انواع زایمان و نکات مهم آن
زایمان یکی از حساس‌ترین فرآیندهای پزشکی است. خانم‌ها در این شرایط بسیار مضطرب هستند و همواره به دنبال یافتن راه‌هایی هستند که درد و ریسک کمتری را متحمل شوند. امروزه سطح دانش عمومی مردم در حوزه پزشکی نسبت به گذشته بالاتر بوده و مخصوصا خانم‌ها بسیار بیشتر از قبل برای سلامت خود اهمیت قائل هستند. از آنجایی که بارداری و در انتها زایمان جزء لاینفکی از زندگی اکثر خانم‌ها محسوب می‌شود توجه به این موضوع، در امر پزشکی بسیار حائز اهمیت است. به طوری که سلامت مادران پس از وضع حمل، یکی از فاکتورهای سازمان جهانی بهداشت (WHO) برای سنجش سطح بهداشت یک جامعه است.
با نظر به اینکه خانم‌ها بسیار به مسائلی که ممکن است بعد از زایمان برای آنها به وجود بیاید (همچون تناسب اندام، جای اسکار جراحی عمل سزارین، افتادگی شکم و …) می‌اندیشند، همیشه این سوال در بین آنها مطرح است که چه روش‌هایی برای زایمان وجود دارد و بهترین روش برای وضع حمل کدام است؟ با توجه به اینکه زایمان یک استرس ماژور برای خانم‌ها محسوب می‌شود و در خلال این امر سلامت 2 نفر (مادر و نوزاد) در خطر است، یافتن راهکارهایی بهتر، به منظور کاهش عوارض زایمان همواره دغدغه‌ای برای پزشکان و محققین بوده است.
در این مطلب به ذکر اولیه‌ترین و جدیدترین روش‌هایی که تاکنون برای زایمان انجام شده است می‌پردازیم و خطرات و عواقب و مزیت‌های هر یک را نسبت به دیگری مقایسه خواهیم کرد. به این ترتیب خانم‌ها می‌توانند با توجه به اینکه دقیقا چه هدفی را دنبال می‌کنند و خواسته اصلی آنها چیست، روش مناسب خود را برای وضع حمل انتخاب کنند و آن را با متخصص زنان و زایمان خود مطرح کنند.
زایمان طبیعی و انواع آن
منظور از این روش همان زایمان طبیعی متداول است که به صورت فیزیولوژیک در حین زایمان در بدن یک زن، رخ می‌دهد. در این روش اصولا پزشک یا ماما عمل خاصی انجام نمی‌دهد فقط بر فرآیند زایمان نظارت می‌کند که به درستی انجام شود و تنها در صورتی که خطر خاصی مادر یا جنین را تهدید کند وارد عمل می‌شود. در زایمان طبیعی، مادر هیچ محدودیتی از نظر وضعیت ندارد و می‌تواند عمل زایمان را نشسته یا ایستاده انجام دهد. حتی گفته می‌شود در صورتی که مادر با راه رفتن دردش کمتر می‌شود یا احساس می‌کند که اضطرابش اندکی فروکش می‌کند، می‌تواند راه برود و هیچ محدودیتی ندارد. در حین زایمان انجام هر عملی که می‌تواند اندکی از استرس بیمار کم کند توصیه می‌شود. برای مثال در صورتی که فرد با خوردن آرام می‌شود اجازه دارد آبمیوه یا آب بنوشد و یا در حین زایمان مرتبا به مادر توصیه می‌شود که نفس‌های عمیق بکشد. آرامش روحی مادر در حین زایمان موضوعی است که امروزه بیشتر به آن توجه شده است و از همسر بیمار نیز در این امر کمک گرفته شود و هم‌اکنون اکثر مراکز درمانی این اجازه را می‌دهند که همسر بیمار نیز در حین زایمان در کنارش باشد.
