حضرت خِضر، یکی از اولیای الهی که برخی او را پیامبر نیز دانسته اند. نامش به صراحت در قرآن نیامده ولی بر اساس برخی احادیث او همان شخصی است که داستان موسی و خضر با او در سوره کهف آمده است. در این آیات خضر دارای علم لدنی توصیف شده است. بر اساس آیات ۶۰ تا ۸۲ سوره کهف، خضر کشتی عده ای مستمند را سوراخ می کند، پسر بچه ای بی گناه را می کشد و در روستایی که به آنان غذا ندادند، دیواری مخروبه را تعمیر می کند. موسی(ع) به این کارها اعتراض می کند و خضر تأویل کارهای خود را بیان می کند. خضر را از نوادگان اسحاق نبی دانسته اند. طبق روایات، حضرت خضر مثل حضرت عیسی(ع) زنده است. در کتاب های شیعه احادیث متعددی درباره شخصیت خضر، ماجرای دیدارش با حضرت موسی و نیز حضورش نزد حضرت محمد(ص) و امامان نقل شده است. مطابق روایتی او مونس امام عصر در زمان غیبت است. خضر در ادبیات صوفیانه و اشعار فارسی مرشد و راهنما و دارای مقام ولایت است و به سرچشمه حیات دست یافته است.
نام و نسب حضرت خضر
درباره نام و نسب خضر در منابع تاریخی اسلامی اختلاف زیادی است. ابن حبیب (متوفی ۲۴۵ق)، که از قدیم ترین مورخان مسلمانی است که از خضر نام برده، او را از اعقاب اسحاق نبی دانسته و نامش را خضرون بن عمیایل ذکر کرده است. ابن قتیبه (متوفی ۲۷۶ق)، به نقل از وهْب بن منبّه که به دروغ پردازی معروف بود، نام خضر را بَلیا پسر مَلکان که پادشاهی بسیار بزرگ بوده آورده و نسب او را در نهایت به نوح پیامبر رسانده است. مَقدِسی (متوفی بعد از ۳۵۵ق) خضر را براساس اقوال مختلف، با پیامبرانی چون ارمیا یا الیسَع یکی دانسته است. به نوشتهٔ وی، بسیاری از مردم او را پسرخاله و وزیر ذوالقرنین می دانند. از جمله اقوال غریب درباره نژاد و نسب خضر آن است که گفته اند پدر یا مادر او ایرانی یا رومی اند یا اینکه او فرزند فرعون زمانِ حضرت موسی(ع) است یا حتی برخی او را فرزند بلافصل حضرت آدم(ع) شمرده اند.
دلیل نامگذاری حضرت خضر
نام خضر به دو صورت خِضْر و خَضِر آمده است. بنابر نقل های متعدد، نام یا لقب خضر برای او از این روست که وی بر هر جا که بنشیند یا نماز بگزارد زمین زیر پا و اطراف آن سبز و خرّم می شود. نام وی صریحاً در قرآن نیامده، اما در آیات ۶۰ تا ۸۲ سوره کهف ماجرایی اسرارآمیز درباره دیدار موسی علیه السلام با بنده ای صالح حکایت شده که از او با تعبیر «عَبْداً مِنْ عِبادِنا آتیناهُ رَحْمَةً مِنْ عِنْدِنا و عَلَّمْناهُ مِنْ لَدُنَّا عِلْماً» یاد شده است. تقریباً همه عالمان اسلامی این بنده صالح را خضر خوانده اند.
نحوه زندگی حضرت خضر (ع)
در روایتی از امام رضا (ع) نقل شده که می فرماید: حضرت خضر (ع) از آب حیات خورد، او زنده است و تا دمیده شدن صور از دنیا نمی رود، او پیش ما می آید و بر ما سلام می کند، ما صدایش را می شنویم و خودش را نمی بینیم، او در مراسم حج شرکت می کند و همه مناسک را انجام می دهد، در روز عرفه در سرزمین عرفات می ایستد و برای دعای مؤمنان آمین می گوید. خداوند به وسیله او در زمان غیبت، از قائم ما رفع غربت می کند و به وسیله او وحشتش را تبدیل به انس می کند. از این حدیث استفاده می شود که حضرت خضر (ع) جزء سی نفری است که همواره در محضر حضرت بقیة الله (ع) هستند و رتق و فتق امور به فرمان آن حضرت در دست آن هاست.
داستان خضر در قرآن
داستان خضر و موسی داستانی قرآنی در مورد ملاقات و همراهی موسی(ع) با خضر. این همراهی به درخواست و اصرار حضرت موسی(ع) بود. خضر با وجود مخالفت اولیه، با این شرط که موسی(ع) هیچ سوالی از او نپرسد، همراهی را قبول می کند. در این همراهی سه عملِ سوراخ کردن کشتی، کشتن نوجوان و تجدید بنای دیوار توسط حضرت خضر رخ داد. موسی(ع) در هر سه مورد اعتراض کرده و همین، سبب جدایی این دو می شود. خضر در انتهاء علت کارهایی که انجام داد را گفت. این داستان یکبار در قرآن نقل شده و میان مفسران و متکلمان گفتگوهای بسیاری در مورد این داستان وجود داشته و دارد.
جستجو حضرت خضر برای آب حیات
ذوالقرنین عمری دراز داشت اما عمر جاویدان می خواست و در کتاب ها خوانده بود که در جهان چشمه ای هست نامش آب حیوان یا آب حیات که هر که از آن بنوشد عمر جاوید یابد. پس راز آن را از خضر پرسید و خضر نشانی ها که می دانست می گفت و چون معلوم شده بود که جای چشمهٔ آب حیات در ظلمات است، ذوالقرنین عزم راه کرد و خضر و الیاس را با خود همراه کرد که الیاس نیز از برگزیدگان روزگار بود. مدت ها در سرزمین تاریک جهان گردش کردند و از هر آبی و چشمه ای امتحان کردند اما خوردن آب حیات ذوالقرنین را نصیب نبود و خضر و الیاس در جستجو به آب حیات رسیدند و از آن نوشیدند و اثر آن را دانستند و چون به ذوالقرنین خبر رسید هرچه جستجو کردند دیگر آن چشمه را نیافتند و چون مدت سفر دراز شده بود و آذوقه کم داشتند برگشتند تا دوباره با اسباب فراهم بروند.
نبوت حضرت خضر
مسئله نبوت خضر از جمله مسائل اختلافی در میان مفسران است. فخررازی شش دلیلی که مفسران برای اثبات نبوت خضر آورده اند را رد کرده است. شیخ طوسی از ابو علی جبائی و رمّانی (درگذشت ۳۸۴) نقل می کند که خضر پیامبر است و از ابن اخشید (درگذشت ۳۲۶) رأی مخالف این نظر را نقل می کند. اما خود هیچ اظهار نظری در این مورد ندارد. ثعلبی خضر را پیامبری با عمر طولانی می داند که از نظر مردم پنهان است. علامه طباطبائی در تفسیر المیزان نیز در جمع بندی آیات و روایات درباره حضرت خضر، ایشان را پیامبر خدا می داند که عمر طولانی کرده و هنوز زنده است. بغوی معتقد است که خدا از طریق الهام، علم باطنی را به خضر عطا کرده است و نزد بیشتر اهل علم او پیامبر نیست.
زندگینامه حضرت ذوالکفل از پیامبران بنی اسرائیل
