قالی، فرش یا قالین نوعی گستردنیِ بافته شده از الیاف پنبه، پشم و در بعضی موارد ابریشم است که معمولاً برای پوشش زمین به کار می رود. به دست بافتهٔ پُرزدار و گره دار، قالی گفته می شود. از آنجا که قالی و فرش اکثر اوقات نقش های زیبا بر خود داشته اند، امروزه به جنبهٔ تزئینی آن نیز توجه می شود. شهر تبریز به عنوان پایتخت فرش جهان معرفی شد در مورد تاریخچه فرش در تبریز چنین می توان گفت که با توجه به قدمت تاریخی این شهر؛ مسلماً هنر صنعت فرش بافی در آن به قبل از دوران صفویه باز می گردد. در نیمه دوم قرن پانزده و در دوران صفوی، فرش از حالتی روستایی به هنر پیشرفته درباری تبدیل شد.
اجزای تشکیل دهنده فرش
اجزای تشکیل دهنده ی هر فرشی شامل تار، پود، خواب قالی و یا گوشت قالی می باشد. تارها بخش بسیار مهمی از هر قالی تلقی می شوند. در واقع تارها نخ هایی هستند که در موازات هم به صورت عمودی بر روی قالی قرار میگیرند. این نخ ها با توجه به سطح کیفیت تعیین شده برای قالی و یا فرش می توانند از جنس، پشم، نخ پنبه و یا ابریشم باشند. در کنار تارها، یک همراه همیشگی به نام پود وجود دارد که ترکیب این دو در کنار یکدیگر است که انواع فرش ها را تولید می کند. پودها به نخ های افقی گفته می شوند که در موازات یکدیگر از لابه لای تارها عبور می کنند و ایجاد بافت می نمایند. جنس پودهای به کار برده شده در فرش ها نیز با جنس تارها، مطابقت دارد. از این رو، پودها هم می توانند از جنس ابریشم، پشم و نخ و پنبه باشند. معمولا عالی ترین نوع فرش ها، فرش هایی هستند که تار و پود آن ها از ابریشم واقعی و گرانبها تولید شده باشند. در اکثر قالی ها و فرش ها، اولویت برای نخ پود، با پنبه است. برای که این ماده ی اولیه به دلیل مقاومت بالا و عدم کشسانی زیاد، می توان مقاومت خوبی را برای کلیت بافت فرش و قالی فراهم کند. پرز، خواب و یا گوشت قالی و فرش هم، گره های هستند که عموما بر روی تارها به وجود می آیند و اصلا به واسطه ی همین بخش است که رنگ ها و طرح های مختلف بر روی انواع فرش ها نمایان می شوند. پرز فرش در قالی ها و فرش های گرانبها عموما از ابریشم و در قالی های حد متوسط از پشم انتخاب می شود.
فرش خرسک
فرش خرسک به فرش هایی گفته می شود که عموما دارای بافت های درشتی هستند. برای بافت این نوع فرش ها معمولا از انواع پشم ها استفاده می کنند و چون پشم یک ماده ی اولیه ی بسیار حجیم است، بافت کلی این فرش ها نیز درشت می باشد. درشت بودن بافت فرش و استفاده از انواع پشم ها در بافت این مدل از فرش ها، باعث شده تا این دست از قالی ها و قالیچه ها فرش خرسک بنامند. این فرش ها اصولا به شدت گرم هستند و کاربردهای خاص خودشان را دارند. از فرش های خرسک برای ویلاها و مناطق سردسیر بیشتر استفاده می شود.
علت نام خرسک
مرکز سمنان، در استان سمنان از دیرباز دست بافته های متنوعی همچون گلیم، جاجیم و خرسک متداول بوده و خلق این بافت ها در بردارنده رد پایی شگفت از آثار هنری است. خرسک بافی، هنر صنعتی که در روستای افتر در شهرستان سرخه از دیرباز وجود داشته است و تقریبا همه بانوان افتری با دستان پر هنر خود نقش های اصیل و زیبایی خرسک را خلق می کردند. دلیل این که این بافت قالی را «خرسک» می خوانند، این است که کرک آن تقریباً ۲ تا ۲/۵ سانتی متر بلندی دارد و کوتاه و پرداخت نمی شود و به همین علت، موجب می گردد که ضخامت و حالت پشمالویی پیدا کند که موجب شده آن را به خرس تشبیه کنند. این هنر دستی خاص در این منطقه جغرافیایی به تناسب تاریخ، فرهنگ و اندیشه مردمانش، در سالیان دور خلق و تاکنون نسل به نسل منتقل شده است و امروز در کارگاه های کوچک و بزرگ این روستا شاهد احیای این هنر صنعت هستیم.
ویژگی های فرش خرسک
از ویژگی های فرش خرسک می توانیم به دوام بسیار بالای آن اشاره کنیم و علت دوام بالای آن انواع گره از پشم درون آن است. پرزهای این نوع فرش برگشت پذیر بوده و جذب رطوبت آن راحت است. این نوع فرش نسبت به بقیه فرش ها ارزان تر است و دلیل آن هم این است که تولید و بافت آنها نیاز به هنر خاصی یا طرح خاص و پیچیده ایی نمی باشد و همین باعث شده که جنبه هنری خاصی نداشته باشند و به دلیل مقدار زیاد پشم به کار رفته در آنها سنگین هستند و زیاد مورد توجه و استفاده مردم قرار نمی گیرند.
سخن آخر
آنچه در این میان قابل تامل است، بازگشت مردم به فرهنگ غنی و تاریخ پر ریشه خود و احیای هنر های بومی است، که می تواند بسیاری از فرصت های خاموش از یاد رفته را زنده سازد. گرچه در نگاه نخست این گونه به نظر می رسد که بسیاری از تولیدات هنری قدیم کاربرد های خود را در زندگی های امروز از دست داده است؛ اما بهره گیری از طرح ها و نقوش این هنر ها و تلفیق آن ها با هنر های نوین می تواند زمینه خلق و رونق صنایع دستی بومی را فراهم کند.
آشنایی با هنر تریکو بافی
