آشنایی با آداب و رسوم ترکمن ها در عید قربان

عید قربان در بین مردم ترکمن

عید قربان یکی از اعیاد مهم مذهبی در میان همه مسلمانان اعم از شیعه و سنی است. همه مردم ایران عید قربان را مهم می دانند و عید سعید قربان را با آداب ورسوم خاص خود برگزار می کنند اما این عید در میان ترکمن ها با شکوه تر از سایر اقوام برگزار می شود.قوم ترکمن دو اصطلاح قربان بایرامی و قربان لق را برای عید قربان به کار می برند. قربان بایرامی از هشتم ذی الحجه تا 12 ذی الحجه و قربان لق نیز از 10 ذی الحجه تا 12 ذی الحجه ادامه دارد. اهالی ترکمن روز عید قربان به عنوان بزرگترین عید ملی و مذهبی خود می دانند.ترکمن ها قومی هستند که در شمال کشور همچون سایر اقوام در بزرگداشت و پاسداشت عید قربان می کوشند و در این مسیر رسوم جالبی دارند.

اقوام ترکمن حداقل ۱۰ روز قبل از عید قربان با خانه تکانی به استقبال این بهار معنوی و اسلامی می روند و عید در ترکمن صحرا همراه با سنتها و آئینهای خاصی همراه است.

دو روز قبل از عید به ” روز کر” معروف است که در آن فضای خانه نظافت و برای استقبال از این مراسم آذین بندی می شود. یک روز قبل از عید سعید قربان نیز بین ترکمنها به ” قوقون” و بوی خوش معروف است و در این روز مردم به خانه های یکدیگر نان و روغنی که بوی مخصوص آن تمام محل را پر می کند، هدیه می دهند.

نانها ” بیشمه” و ” چاپاتی” نام دارد که با شیر خمیر شده و در روغن تفت می خورند، به عطر دارچین آغشته می شوند و در سینی ها چیده شده و روی دست دختران جوان می چرخد تا به اتاقهای پذیرایی رسد. ” قربان شور” از دیگر مراسم خاص این عید است که در شب عید قربان در ترکمن صحرا انجام می شود و مردم این منطقه همانگونه که هاجر، حضرت اسماعیل (ع) را به دستور حضرت ابراهیم (ع) استحمام داد، غسل می کنند.

این مراسم ویژه با اشعار خاصی همچون ” قربان شور، سنم شور، منم شور، ای خدا هیچ کیه ادمه خوار و زار، همه زار، سنگ در گاهینگ ده بارو …” که به معنای ” آب قورمه شور است، تو شور هستی، من شور هستم ( منظور از شوری، دور بودن از بلاست) ای خدا هیچکس را نیازمند کسی قرار مده، همه چیز در درگاه تو فراوان است و …بوده”، همراه است.

خیابانهای مناطق مختلف استان نیز به طرز باشکوهی آذین بندی شده و صدای بوق ممتد خودروهای عروسی همواره در اقصی و نقاط این استان به خصوص ترکمن صحرا شنیده می شود.

اقوام ترکمن گلستان این عید را همچون عید نوروز که عید ملی بزرگ ایرانیان است، بزرگ و مقدس می دانند و عید را همراه با مراسم جشن و سرور، گل و شیرینی و دید و بازدید برپا می کنند.

به باور ترکمنها برگزاری هرچه باشکوهتر این عید مایه مباهات و افتخار خانواده هاست و در این روز بسیاری از خانواده ها و خاندانهای بزرگ اهل تسنن، سعی می کنند گاو قربانی کنند و این مراسم را همراه با میهمانیهای بزرگ و جشنهای باشکوه با دعوت از اقوام و خویشاوندان و نیز هم دوستان شیعه از دیگر نقاط استان برگزار می کنند.

تدارکات این آیین در بین ترکمنها با نشان کردن گاو، گوسفند و شتری مخصوص ذبح از هفته ها پیش آغاز می شود و چند روز مانده به عید قربان تمام خانواده به گردگیری از منزل، خرید لباس نو و لوازم مورد نیاز روز عید قربان پرداخته و لباس نو برتن می کنند و سفره ای همانند سفره نوروز گسترده و گل و شیرینی و گوشت قربانی عید قربان را بر سر سفره عید می گذارند.

