امن‌ترین آسمان منطقه متعلق به کدام کشور است؟

روز دهم شهریور ماه سال 1387 بود که فرمان تشکیل قرارگاه پدافند هوایی خاتم الانبیا (ص) صادر شد و حال 11 سال از آن روز می گذرد، اما به راستی اهمیت تشکیل پدافند هوایی در این روز های منطقه چیست؟ چرا مقام معظم رهبری این فرمان را صادر کردند و با گذشت 11 سال از آن روز ها چه پیشرفت هایی در این زمینه برای ما حاصل شده است؟

«پدافند» عاملی برای جلوگیری از حملات بیگانگان

پدافند در حقیقت متضادی برای واژه آفند (به مفهوم حمله) و به معنای بکارگیری مستقیم جنگ افزار، به منظور خنثی نمودن و یا کاهش اثرات عملیات خصمانه هوایی، زمینی، دریایی، نفوذی و خرابکارانه بر روی اهداف مورد نظر در برابر هرگونه تجاوز بیگانه است. واژه پدافند در حقیقت به دو شاخص تقسیم بندی می شود، پدافند عامل و پدافند غیر عامل.

پدافند عامل در اصل همان پدافند هوایی کشور و به کارگیری تجهیزات نظامی برای جلوگیری از ورود هواپیما های متخاصم به آسمان و خاک کشور و شامل تمامی طرح ­ریزی­ ها و اقدامات پدافندی است که مستلزم به­کارگیری سلاح و تجهیزات جنگی می باشد. براساس قانون، این اقدام وظیفه ذاتی نیرو های مسلح است. در ماه های اخیر، هدف قرار گرفتن پهپاد جاسوسی ارتش آمریکا در آسمان جمهوری اسلامی، معادلات نظامی و دیپلماتیک را در منطقه تغییر داد، به طوری که دستاورد بزرگ پدافند هوایی ایران، موجب تحسین و شگفتی کارشناسان و دولت های منطقه گردیده است.

اصول پدافند عامل:

اصول پدافند هوایی مجموعه اقدامات بنیادی و زیر بنایی است که در صورت بکار گیری می توان به اهداف پدافند غیر عامل از قبیل تقلیل خسارات و صدمات، کاهش قابلیت و توانایی سامانه شناسائی، هدف یابی و دقت هدف گیری تسلیحات آفندی دشمن و تحمیل هزینه بیشتر به وی نائل شد. در اکثر منابع علمی و نظامی دنیا اصول پدافند غیر عامل شامل 6 الی 7 اقدام است که در طراحی و برنامه ریزی های و اقدامات اجرایی دقیقا می بایست مورد توجه قرار گیرد.

1- استتار Camouflage
2- اختفا Concealment
3- پوشش Cover
4- فریب Deception
5- تفرقه و پراکندگی Separation And Dispersion
6- مقاوم سازی و استحکامات Hardening
7- اعلام خبر Early warning

تحریم ها علیه جمهوری اسلامی ایران نه تنها تحریم نبود، بلکه یک فرصت بزرگ برای کشور بود تا در همه زمینه ها به خصوص صنعت دفاعی به پیشرفت برسد، از جمله این پیشرفت ها می توان به کشف و شکار انواع پهپاد های جاسوسی مانند RQ-170هرمس، اسکن ایگل و شناسایی و اخطار به انواع هواپیما های پنهانکاری مانند U-2، ساخت انواع سامانه های راداری و پدافندی پیشرفته مانند رادار مطلع الفجر-3، سامانه 15 خرداد، رادار کاوش، سامانه های موشکی و پدافندی صیاد 2 و 3، سوم خرداد، طبس، رعد باور 373 اشاره کرد.

این پیشرفت های تاجایی ادامه یافت که سازمان بین المللی هوانوردی در گزارشی آسمان ایران را امن ترین آسمان منطقه اعلام کرد. اما این پیشرفت ها مرهون نگاه دقیق فرماندهی است که با هوشمندی، دستور تشکیل قرارگاه پدافند هوایی خاتم الانبیا (ص) را صادر کرد.

در همان زمانی که جمهوری اسلامی در تحریم صنایع نظامی و موشکی به سر می برد، رقبای منطقه ای ایران، با پرداخت هزینه های سنگین، پیشرفته ترین تجهیزات نظامی را از ابرقدرت های غرب و شرق خریداری می کردند و امروزه شاهد هستیم که صنایع دفاعی جمهوری اسلامی قادر به تولید پهپاد های پیشرفته و سیستم های دفاعی موشکی در داخل کشور است و کشور های منطقه که وارد کننده صرف صنایع دفاعی بودند با وجود هزینه کردن صد ها میلیارد دلار، نسبت به توانمندی های دفاعی و موشکی جمهوری اسلامی حسرت می خورند و توان موشکی و پهپادی ایران امروز در منطقه مثال زدنی است.

