ادتا چیست؟ انواع و کاربردهای آن

(فرمول ساختاری ادتا)

ادتا مولکولی است که به عنوان عامل کیلیت شناخته می شود و می تواند مولکول های دیگر را بگیرد و به آنها بچسبد و از واکنش آنها با سایر عوامل جلوگیری کند. این ماده به صورت چند نمک در دسترس است که برخی از آنها به کلسیم و برخی دیگر به فلزات می چسبند. این ماده در صنایع مختلف مانند غذایی، آرایشی و بهداشتی و آزمایشگاه های علمی کاربرد دارد.

خواص فیزیکی و شیمیایی:

روش تولید:

این ترکیب برای اولین بار در سال 1935 توسط فردیناند مونز تعریف و از ترکیب اتیلن دی آمین و اسید کلرواستیک تهیه شد. اما امروزه EDTA را عمدتا از اتیلن دی آمین، فرمالدئید و سیانید سدیم می سازند. در مسیر این واکنش ادتا 4 سدیم تولید می شود که در مراحل بعدی به شکل اسیدی در می آید. معادله این واکنش به شکل زیر است:

H2NCH2CH2NH2 + 4 CH2O + 4 NaCN + 4 H2O → (NaO2CCH2)2NCH2CH2N(CH2CO2Na)2 + 4 NH3

(NaO2CCH2)2NCH2CH2N(CH2CO2Na)2 + 4 HCl → (HO2CCH2)2NCH2CH2N(CH2CO2H)2 + 4 NaCl

انواع ادتا:

این ترکیب به صورت چند نمک در دسترس است که تماما عملکردهای مشابهی دارند. این ترکیبات شامل ادتا 2 سدیم، ادتا 4 سدیم و سدیم کلسیم ادتات هستند؛ که در ادامه به معرفی آنها خواهیم پرداخت.

ادتا 2 سدیم:

به طور کلی این ترکیب با فرمول شیمیایی C10H14N2Na2O8 به عنوان یک عامل کیلیت می تواند انواع کاتیون های چند ظرفیتی کلسیم را جدا کند. ادتا 2 سدیم به منظور کاهش واکنش پذیری یون های فلزی در محصولات صنعتی و مراقبت شخصی حضور دارد و کاربردهای صنعتی فراوانی دارد. برای مثال به عنوان تمیز کننده، شوینده، کود و تمیزکننده آب استفاده می شود. همچنین در واکنش کاهش پلیمرزاسیون چسب بوتیل بنزل و برای کنترل سرعت پلیمرزاسیون استفاده می شود. این ماده در محصولات مراقبت شخصی برای افزایش اثر بخشی در صابون های جامد، وسایل حمام، کرم ها، روغن ها، محصولات مراقبت از مو و فرمولاسیون بسیاری از محصولات حضور دارد.

ادتا 4 سدیم:

ادتا 4 سدیم به صورت پودر کریستالی سفید رنگ با فرمول شیمیایی C10H12N2Na4O8 و وزن مولکولی 380.17 گرم وجود دارد و در آب و اسید محلول و در الکل و سایر حلال های آلی نامحلول است. از جمله کاربرد های آن در صنعت می توان به عنوان عامل نرم کننده آب و کاتالیزور در سنتز چسب ها اشاره کرد. همچنین از این ترکیب در چاپ، رنگرزی و مواد کمکی شوینده ها استفاده می کنند.

بازار خرید و فروش ادتا:

طبق پیش بینی های انجام شده انتظار می رود بازار خرید ادتا از سال 2022 تا 2028 رشد قابل توجهی داشته باشد. در آسیا، بازارهای قابل توجه به ژاپن و کره جنوبی اختصاص یافته که پیش بینی می شود در یک دوره 6 ساله پیشرفت بیشتری نیز داشته باشند.

بزرگترین شرکت های تولید کنندگان جهانی این ماده عبارتند از Sensient Cosmetic Technologies، BASF، Macrocare Tech، The Herbarie، Artec Chemical و Nouryon هستند که از نظر میزان درآمد بیشترین سهم بازار جهانی را در سال 2021 به خود اختصاص دادند. انتظار می رود در سال 2022 بیشترین جذب در بازار مربوط به شکل پودر و مایع این ماده باشد و تولید لوازم آرایشی و بهداشتی مخصوصا محصولات محافظت در برابر آفتاب در رشد بازار این ماده تاثیر به سزایی داشته باشد.

طبق پیش بینی های انجام شده مناطقی چون آمریکای شمالی (ایالات متحده، کانادا و مکزیک)، اروپا (آلمان، انگلستان، فرانسه و ایتالیا)، آسیا (چین، ژاپن، کره)، آمریکای جنوبی (برزیل و آرژانتین)، خاورمیانه و افریقا (عربستان سعودی، امارات، مصر و نیجریه) بیشترین سهم بازار ادتا را در سال های آینده خواهند داشت.