زایمان واژینال بدون کمک
زایمان واژینال متداول ترین و ایمن ترین نوع از انواع زایمان می باشد. برای توصیف زایمان واژینالی که بدون استفاده از داروهای ضد درد یا داروهای آغاز یا تسریع کننده زایمان انجام می پذیرد، معمولا از عبارت “زایمان طبیعی” استفاده می شود. برخی مادران باردار ترجیح می دهند در حین زایمان، از کمک‌های پزشکی نظیر پایش ضربان قلب جنین استفاده کنند.
زایمان واژینال با کمک
1.زایمان با فورسپس یا انبر (Forceps): گاهی مواقع پزشکان مجبورند برای گرفتن سر نوزاد و تسهیل خروج آن از کانال زایمانی، از انبر استفاده کنند.
2.زایمان با مکش : زایمان با مکش مشابه زایمان با انبر می باشد. در این نوع زایمان، پزشک با استفاده از مکش، سر کودک را درون یک محفظه پلاستیکی قرار داده و با استفاده از آن به آرامی کودک را از درون کانال زایمانی خارج می کند.
3.اپیزیوتومی : در این حالت یک برش جراحی در بافت بین دهانه واژن و مقعد داده می شود. این بافت پرینه نامیده می شود. در گذشته پزشکان تصور می‌کردند که این برش مانع از وقوع پارگی های بزرگ واژن در هنگام زایمان می شود. اما تحقیقات جدید صحت این موضوع را رد کرده‌اند. امروزه بسیاری از پزشکان فقط در صورتی این کار را انجام می دهند که نیاز باشد زایمان به سرعت انجام پذیرد.
4.آمنیوتومی : در زبان عامیانه به آن ، پاره کردن کیسه ی آب نیز می گویند. پزشک با استفاده از یک قلاب پلاستیکی کوچک ، کیسه ی آمنیوتیک را سوراخ می کند. در این هنگام ممکن است جریان یافتن یک مایع گرم در درون بدن تان را احساس کنید.
5.زایمان القا شده : به حالتی گفته می شود که قبل از آغاز انقباضات خود به خود و طبیعی رحم، پزشک انقباضات رحمی را پیش از موعد القا می‌نماید. این کار ممکن است به دلیل حفظ سلامت مادر یا نوزاد انجام شود.
زایمان طبیعی در آب
زایمان در آب روشی بسیار جدید است که چند سالی است که در کشورهای اروپایی انجام می‌گیرد. پیش از آن این روش فقط در مرحله تحقیقاتی بود. در کشور ما نیز در سال‌های اخیر توجه ویژه‌ای به این روش شده است و خانم‌های جوان تمایل زیادی برای انجام آن از خود نشان داده‌اند. در این بخش به نحوه انجام این نوع زایمان می‌پردازیم و معایب و مزایای آن را ذکر خواهیم کرد.
نحوه انجام: در این روش به محض آنکه مادر، درد زایمان پیدا می‌کند وارد یک وان آب (به عمق 45 سانتی‌متر) می‌شود. در این صورت مادر درد را کمتر از قبل حس می‌کند. سپس به تدریج اقدام به زور زدن می‌کند و به جنین برای خروج فشار وارد می‌کند.
مزایا: این روش تا حد زیادی درد حین زایمان را کاهش می‌دهد. البته زایمان در آب درد را کاملا از بین نمی‌برد ولی حالت بی‌دردی نسبی را در فرد ایجاد می‌کند. علاوه بر آن برای کاهش درد ماده دارویی خاص یا مواد بیهوشی وارد بدن مادر نشده‌اند و این یک مزیت بسیار مهم و ارزشمند این روش است.
معایب: زایمان در آب نیازمند وسایل بسیار تخصصی و پیشرفته پزشکی هستند تا بتوان وضعیت سلامت جنین را با استفاده از آنها کنترل کرد. برای مثال ضربان قلب جنین باید با استفاده از سونیکیت کنترل شود. متاسفانه این روش در کشور ما چندان موفق نبوده است. زیرا امکانات آن در بیمارستان‌های کشور موجود نیست. این روش، در همین مدت زمان اندک که از کشف آن می‌گذرد، طرفداران زیادی در سراسر جهان پیدا کرده است. البته یک نگرانی عظیم که حتی در کشورهای پیشرفته نیز در این روش وجود دارد بحث تمیز بودن آب به اندازه کافی است. هرچند که این آب کاملا ضدعفونی می‌شود اما همچنان نگرانی‌هایی در ارتباط با عفونت‌هایی که از این طریق منتقل می‌شوند وجود دارد.
