بخارا دوزی چیست؟
بخارا دوزی یک نوع رودوزی می باشد که هنرمندان با کار کردن بر روی پارچه های ساده به وسیله سوزن و نخ طرح های جذاب و رنگین پدید می آوردند. این صنعت از هنر های دستی ایران زمین به شمار میرود که از شهر بخارا نشات گرفته است و به همین دلیل با نام این شهر ترکیب شده است. این صنعت در دوره های تاریخی سلجوقیان، ایلخانی، تیموری و صفویه هم علاقه مندان بسیاری داشته است.
پیشینه بخارادوزی
این دوخت از دوخت های بسیار زیبا و ظریف و پرکاری است که هنرمند با صرف وقت زیادی می تواند نمونه ای از آن را تهیه کرده و در اختیار علاقه مندان قرار دهد. این نوع سوزن دوزی متاسفانه تاریخ مشخصی ندارد ولی آنچه مسلم است در دوره ی سلجوقیان از رواج کامل برخوردار بوده و آثار موجود در موزه های جهان موید این امر است. در دوران مغول و عصر تیموری با توجه به اهمیت شهر بخارا و جمع بودن فضلا و هنرمندان در آن شهر، این هنر به منتها درجه ی شکوه و عظمت خود رسید و هنرمندان توانستند با تحمل زحمات طاقت فرسا، تحولی در این هنر ظریف به وجود آورند، در این دوره هنرمندان به تولید انواع بخارادوزی روی پارچه ی تافته به صورت دو رو نیز می پرداخته اند که در نوع خود از بی نظیرترین پدیده های هنری به شمار می رفت.
پارچه مورد استفاده در بخارا دوزی
بخارا دوزی یک هنر دستی می باشد که بر روی پارچه های ساده با رنگ های مختلف پدید می آید. جنس پارچه های مورد کاربرد در این پیشه بیشتر از جنس کتان یا چلوار است اما گاهی هم به متاع پشمی، ابریشمی و تافته تغیر میکند.
روش کار بخارا دوزی
بر روی پارچه های بخارا دوزی طرح های متنوع و زیادی اجرا می شود و تقریبا زمینه را کامل میپوشانند. به دلیل تنوع طرح ها، بخارا دوران نقش اولیه را به وسیله ی کاربن بر روی پارچه نقاشی میکنند. در زمان قدیم از گچ و براده ذغال برای نمایان کردن نقش استفاده میکردند که امروزه هم مورد استفاده ی بعضی افراد می باشد.پس از طراحی نقش مورد نظر، دوختن آغاز میشود و تا پایان کار جهت سوزن باید یکنواخت باشد تا نظم در کار ثابت بماند.دوخت در این صنعت به صورت کوک های کوتاه و بلند است که کوک های بلند داخل کوک های کوتاه و کوک های کوتاه در بین کوک های بلند پیشین درج می شود. هنرمندان در این کار از نخ ابریشمی بهره میگیرند که برای پیدایش نواحی سایه روشن این نخ به ابریشم تابیده شرابی، بنفش و صورتی رنگ تبدیل می شود. این افراد بسیار با صبر و حوصله هستند چونکه این حرفه به ظریف کاری و پر کاری های زیادی نیاز دارد.
بخارادوزی به سه روش سوزندوزی می شود :
- روش دوخت ساتن که روی آن بست زده می شود و بست ها به شکل آجرچین قرار می گیرد.
- بخارادوزی به روشی که در هر ردیف آن با دندان موشی منسجم پر می شود که بیشتر در موزه ها به این سبک دیده می شود.
- بخارا دوزی به روش زنجیره دوزی که در ترکیه، ازبکستان، تاجیکستان امروزه به این سبک به وفور دیده می شود.
طرح های مورد کاربرد در صنعت بخارا دوزی
نگاره هایی که در این سوزندوزی مورد استفاده قرار می گرفت عبارت بودند از: گل های میخک، گل های اناری، شاه عباسی، نقوش هندسی، گل های جناقی، گل های سیبی، گل گلدانی، گل وبوته ای، لچک مداخل و ترنج و سرترنج تاجی، افسری، برگهای ختایی، گل ساعتی، شمسه ایی، بازوبندی و بند رومی، بته جقه ای، تاکی و شجری. و از رنگ هایی که در این دوخت عمومیت دارند می توان به رنگ های قرمزشرابی، نیلی سیر، سفید، سبز یشمی، زرد، خردلی، قهوه ای و نارنجی اشاره کرد.
طراحی گل در بخارا دوزی
برای دوختن گل ها در بخارا دوزی از کوک های ساده و مورب بهره جویی می کنند. نظم در این کار بسیار حائز اهمیت می باشد پس در اجرای تمامی نقش ها باید به آن دقت کرد. بعد از پر کردن داخل طرح باید دور آن را پایه دوزی کرد تا جایی که الگو کامل شود. و بعد از آن برگ و سایر اجزای گل را به طرح می نشانند.رنگ گل ها در بخارا دوزی به گون های قرمز ، شرابی ، نیلی ، سفید، یشمی ، زرد ، خردلی ، قهوه ای ، نارنجی می باشد. رنگ ساقه ی گل با رنگ پایه دوزی یکسان است اما رنگ پرچم گل (بخشی که تخم گل در آن وجود دارد) آبی روشن و نارنجی است.
طرز نگهداری پارچه بخارا
روش نگهداری آن حفاظت از رطوبت و اشعه خورشید مداوم، سفید کننده ها و آتش است و با آب ولرم و صابون قابل شستشو است.
کاربرد بخارا دوزی
طرح های بخارا دوزی ملحفه، رو تختی، رو میزی، شال، رویه ی کرسی ، پرده ، لباس، کلاه، سجاده ، رو بالشتی ، رو طاقچه ای و پارچه های بسیاری را آراسته می سازد. همچنین در بخارا دوزی تابلو های تزئینی زیبایی را هم طرح می کنند. و همینطور پارچه های مزین شده به وسیله بخارا دوزی قسمت هنری چند موزه خارجی را چون : موزه ارمیتاژ ، موزه پاریس ، موزه بریتیش ، موزیوم ، مترو پولتین و موزه لوور را شکیل ساخته است.
با هنر سوزن دوزی و جزئیات آن آشنا شوید