در ایران نیز بازار خرید و فروش ادتا از رونق مناسبی برخوردار است و شرکت های متعددی در این زمینه فعالیت می کنند. برای خرید ادتا 2 سدیم و 4 سدیم می توانید به اینجا مراجعه کنید.

کاربردهای ادتا:

EDTA در صنایع مختلفی کاربرد دارد که در ادامه آنها را معرفی و بررسی می کنیم.

صنایع غذایی:

این ترکیب شیمیایی به عنوان نگهدارنده و تثبیت کننده برای جلوگیری از تغییر رنگ اکسیداتیون کاتالیزوری و حفظ طعم و رنگ به برخی از غذاهای خاص اضافه می شود.

برای مثال می توان آن را در نوشابه های گازدار، کنسرو میوه و سبزیجات، چاشنی های سس مایونز و سس های سالاد پیدا کرد.

پزشکی:

پزشکان برای چندین دهه از ادتا به منظور درمان مسمومیت با فلزات سنگین، مانند تمیز کردن فلزات سمی مانند سرب از خون استفاده می کردند. همچنین این ماده به عنوان یکی از مواد تشکیل دهنده در بعضی از داروهای درمان سرطان حضور دارد.

دندانپزشکی:

از محلول های این ترکیب برای حذف مواد معدنی و روانکاری کانال های ریشه در درمان ریشه استفاده می کنند. محلول های ادتا با افزودن یک سورفکتانت، کلسیفیکاسیون داخل کانال ریشه را شل کرده و شکل دهی کانال را امکان پذیر می کند.

دارو:

از سدیم کلسیم ادتات که یکی از مشتقات این ترکیب است در صنعت داروسازی بهره می برند. این ماده برای اتصال یون های فلزی در درمان هایی مانند درمان مسمومیت با جیوه و سرب استفاده می شود. همچنین با روشی مشابه به حذف آهن اضافی از بدن کمک می کند.

قطره چشم:

EDTA به عنوان نگهدارنده در آماده سازی های چشمی و قطره ها کاربرد دارد. همچنین از آن برای کاهش رشد باکتری در طول کاشت لنزهای داخل چشمی بهره می برند.

کاربردهای آزمایشگاهی ادتا:

در آزمایشگاه ها این ماده به عنوان مهارکننده یون های فلزی استفاده می شود. در شیمی تجزیه از این ماده در تیتراسیون های کمپلکس سنجی، تجزیه و تحلیل سختی آب یا به عنوان عامل پوشش دهنده برای جداسازی یون های فلزی که در تجزیه و تحلیل تداخل ایجاد می کنند، کاربرد دارد.

لوازم آرایشی:

این ماده به عنوان عامل جداکننده برای بهبود پایداری محصولاتی مانند شامپوها، پاک کننده ها و محصولات مراقبت شخصی در هوا استفاده می شود.

نرم کننده آب:

این ماده به کاهش سختی آب در کاربردهای لباسشویی کمک می کند و محلول های تمیزکننده اغلب حاوی این ماده هستند.

سایر کاربردهای ادتا:

در صنعت از این ترکیب معمولا برای جداسازی یون های فلزی در محلول آبی استفاده می کنند. در صنعت نساجی از ناخالصی های یون فلزی از تغییر رنگ محصولات رنگ شده جلوگیری می کند.

در دامپزشکی به عنوان یک آنتی کلاژناز برای جلوگیری از بدتر شدن زخم قرنیه در حیوانات استفاده می شود. همچنین از این ماده برای حذف مواد خام از میله های سوخت در راکتورهای هسته ای بهره می برند.

عوارض ادتا:

یکی از عوارض جانبی جدی این ترکیب آسیب و نارسایی کلیه است. همچنین این ماده عوارض دیگری مانند کم خونی، سردرد، تب و لرز، اسهال، استفراغ، خستگی، فشار خون پایین و درد مفاصل را به دنبال دارد.

Msds و نکات ایمنی:

ادتا ترکیبی خطرناک است و حتما در محیطی باز با آن کار کنید. این ماده را در مکانی خشک، خنک، دارای تهویه، دور از عوام اکسید کننده، اسیدها و بازها نگهداری کنید. پس از حمل این ماده حتما دست های خود را با آب بشویید. در زمان کار از دستکش، عینک و لباس محافظ استفاده کنید. در صورت تماس این ماده با چشم، اگر لنز تماسی دارید آن را خارج کرده و چشم آسیب دیده را برای چند دقیقه با آب فراوان بشویید. در صورت استنشاق این ماده از محیط کار خارج شده و هوای تازه استشمام و استراحت کنید. برای خاموش کردن آتش ناشی از این ماده از اسپری آب، کربن دی اکسید، مواد شیمیایی خشک و فوم الکل مقاوم استفاده کنید.

جمع بندی:

ادتا یک ترکیب شیمیایی است که به عنوان عامل کیلیت در صنایع مختلف کاربرد دارد. این ماده به صورت چند نمک در دسترس است که برخی از آنها کلسیم و برخی دیگر فلزات را به خود جذب می کنند.