آشنایی با هنر قدیمی چینی بند زنی

در چند دهه گذشته شغلی وجود داشت که امروز از فهرست شغل ها حذف شده است. شغلی بنام چینی بند زن ( آنکه کاسه و بشقاب را پیوند دهد) چینی بند زن ظروف شکسته چینی را به هم بند می زد. در پاره ای از منابع به چینی بند زن چیلانگر نیز گفته اند( شایان ذکر است که در تعدادی از فرهنگ لغت ها چیلینگر، چیلانگر و چیلونگر به کسی گفته می شود که افزار آهنین کوچک همانند قفل کلید، چفت، میخ، زنجیر و تسمه های کوچک می ساخت). چینی بند زن ها یا چیلونگرها بصورت دوره گرد بودند و در محل های خاصی به مدت معینی اطراق می نمودند و به کار چینی بند زنی می پرداختند.

چینی بند زنی

چینی بندزنی، شغلی که انسان را به خاطرات دور می برد؛ امروزه بسیاری دیگر این نام برایشان شاید حتی آشنا هم نباشد که چینی بندزن چه کسی است. چینی بندزن ها بصورت دوره گرد بودند و در محل های خاصی برای مدت معینی اقامت می کردند تا به کار چینی بند زنی بپردازند. در گذشته بخش عمده ای از ظروف منازل مانند کاسه، بشقاب، قوری و ... از جنس چینی بود. این چینی ها با یک تلنگر و در اثر ضربه ای می شکستند. زنان در طول سال تکه های شکسته چینی را تا زمان آمدن چینی بند زن نگهداری می کردند. چینی بند زن هر از چند گاهی می آمد و اهالی محل ظروف چینی را برای ترمیم به نزد او می بردند. چینی بند زن پس از ترمیم هر یک از ظروف به ازای دستمزد آن مقداری گردو، بادام، گندم و یا پول دریافت می کرد. اقامت چینی بند زن بستگی به تعداد چینی های شکسته اهالی داشت و معمولا پس از ده تا پانزده روز محل خود را برای کار در محله ای دیگر ترک می کرد.

ابزار کار چینی بند زنی

ابزار که در چینی بند زنی مورد استفاده قرار می گیرد، بسیار ساده و ابتدایی است ولی بااین حال مراحل این عمل نهایت مهارت و استادی ودقت استادکار را می طلبد.

• کمان: این وسیله به عنوان اصلی ترین ابزار، در دسترس چینی بندزن قرار گرفته و از قسمت های زیر تشکیل شده است:

1. قیف برنجی: وسیله ای قیفی شکل از جنس برنج (شبیه مدادهای امروزی) که در قسمت انتهایی آن، الماس جاسازی می شود.
2. الماس: الماس های ریز به اندازه یک دانه کریستال شکر، از مغازه های جواهر فروشی تهیه می شد و در قسمت انتهایی نوک قیف برنجی جاسازی می شد. این الماس ها تا زمانی که گم نمی شد قابل استفاده بودند و مشکل شکستن نداشتند ولی مشکل زمانی پیش می آمد که این الماس در مقابله با چینی های سخت تر و یا شیشه از جای خود در می رفته در داخل مغازه در بین تلی از خاک گم می شد. در این موقع برای پیدا کردن الماس گم شده، تمام مغازه را جارو کرده و خاک جمع شده را در تشت آبی می ریختند، به این ترتیب الماس درخشنده درمیان انبوه خاک خود را ظاهر می کرد. الماس در آن دوران هم از قیمت نسبتاً بالایی برخوردار بودهاست و هر قطعه کوچک آن حدود سه یا سه ونیم تومان خریداری می شده است.
3. تکه چوب نازک از جنس درخت بید: تکه چوب به طول تقریبی 30 سانتیمتر و قطر تقریبی یک سانتیمتر از جنس بید تهیه می شد؛ چون چوب درخت بید حالت فنری دارد برای این منظور بهتر عمل می کند.
4. نخ لحاف دوزی: تکه چوب درخت بید به وسیله نخ لحاف دوزی به قسمت قیفی شکل متصل می شود.

• مفتول: مفتول های آهنی و نرم به ضخامت حدود 1 تا 5/1 میلی متر مورد استفاده قرار می گیرد. این مفتول ها ابتدا به صورت فولادی و سخت هستند که بعد از سوختن نرم می شود. مفتول ها را روی سندان با چکش می کوبند تا مسطح و برای کوک با بندزدن آماده شود و سپس به قطعات یک تا یک ونیم سانتی تقسیم می شوند.
• سندان: سندانی به نام گولاخلی(این واژه معادل گوش دار فارسی می باشد) که از سندان های حرفه مسگری است، در کارگاه بند زنی مورد استفاده دارد و برای دو منظور استفاده می شود.

1. کوبیدن مفتول در روی آن به وسیله چکش
2. درست کردن قسمت هایی از قوری شکسته به ویژه دهانه آبریز قوری از حنس برنج

• چکش معمولی کوچک

از چکش هم برای دو منظور استفاده می شود:

1. کوبیدن و پهن کردن مفتول بر روی سندان
2. کوبیدن بند یا کوک در قسمت بند خورده.

• چسب ها و خمیرهای بندزنی

1. چسب های حیوانی مانند: سریشم معمولی، سریشم ماهی، چسب پوست خرگوش، چسب سفیده تخم مرغ با آهک، چسب آلبومین خون، گلوتن و کازئین.
2. چسب های گیاهی مانند: سریش، شواز، کتیرا، صمغ عربی، گلوتن و نشاسته، عصاره ریوند از ریشه گیاه ریواس.

معرف ترین و پرمصرف ترین چسب در چینی بند زنی چسب حیوانی شامل "سفیده تخم مرغ با مقداری آهک" بوده که به زامیشگه می باشد. زامشگه واژه روسی است و در فرهنگ لغت دکترمعین با عنوان زاماسکه، زامبوسکه و زاموسقه آمده است و ذکر شده که این ماده در نگهداری شیشه های عمارت و الصاق آنها به پنجره به کار می رود.

کاربرد چینی بند زنی در گذشته

برخی از مشاغل به گونه ای در تاروپود جامعه تنیده شده که حتی ضرب المثل ها و فرهنگ عامه نیز از آن ها نشأت گرفته است. اشتغال امروزه تنها یک راه برای درآمدزایی و گذران زندگی محسوب می شود، اما در گذشته این طور نبوده است.آن ها که اندکی گذشته را به خاطر داشته باشند، می دانند که بندزدن چینی تنها مختص ظروف شکسته نبود، قهوه چی های قدیمی و زنان با تجربه، قوری های چینی گل قرمز خود را که در آن زمان بسیار گران قیمت و ارزشمند بود و معمولا استفاده زیادی نیز داشت را قبل از استفاده، بند می زدند تا استحکام آن ها بیشتر شود.

سخن آخر

فریاد مردی که می گفت «چینی بند زن اومده، چینی شکسته رو بند می زنه» یا «لحاف دوزیه .....». اگرچه امروزه بسیاری از حرفه ها، با رنگ و لعاب مدرنیته، محو شده اند یا در حال محو شدن هستند، اما نسل های قبل بخوبی این خاطره ها را بیاد دارند. این شغل نیز همچون شغل های دیگر به دلیل مهاجرت و نیز پیشرفت کمی و کیفی وسایل و عدم نیاز به ترمیم مجدد آن متاسفانه از فهرست مشاغل حذف شده است.

آشنایی با هنر مفرغ کاری