صنعت مروار بافی سابقه چندانی ندارد و طی سالهای اخیر در پاره ای از بخش های استان گیلان رواج یافته است. این صنعت به کمک ترکه های باریکی که «مروار» نام داردبه وجود آمده است. کشت آن در اطراف تهران و در منطقه سولقان نیز رایج است. در این هنر مصنوعاتی مانند سبد ، جامیوه یی ، مبل ، میز ، کلاهک آباژور ، حبا ب چراغ ، جای نان و ... تولید می شود که از نظر شکل و ظاهر شبیه محصولات بامبو است . در مرواربافی علاوه بر ترکه های مروار از مواد دیگری مانند تخته سه لایی ، انواع میخ ، روغن جلا و مفتولهای سیمی استفاده میشود و ابزار آلات تولید مروار عبارتست از : اره ، دنده ، چکش، انبردست ، گاز انبر قیچی باغبانی.
مروار
فرآیند تولید مروار
قبل از تهیه و تولید محصولات صنعت مرواربافی باید لوازم و اقدامات از پیش تعیین شده ای را در ساخت آن ها در نظر گرفت، این موارد عبارتند از:
-
جدا کردن گره ها، زوايد و برگ هاي موجود در ترکه ها: قبل از پختن مروارها (ترکه ها) برگ های موجود بر روی سطح آن ها را جدا می کنند، به نحوی که سطح ترکه ها کاملا صاف شود. البته رعایت این موضوع در نهایت موجب سهولت بافت مروار می گردد.
- دسته بندي ترکه ها بر حسب طول و قطر: با توجه به این که قطر و طول مروارهای مورد استفاده در محصولات مروار متفاوت است به همین علت مروارها بر حسب قطر و طول دسته بندی می شود.
- پختن مروار: پس از قرار دادن بسته های مروار به درون محفظه های مخصوص پخت و پر نمودن محفظه با آب (به طوری که سطح تمام بسته ها را آب فرا گیرد)، دمای آب را به نقطه جوش برسانید تا به مدت 12 ساعت مروار ها را در آب در حال جوش به خوبی جوش بخورند. پس از گذشت 6 ساعت از جوشاندن مروار ها، به طور آزمایشی یک نمونه از مروار ها را از درون ظرف مخصوص آن ها بیرون کشیده و پوست آن را جدا می کنند، در صورتی که پوست آن ها به راحتی جدا شود عمل پختن به پایان رسیده است.
- جدا کردن پوست ترکه ها: در جدا نمودن پوست ترکه ها از هیچ گونه دستگاهی استفاده نمی شود و تمامی کارها به روش سنتی و با دست انجام می گیرد. مرواربافان برای جدا نمودن پوست مروار ها از قسمت ضخیم مروار شروع کرده و در ادامه به انتهای نازک و باریک آن می رسند.
ویژگی های مروار
مروار داراي ويژگيهاي خاص خود مي باشد. رنگ آن زرد است و وقتي روغن جلا مي خورد به رنگ طلايي در مي آيد . لازم به توضيح است که نوع نامرغوب آن بيشتر به رنگ سياه و سبز مي باشد .
پس از بافتن مروار بايد آنرا نزديک به ۴۸ ساعت در معرض آفتاب بگذارند و اين کار بدين جهت انجام مي گيرد که بر اثر تابش نور آفتاب به ترکه هاي مروار ، رنگ آنها روشن تر شده و به رنگ طلايي در مي آيد.
روش مرواربافی
شیوه ی کار چم بافی ، مروار بافی و ترکه بافی تقریبا مشابه یکدیگر و شبیه بافت شعاعی بامبو است به این طریق که بافندگان ابتدا ترکه های درخت را که ماده ی اولیه ی مورد مصرفشان است انتخاب و آن تعداد از ترکه هایی را که قابلیت تقسیم شدن به دو ، سه یا چهار قسمت را دارند ابتدا برش طولی داده و سپس از نظر اندازه به طولهای مورد نیاز در آورده و در آب می خیسانند تا انعطاف پذیر و قابل استفاده شود .
در مرحله ی بافت ، ابتدا چهار عدد از ترکه ها در کنار یکدیگر قرار گرفته و تعداد چهار یا پنج ترکه ی دیگر به صورت متقاطع روی آنها قرار می گیرد تا تشکیل یک ستاره هشت پر را بدهد . آنگاه به وسیله ترکه های باریک تری مهار شده و بافنده با ترکه های نازک عمل بافت را به شیوه ی یکی از زیر ، یکی از رو آغاز نموده و ترکه ها را به طور یکی در میان از لابلای ترکه هایی که قبلا به طور متقاطع روی یکدیگر قرار گرفته عبور می دهد و این کار را تا تکمیل قسمت کف شیی که تولید آن مورد نظر است تعقیب می کند .
بعد از پایان کار بافت قسمت کف ، در محلی که قرار است از آنجا به بعد لبه ی کار بافته شود. عموماً صنعتگران به بافت حالت مار پیچی داده و کار را به شیوه قبلی ادامه می دهند و انتهای کار را نیز به صورت مار پیچ در آورده و سر ترکه هایی را که در واقع حالت تار کار را دارند به داخل قسمت مار پیچ خم می کنند.
محصولات هنر مروار بافی
سبـد گردکوچک و بزرگ ـ سبد بیضی کوچک و بزرگ ـ سبد قایقی کوچک و بزرگ ـ کاسه در اندازه های مختلف ـ سبد کشکولی ـ سبد جای میوه ـ سبد پنجره ای ـ ساک پیک نیک ـ سبد دو طبقه سبد سه طبقه ـ جای لباس ـ جای بچه ـ جای روزنامه ـ انواع لوستر ـ انواع شکلات خوری ـ جای سوزن ونخ ـ جای تخم مرغی ـ میز و صندلی و مبل و محصولات متنوع دیگر . در مرواربافی علاوه بر ترکه های مروار ، از مواد دیگری مانند تختهٔ سه لائی ، انواع میخ ، روغن جلا و مفتول های سیمی نیز استفاده می شود و ابزارآلات تولید مروار عبارتست از اره ، رنده ، چکش ، انبردست ، گازانبر و قیچی باغبانی.
مزیت و کاربرد
آنچه سبب گردید تا هنر مروار بافی در خانه های مردم جای گیرد، کیفیت خوب آن نسبت به سبد بافی با بامبو است. این مزیت ها عبارت اند از:
- قابلیت تلفیق با مواد دیگری چون آهن، چوب و..
- مقاومت زیاد
- سیاه و کدر نشدن
- قابلیت شست وشو
- قابلیت قرار گرفتن در معرض نور خورشید
سخن آخر
مرکز اصلی فعالیت این هنر اطراف آستانه اشرفیه و مخصوصا قریه کورکا می باشد و به طور پراکنده در مناطق دیگر استان گیلان از جمله اطراف بندر کیانشهر و در صیقلان بازار جمعه نیز دیده می شود.
آشنایی با هنر پوستین دوزی
