و داماد در همان خانه مادر عروس ساکن هستند تا داماد خانه و وسایلش را آماده کند. این مساله ممکن است سال ها طول بکشد.

باید گفت که آداب ورسوم ناب ایرانی در نوع خویش و در سر تا سر جهان بی نظیر است و ایران با تنوع اقوامی که دارد از تنوع جغرافیایی فرهنگی بر خوردار است. چه خوب است که محققان جامعه شناسی و علوم اجتماعی ازوجود تمامی این فرهنگ ها استفاده نمایند وواقعیات را بدون هیچ کم و کاستی شرح دهند تا نسل آینده را از این میراث فرهنگی خویش بی نصیب نگردانند . شاید هم این تحقیقات بار دیگر آداب و سننی که در بعضی نقاط رو به فراموشی و نابودی کشیده شده اند را بار دیگر باز سازی و احیا نمایند.با امید اینکه فرهنگ ایرانی و قومی ایران همیشه ودر تمام برهه های زمانی از دستخوش نابودی و دگرگون شدن به دورماند و جوانان نسبت به پایداری فرهنگ خویش تعصب خاصی از خویش به نمایش گذارند.