آیا اشتباه در عقد نکاح موجب بطلان ازدواج می‌شود؟

اشتباه در عقد نکاح

اشتباه زمانی اتفاق می افتد که (الف) قصد ازدواج با (ب) را داشته باشد اما انعقاد عقد فی ما بین او و (ج) صورت گیرد. مثلاً شخصی دختری را در جایی دیده و جهت ازدواج با او به خواستگاری می رود. اما چون دختری بزرگتر از او در منزل است که با این دختر شباهت هایی دارد، دختر اول به جای او به مرد معرفی شده و عقد نکاح منعقد گردیده است. در این حالت، با توجه به اینکه شخص مورد نظر مرد، طرف عقد واقع نگرفته است عقد صحیح نمی باشد. در این خصوص ماده ۲۰۱ قانون مدنی به طور عموم اشعار می دارد، اشتباه در شخص طرف به صورت معامله خلل وارد نمی آورد مگر در مواردی که شخصیت طرف، علت عمده عقد بوده است. علاوه بر آن ماده ۱۰۶۷ همین قانون نیز به صورت خاص و به صراحت، تعیین زن و شوهر را شرط صحت عقد داشته است، به نحوی که اشتباه در این مورد را باعث بطلان عقد دانسته است. تعیین زن و شوهر به نحوی که برای هیچ یک از طرفین در شخص طرف دیگر شبهه نباشد، شرط صحت نکاح است.

در خصوص ماهیت حقوقی نکاح و اهمیت و جایگاه طرفین در آن و لزوم تعیین طرفین و تأثیر اشتباه در مورد شخصیت یا اوصاف طرفین نکاح باید گفت: نکاح عقدی است که به موجب آن، علقه و رابطه زوجیت بین طرفین عقد، تعیین زوج و زوجه به وجود می آید و پس از تحقق رابطه زوجیت، احکام او آثار قانونی و شرعی مربوط به آن مترتب می شود. اگر چه در بعضی منابع فقهی از نکاح به علت تعلق مهر و صداق به زوجه به عنوان شبه معاوضه تعبیر شده، اما به رغم برخورداری از پاره ای احکام معاوضات، همانند حق حبس، عقد نکاح عقد مالی و معاوضه محسوب نمی شود. زیرا هدف معاوضه مبادله اموال است، در حالی که نکاح، علقه خاصی است که بین دو شخص (مرد معین و زن معین) برقرار می شود و مؤید معاوضه نبودن آن، همان بس که عقد نکاح مطلق و بدون تعیین مهر صحیح است.

موجبات انحلال عقد نکاح چیست؟

• اشتباه در شخصیت یا هویت جسمی

اشتباه در هویت جسمی یا شخصیت طرف مقابل به معنای آن است که شخصی به جای دیگری طرف عقد نکاح قرار گرفته باشد. به عنوان مثال مردی می خواهد با زنی که قبلا دیده است ازدواج کند ؛ با این حال عقد ازدواج با شخص دیگری منعقد می شود با این تصور که طرف مقابل همان زنی است که او قبلا دیده. هر چند امروزه به دلیل اینکه زن و مرد قبل از ازدواج در دوران نامزدی به سر می برند، امکان اشتباه در شخصیت یا هویت طرف مقابل بسیار کم شده است، با این حال هنوز هم تصور غلط زوجین در هویت جسمی زن یا مرد بعد از ازدواج را می توان به عنوان عاملی برای بطلان عقد ازدواج تلقی کرد. چرا که ازدواج با وجود اشتباه در هویت و شخصیت طرف مقابل، منطبق با اراده و خواست حقیقی طرف عقد نیست و این اشتباه به حدی است که کاملا اراده او را باطل می سازد. به همین دلیل است که بر اساس ماده 1067 قانون مدنی مقرر می دارد: تعیین زن و شوهر به نحوی که برای هیچ یک از طرفین در شخص طرف دیگر شبهه نباشد، شرط صحت عقد نکاح است.

• اشتباه در ویژگیها و خصوصیت طرف مقابل

اگر اشتباه در ویژگی ها و خصوصیاتی باشد، که طرف دیگر به خاطر آنها راضی به ازدواج با این مرد و یا زن شده است و حال خلاف آن ویژگی ها آشکار شود و شخص متوجه شود که گمان و ظن اشتباهی از ویژگی های طرف مقابل داشته، این اشتباه هم در صورتی که علت عمده ازدواج مرد و یا زن با طرف مقابل بوده، می تواند منجر به بطلان عقد شود. به طور مثال مرد تصور می کرد که زن هنر خاصی دارد و به خاطر آن ویژگی و صفت خاص با آن زن ازدواج می کند؛ سپس متوجه شود که وصف مذکور در طرف مقابل وجود ندارد. این نوع اشتباهات که معمولاً بقای زندگی بر آن استوار می شود می تواند منجر به باطل شدن عقد گردد. پس اگر اشتباه، اشتباه در ویژگی ها و خصوصیاتی باشد که بنای زندگی بر آن استوار است باعث بطلان عقد نکاح می گردد.

اگر اشتباه، اشتباه در ویژگی هایی باشد که پایه و بنای زندگی بر آن استوار نیست، بلکه از عوامل تحریک کننده شخص به ازدواج بوده این اشتباهات موجب بطلان عقد نکاح نمی شود. بلکه فقط حق فسخ را برای شخص به وجود می آورد. بعضی از اشتباهات اصلاً تأثیری در ازدواج ندارد. مانند زمانی که شخص تصور می کند طرف از مقام اجتماعی بالایی برخورداراست اما طرف مقابل هرگز به آن اقرار و یا صراحتاً بیان نداشته و این فقط تصور خود شخص بوده و بعد از این که اشتباه و غلط بودن تصورش آشکار شود چنین اشتباهی هیچ تاثیری در نکاح ندارد.

چگونگی طرح دعوای تدلیس در دادگاه