وبگاه نشنال اینترست در گزارش خود با اشاره به سامانه پدافندی ایران دارد که این سیستم های رادار پدافند های هوایی ایران به خوبی قدرت اسقاط هواپیما های رادارگریز آمریکایی را دارد. طبق ادعای این وبگاه، چند سال پیش، امارات متحده عربی چنین رادارهایی را در داخل و با استفاده از طرح های اوکراینی به کار گرفت و طی چند عملیات شبیه سازی شده توانست باعث سقوط هواپیما های رادارگریز آمریکایی شود. بنابراین، از نظر نشنال اینترست، ایران به نحو احسن و به طور بهتری قادر است این عمل را انجام دهد.

آسمان امن در منطقه

ظهور فناوری های جدید در عرصه رادارها منجر به ساخت نمونه های پیشرفته ای شد که از نظر قابلیت ها رشدی جهش گونه نسبت به نسل های قبل از خود داشته اند. رادارهای آرایه فازی نمونه بارز این محصولات جدید هستند که امروزه گونه فراگیر رادارهای مختلف زمین پایه و هواپایه شده اند.

سامانه بومی سوم خرداد: تجمیع تمام بخش های مهم و اساسی یک سامانه پدافندی اعم از موشک، اتاق فرماندهی و کنترل آتش و رادار ردگیر از جمله مهمترین قابلیت های منحصر به فرد این سامانه است.

قابلیت تحرک این سامانه که بر روی یک خودروی سه در سه قرار گرفته است باعث می شود تا محل شلیک سامانه با کمترین تهدید روبرو شود و این امکان قدرت پدافندی را افزایش داده و باعث می شود محل استقرار و استراتژی دفاعی تغییر کرده و سناریوی عملیات علیه دشمن در اختیار دشمن قرار نگیرد.

رادار ردگیر این سامانه نیز همانطور که در تصاویر مشخص است از نوع آرایه فازی بوده و احتمالا با توجه به برد حدود 90 کیلومتری آن برای جنگنده و بمب افکن، دارای قابلیت ردگیری اهدافی با سطح مقطع راداری پایینی است. این سامانه می تواند همزمان 4 هدف را رهگیری و 8 موشک را شلیک کنید. به نظر، تاکتیک مورد نظر فرماندهان ایرانی برای استفاده از این سامانه به دلیل تحرک بالا و تجمیع تمام سامانه ها بر روی یک شاسی در راستای بحث " شلیک کن – فرار کن " است.

اما نکته بعدی در مورد موشک های به کار رفته در این سامانه است، زیرا در این سامانه از موشک های طائر 2 ب استفاده شده است.این موشک ها شباهت زیادی به موشک های سام-6 و سامانه های بوک روسی دارند که البته نسبت به آنها دارای مزایایی هستند که طراحی بهینه بال و دم نمونه آن است.

سامانه پدافندی تلاش: سامانه موشکی پدافندی «تلاش» که مخصوص بردهای بلند و ارتفاع درگیری متوسط به بالا طراحی شده است، همزمان قادر به جستجو و ردگیری اهداف متنوعی است که سرانجام توسط موشکی از خانواده «صیاد» هدف را مورد اصابت قرار می دهد. این سامانه از چهار بخش موشک و لانچر، رادار جستجو و رهگیری، کابین کنترل آتش و فرماندهی و بخش های مانیتورینگ تشکیل شده است.

کمین-2: این سامانه که در واقع نمونه قابل حمل و ارتقا یافته سامانه موشکی «مرصاد» است، قابلیت درگیری با انواع پرنده های بدون سرنشین و با سرنشین را در ارتفاع کم دارد.

سامانه پدافندی «مرصاد» که از چهار بخش اساسی لانچر، رادارهای جستجوگر،ردگیر اپتیکی و قسمت کنترل و فرماندهی تشکیل شده است، قابلیت شناسایی اهداف از فاصله 150 کیلومتری و رهگیری اهداف از فاصله 80کیلومتری را دارد.

این سامانه دارای موشک توانمندی بنام شاهین است که قادر به انهدام اهداف در فاصله 45 تا 50 کیلومتری است و سیستم هدایت این موشک اصطلاحا «بزن و فراموش کن» است. تمام اجزاء سامانه «مرصاد» به صورت قابل حمل در سامانه پدافندی «کمین-2» وجود دارد.

در کنار سامانه های پدافندی فوق که مهمترین تسلیحات پدافندی کشور با قابلیت تحرک پذیری و جابجایی محسوب می شوند، سامانه های دیگری چون سامانه پدافندی رعد، طبس، حرز نهم، تور ام-1 و ... نیز با قابلیت تحرک در سازمان رزم پدافند هوایی کشور موجود است.