زایمان با سزارین
زایمان واژینال همیشه امکانپذیر نیست. گاهی زایمان سزارین برای حفظ سلامت مادر و نوزاد الزامی است، به خصوص در صورت وجود یک یا چند مورد از موارد زیر :
عدم قرار گیری سر نوزاد در پایین رحم. به عنوان مثال قرارگیری کودک در وضعیت افقی یا وضعیتی که پاها به سمت پایین هستند.
نوزاد بزرگتر از آنی باشد که بتواند از کانال زایمانی عبور کند.
تحت فشار قرار داشتن نوزاد
چندقلویی
مسدود شدن خروجی گردن رحم توسط جفت که به این حالت جفت سر راهی گفته می شود.
عدم رشد نوزاد
خروج طناب نافی از گردن رحم ، قبل از خروج نوزاد
جدا شدن جفت از دیواره داخلی رحم که به آن پارگی جفت می گویند.
سابقه سزارین قبلی
عمل سزارین از نظر نوع بیهوشی به دو نوع تقسیم می‌شود. در یکی از این روش‌ها بیهوشی کامل انجام می‌شود و در نوع دیگر بی‌حسی موضعی (کمری) برای بیمار صورت می‌گیرد. نوع دوم که بی‌حسی به صورت موضعی است نیز به 2 صورت انجام می‌شود: روش اپیدورال (EPIDURAL) و روش اسپاینال (spinal).
متخصصان زنان و زایمان ترجیح می‌دهند غیر از موارد خاص، در سایر موارد از روش بیهوشی عمومی استفاده نکنند زیرا در این صورت ماده بیهوشی وارد خون فرد شده و از آنجا به خون جنین وارد می‌شود و ممکن است خطراتی را برای جنین به دنبال داشته باشد. علاوه بر این موضوع، همه مواد دارویی نیمه عمر مشخصی در بدن دارند. داروهای بیهوشی نیز از این قاعده مستثتی نیستند بنابراین پس از انجام زایمان این مواد تا مدتی در بدن مادر باقی می‌مانند و علاوه بر اینکه موجب گیجی و خواب آلودگی مادر می‌شوند وارد شیر وی و از آنجا وارد بدن جنین می‌شود.
مشکلاتی که در بالا ذکر شد در روش بی‌حسی کمری وجود ندارد. علاوه بر آن در این روش مادر در طول زمان زایمان کاملا به هوش است و می‌تواند نوزادش را بلافاصله بعد از تولد در آغوش بگیرد. این امر امروزه اهمیت زیادی پیدا کرده است چرا که تحقیقات اثبات کرده‌اند که بوی بدن مادر در ابتدای تولد موجب آرامش نوزاد و مادر و مخصوصا نوزاد می‌شود.
در انتهای این بخش مجددا تاکید می‌کنیم که انجام شدن یا نشدن سزارین به تشخیص مستقیم پزشک صورت می‌گیرد به طوری که گاهی در شرایط اورژانسی، بیمار در حین انجام عمل زایمان طبیعی به دلیل رخداد واقعه‌ای غیرمنتظره که ممکن است سلامت مادر یا جنین را به خطر بیندازد فورا به اتاق عمل منتقل می‌شود.
در پایان ذکر این نکته ضروری است که دوران بارداری یکی از حساس‌ترین مراحل زندگی زنان است که باید توجه ویژه‌ای به آن داشته باشند. زایمان نیز پایانی‌ترین مرحله این فرآیند است. بنابراین به خانم‌ها توصیه می‌کنیم که در تمام این مراحل تحت نظر متخصص زنان و زایمان باشند و توصیه‌های پزشک خود را جدی بگیرند.