خیار نباتی است یکساله و از جنس Curcumis که حدود 30 گونه آن در آسیا و آفریقا به ثبت رسیده است و مربوط فامیلی Cucurbitaceae می باشد. ریشه خیار سطحی و گسترده است، فقط تعداد محدودی از ریشه ها می توانند بیش ایز عمق 0.5 متری نفوذ کنند. انشعابات زیاد اطراف ریشه باعث می شود که سیستم ریشه ای این گیاه سطحی و در عمق کمی از خاک قرار گیرد ولی در خاک های سبک می تواند تا عمق 80 سانتی متری نفوذ کنند. ساقه خیار مانند سایر نباتات خانواده کدوئیان خزنده و کرکدار بوده و ساقه می تواند به طول بیش از 10 متر نیز برسد.
برگ ها ی خیار نسبتا پهن بوده و هر یک از 3 تا 5 قسمت تشکیل شده و هر قسمت آن دارای کناره های پنجه ای شکل است. یکی از لوپ ها (پنجه ها) به صورت نوک تیز در می آید. از مشخصات بارز برگ ها وجود رگ برگ ها در پشت برگ است. اندازه برگ های تکامل یافته بسته به نوع رقم مراقبت های زراعتی بین 8- 30 سانتی متر طول و 5- 20 سانتی متر عرض دارد. در محور برگ ها پیچکها ی بدون انشعاب، ساقه های فرعی و همچنین گل های نر و ماده به وجود می آیند. پیچکهای برگ های اولیه تغییر نیافته اند که اغلب بعد از تشکیل 6- 8 برگ در نبات به وجود می آید.
گل های پنج قسمتی به رنگ زرد و به قطر حدود 3 سانتی متر هستند. گل های ماده در خیار فرورفته اند و دارای مادگی طویل هستند که روی ده گل قوی می نشینند. در صورتیکه گل های نر دمگلی ضعیف دارند اغلب ارقام خیار یک پایه با گل های نر و ماده جدا از هم در یک بوته (Monocious) هستند.
گل های نر به طور گروهی ولی گل های ماده به طور جداگانه ظاهر می شوند. گل های نر زودتر از گل های ماده ظاهر شده و تعداد آنها نیز بیشتر است. نسبت گل های نر به ماده در خیار حدود 14 به یک است. ظاهر شدن گل ها در خیار به غیر از خواص ژنیتیکی نبات بستگی به عوامل محیطی نیز دارد.
نکاتی درباره گل خیار
همیشه باغبانان توصیه می کنند که مواظب باشیم گل های خیار بدون اینکه میوه بدهند نیوفتند. بوته خیار اصولا گل دهی زیادی دارد. از لحاظ ژنتیک گیاهی، خیار و راسته این میوه گل های نر و ماده دارند. از طریق گره افشانی شکوفه های نر، شکوفه های ماده باردار می شوند. گل های نر پس از انجام وظیفه خود از بوته جدا شده ولی در عوض گل های ماده به میوه تبدیل می شوند. این همان نکته مهم می باشد.
تولید گل و میوه خیار
10-20 گل اول بوته خیار همواره نر می بشد. تولید گل های نر 10 روز قبل از تولید شکوفه های ماده همچنان تولید می شود. برای اینکه گل های به میوه تبدیل شوند باید گرده نر به گل های ماده منتقل شود به اصلاح همان گرده افشانی. که این کار مهم را زنبودها و حشرات دیگر انجام میدهند. آنها با پرواز کردن و جمع کردن شهد گل روی گل های ماده و نر جابه جا می شوند و باعث ایجاد میوه می شوند.
اگر همه گل های ریخته شدند و بوته شما میوه ای تولید نکرد بدانید که عمل گرده افشانی به خوبی انجام نشده است. البته استثنایی هم در این مورد موجود است. گونه های Gynoecious و parthenocarpic ،جز این موارد هستند. در خیارهای گونه Gynoecious اغلب گل ها ماده بوده و گرده افشانی از طرف گل های نر دیگر انجام خواهد شد. در خیارهای گونه parthenocarpic اصلا گل نر وجود نداشته و تمام گل ها ماده بوده و میوه این محصولات بدون تخمه و دانه است. بذرهای این نوع خیار مخصوص بوده و مناسب کشت گلخانه ای هستند.
ریزش گل خیار
افتادن گل های نر خیار کاملا طبیعی است. چون فرایند گرده افشانی خود را انجام داده اند. حتی برخی گل های نر که تازه رسیده اند، قبل از رسیدن گل های ماده یا حتی رشد اولین میوه سقوط خواهند کرد و سپس آن گل های نر که کار باروری خود را انجام می دهند سقوط می کنند که نشان دهنده گرده افشانی موفقیت آمیز بوده است. افتادن گل های ماده پس از رشد به اندازه میوه نیز کاملا طبیعی است.
شرایط آب و هوایی، مانند گرمای بیش از حد و یا سرما، می تواند باعث عدم فعالیت گرده افشانی شود. برخی از حشره کش های معمولی مانند کارباریل برای زنبورها بسیار سمی هستند و همچنین می توانند جمعیت میوه تولیدی گل را کاهش دهند. اگر استفاده از حشره کش ضروری باشد، سعی کنید آنها را در طول دوره های آب و هوای سرد یا زمانی که زنبورها فعال نیستند برای جلوگیری از تاثیر بر میزان تولید میوه، استفاده کنید.
کمک به گرده افشانی خیار
موقعی که عمل گرده افشانی درست انجام نمی شود یا حشرات و زنبورهای کمی اطراف بوته ما می باشند که نمی توانند کار گرده افشانی را انجام دهند برای جلوگیری از نیافتادن گل های ماده کارهای بسیاری زیادی می شود انجام داد . مثلا با استفاده از یک قلم مو نقاشی یا گوش پاک کن گرده های نر را به گل ماده منتقل کنید. یا از گیاهانی مثل گشنیز، بومادران، شبدر شیرین و نعنای تند در کنار خیارها بکارید تا جمع آوری حشرات در آن منطقه بیشتر شود. این گیاهان علاوه بر کمک به گرده افشانی با جذب حشرات مفید می توانند از افات طبیعی بوته خیار نیز جلوگیری کنند.
ارزش غذائی و اهمیت اقتصادی
با توجه به این که این نبات حدود 96- 97% دارای آب می باشد ولی به علت وفور ویتامین، املاح معدنی و اسیدهای عضوی در تغذیه مدرن امروزی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. از نظر اقتصادی خیار در بین سبزیهای مهم مقام چهارم را بعد از بادنجان رومی، کلم و پیاز دارا است.
اهمیت غذائی خیار سبز از همه مهمتر به نسبت مزه عالی آن می باشد، بر علاوه آن دارای آنزیم های پیتون نیز می باشد که باعث تولید محصولات خوب پروتین می گردد و ارزش غذائی آنرا بالا می برد. خیار دارای نمکیات معدنی نیز بوده مخصوصا مواد اصلی آن فعالیت های قلب و گرده را بهتر می سازد و در آن نمکیات قلوی خیلی زیاد یافت می شود که اینها از تجمع کریستال های مضره در گرده (کلیه) جلوگیری نموده و به خروج آن از خون و بالآخره از جسم کمک می کند.
محصولات بدون تخمه و دانه است. بذرهای این نوع خیار مخصوص بوده و مناسب کشت گلخانه ای هستند.
نحوه پرورش و نگهداری شمشاد ژاپونیکا
