اشعار خواندنی؛ شاهنامه فردوسی: بخش 4 - گفتار اندر آفرینش مردم / متن صوتی و معنی اشعار + تصاویر نسخه های کهن 

خلاصه بخش 4 - گفتار اندر آفرینش مردم

در این ابیات، فردوسی پس از توصیف خلقت جهان و پیدایش عناصر، به آفرینش انسان می‌پردازد و به ویژگی‌های ممتاز انسان، همچون خرد، هوش، و قابلیت فرمانروایی بر سایر موجودات، اشاره می‌کند. همچنین، انسان را تشویق می‌کند تا به ماهیت وجود خود و سرانجام زندگی بیندیشد.

برگردان به زبان ساده

# چو زین بگذری مردم آمد پدید

شد این بندها را سراسر کلید

پس از آفرینش جهان و عناصر طبیعت، انسان پدیدار شد که کلید گشودن همه این بندها (رازهای آفرینش) بود.

# سرش راست بر شد چو سرو بلند

به گفتار خوب و خرد کار بند

انسان قد راست کرد و همانند سرو بلند شد و با گفتار زیبا و خردمندانه، به انجام امور پرداخت.

# پذیرندهٔ هوش و رای و خرد

مر او را دد و دام فرمان برد

انسان پذیرای هوش، اندیشه و خرد است و به همین دلیل حیوانات وحشی و اهلی از او فرمانبرداری می‌کنند.

# ز راه خرد بنگری اندکی

که مردم به معنی چه باشد یکی

اگر کمی با خرد نگاه کنی، درمی‌یابی که انسان به لحاظ معنوی چه موجودی یگانه‌ای است.

# مگر مردمی خیره خوانی همی

جز این را نشانی ندانی همی

آیا انسانیت را بی‌معنی می‌دانی؟ یا اینکه نشانه‌ای غیر از آن نمی‌شناسی؟

# تو را از دو گیتی بر آورده‌اند

به چندین میانچی بپرورده‌اند

تو را از میان دو جهان (دنیا و آخرت) برانگیخته‌اند و با واسطه‌های بسیار (مثل عناصر طبیعت) پرورده‌اند.

# نخستین فطرت پسین شمار

تویی خویشتن را به بازی مدار

تو آغاز آفرینش هستی و پایان کار را خواهی دید؛ خود را بازیچه و بی‌اهمیت مپندار.

# شنیدم ز دانا دگرگونه زین

چه دانیم راز جهان آفرین

از فرد دانا سخن دیگری شنیدم؛ زیرا ما چه می‌دانیم که راز آفرینش جهان چیست؟

# نگه کن سرانجام خود را ببین

چو کاری بیابی از این به گزین

به سرانجام زندگی خود نگاه کن و اگر در این دنیا راه درستی یافتی، آن را برگزین.

# به رنج اندر آری تنت را رواست

که خود رنج بردن به دانش سزاست

اگر بدنت را به رنج می‌اندازی، اشکالی ندارد؛ زیرا رنج کشیدن برای دستیابی به دانش، ارزشمند است.

# چو خواهی که یابی ز هر بد رها

سر اندر نیاری به دام بلا

اگر می‌خواهی از هر بدی رها شوی، مراقب باش که خود را در دام بلا گرفتار نکنی.

# نگه کن بدین گنبد تیزگرد

که درمان ازوی است و ز اوی است درد

به این آسمان پرتحرک نگاه کن، که هم درمان از اوست و هم درد.

# نه گشت‌ِ زمانه بفرسایدش

نه آن رنج و تیمار بگزایدش

گردش روزگار آن را فرسوده نمی‌کند و رنج و سختی به آن آسیب نمی‌رساند.

# نه از جنبش آرام گیرد همی

نه چون ما تباهی پذیرد همی

آسمان هرگز از حرکت باز نمی‌ایستد و همچون ما انسان‌ها دچار زوال و تباهی نمی‌شود.

# از او دان فزونی از او هم شمار

بد و نیک نزدیک او آشکار

فزونی و کاهش از اوست و نزد او همه چیز (خوب و بد) آشکار است.