در این روز قبل از طلوع آفتاب، ذبح قربانی انجام می گیرد و از گوشت قربانی دو نوع غذای “قورمه” و “خورشت” طبخ می شود که با آن غذا تمام میهمانان پذیرایی می شوند و بعد از طبخ غذا همه ترکمنها به صورت گروهی به دید و بازدید از اقوام و خویشان رفته و عید قربان را به یکدیگر شادباش می گویند.

زوجهای جوان، دختران و پسران جوان و کودکان از مشتاقان برگزاری این آیین سنتی هستند و بنابه یک اعتقاد قدیمی در بین ترکمنها، با تاب خوردن در آسمان، گناهان ریخته و آلودگی ها پاک می شوند.

صبح روز عید قربان، افراد با بر تن کردن لباسهای نو و آراسته به سوی عیدگاه رهسپار شده و نمازعید را با شکوه هر چه تمام تر برپا کرده و خدا را شاکر می شوند و بعد از اقامه نماز عید قربان، خانواده ها، قربانی خود را همراه با قرائت دعاها و اذکار مخصوص، ذبح می کنند.

بنا به اعتقاد ترکمنها، به رغم اینکه سه روز برای ذبح قربانی فرصت وجود دارد، بهترین روز جهت ذبح قربانی، روز عید است.در زمینه نحوه انتخاب قربانی در این روز، ترکمنها جهت ذبح قربانی کردن از بین گوسفند، بز، گاو و شتر بهترین و سالمترین حیوان را انتخاب کرده و معتقدند، ترجیحا رنگ پوست قربانی باید سفید باشد.

اقوام ترکمن، ذبح قربانی را برای خانواده هایی که دارای استطاعت مالی فراوانی هستند، واجب شمرده و بر این اساس گاهی، در بعضی از خانواده ها قربانی را بر زن و مرد خانواده به طور جداگانه واجب می دانند.گوشت قربانی به چند قسمت تقسیم می شود که قسمتی از آن جهت صرف در امور خیریه، قسمتی جهت پذیرایی از میهمانان و جماعت مسجد مورد استفاده قرار می گیرد و قسمت باقی مانده نیز در میان اعضای خانواده مصرف می شود.

ترکمن ها و رفتن به عیدگاه

ترکمن ها در صبح عید قربان در عیدگاه های شهر یا روستای خود برای خواندن نماز عید قربان حضور می یابند در کنار زیارت اهل قبور و برپایی نماز عید قربان، ذبح دام صورت می گیرد و هر کس متناسب با توانایی مالی خود قربانی می کند.

آیین تاب سواری

یکی از آیین پرطرفدار در میان ترکمن ها، در روز عید قربان «هندی لیگ» یا «تاب بازی» است. عید قربان که می شود، تاب ها با شور و اشتیاق خاصی دایر می شود، فرقی نمی کند بزرگ یا کوچک باشی، همه از تاب سواری استقبال می کنند.

عید قربان میان مردم ترکمن با شرایط کرونایی چگونه برگزار شد؟

از چهره اهالی کوچه و خیابان مناطق ترکمن نشین گلستان می شود فهمید که حال و روز شهر غیرعادی است که بخشی از آن به خاطر استفاده از ماسک و توصیه های پزشکی برای مهار کرونا و بخشی دیگر به خاطر ازدحام در خرید لباس و خوراکی های عید است. اما استقبال از عید قربان با وجود همه گیری کرونا، حال و هوای خاصی به اهالی ترکمن صحرا بخشید و اما ساکنان این سرزمین با وجود تلاش برای رعایت توصیه بزرگان و درمانگران در جشن های این روز، بر سر دوراهی برگزاری برخی برنامه ها مانند قورمه شور، کُر، دُوش اکدِمِگ، قوقُن پایلماق مانده اند.در سال های قبل، شستن قالیچه ترکمن و چارقدها بیشتر مد نظر زنان ترکمن و کاری تقریبا تشریفاتی به شمار می رفت اما امسال بیش از شستشو، ضدعفونی کردن خانه ها مورد توجه قرار می گیرد.پشتی های ترکمن ها، قالیچه ها. و نمدها با الکل آشنا می شوند تا شاید اهالی خانه بتوانند از اقوام و نزدیکان خود بدون دغدغه انتقال و ابتلا به کرونا برای دقایقی پذیرایی کنند.

آشنایی با آداب و رسوم شهر های مختلف ایران در ماه رمضان