رادار نجم: یکی از نمونه های جدید بومی است که یک رادار آرایه فازی با قابلیت جستجو و ردگیری چندگانه اهداف هوایی بوده و برای استفاده در سامانه های پدافند هوایی برد متوسط طراحی و ساخته شده است. اولین تصویر از آن در نمایشگاهی از دستاورد های دفاعی در تابستان سال 1390 منتشر شد که مورد بازدید فرماندهی کل قوا قرار گرفت. این رادار پیشرفته که ساخت شرکت صنایع الکترونیک ایران (صاایران) است در بیست و پنجمین جشنواره بین المللی خوارزمی در همان سال رتبه اول پژوهش های کاربردی را در بخش طرح های ویژه به همراه موشک سجیل و رادار مطلع الفجر-2 به خود اختصاص داد.

رادار نجم-802 در حالت جستجو می تواند اهداف را در برد متوسط آشکارسازی و آن ها را با بهره گیری از قابلیتTWS ردگیری کند. با استفاده از توانایی TWS در حالی که رادار مشغول ردگیری یک یا چند هدف شناسایی شده است بخشی از توان خود را نیز برای جستجوی مجدد اختصاص داده و در واقع هوشیاری مجموعه پدافند نسبت به فضای تحت پوشش بیشتر می شود، زیرا با وجود این قابلیت در صورت حضور اهداف جدید در پهنه آسمان، سامانه از وجود آن ها مطلع خواهد شد.

در حالت ردگیری با مدیریت منابع رادار و استفاده از روش شکل دهی دیجیتالی پرتو رادار نجم قادر است اهداف را به صورت همزمان از فاصله متوسط ردگیری کند. با روش شکل دهی پرتو می توان امواج را در جهات مورد نظر تقویت یا تضعیف کرده بهترین مسیر را برای سیگنال های ارسالی و مشخصات مقدار و فاز آن ها مطابق شرایط تنظیم کرد.

رادار ردگیر و آرایه ای سامانه باور 373:این رادار آرایه فازی و متحرک که از آنتن مسطح مستطیلی بهره می برد قابل مقایسه با رادار 96L6 است که این رادار روسی بردی بین 5 تا 300 کیلومتر داشته و توانایی ردگیری تا 100 هدف با سرعت های 50 تا 2800 متر بر ثانیه را دارد. برای رادار ایرانی نیز کارایی مشابهی را می توان تخمین زد. این رادار قابلیت چرخش مکانیکی در صفحه افقی برای پوشش 360 درجه اطراف را داشته و جستجوی آن در راستای عمودی نیز با چرخش الکترونیکی امواج به انجام می رسد.

این رادار هم از جمله رادار های ناشناخته ایرانی مربوط به سامانه باور 373 می باشد. ظاهر و نوع ماموریت اعلام شده برای آن این سامانه را در کلاس رادار قبلی معرفی شده قرار می دهد. ظاهرا این رادار از گونه آرایه فازی بوده و برای جستجوی فضا و ردگیری اهداف هوایی به کار می رود.

معراج 4:این رادار سه بعدی مراقبت و کنترل هوایی برد بلند بر پشت یک کشنده قرار گرفته و وظیفه کشف هدف اولیه برای سامانه باور 373 را بر عهده دارد.

مطلع الفجر 3:این در آبان ماه سال جاری توسط وزیر دفاع کشورمان رونمایی شده و بر اساس توضیحات، یک رادار دو بعدی با برد 500 کیلومتر است. این محصول پیش از این از خارج از کشور وارد می شد که اکنون با تلاش متخصصان داخلی ، کاملا بومی سازی شده است. این سامانه از نظر کیفیت، دقت و قیمت با جدیدترین محصولات جهانی رقابت می کند.

مجموعه رادارهای نیروهای مسلح ایران که از فناوری های پیشرفته و روز دنیا در کنار توان بالای طراحی و ابتکارات بومی ایرانی بهره می برند در بردها و ارتفاعات مختلف، با فرکانس های کاری مختلف و برای انواع مأموریت های لازمه ساخته شده اند که عملکرد مطلوب این رادارها نیز در مواقع مختلف در کشف و ردگیری انواع پهپادها و هواپیماهای جاسوسی دشمن نمود داشته است.

این چشمان بیدار پدافند هوایی ایران که توسط متخصصان داخلی و با نگاهی هوشمندانه به آخرین فناوری ها و نمونه های مطرح دنیا طراحی و ساخته می شوند به طور گسترده در اختیار یگان های عملیاتی قرار گرفته و نه نتها کشور را از وابستگی به محصولات خارجی بی نیاز کرده اند بلکه قطعا علاقه مشتریان خارجی مختلفی را نیز به خود جلب کرده اند، گزینه های روی میزی که همیشه روی میز هستند.